o-Dekl. (m./f.)
deus deī m
Georges, Ausführliches lateinisch-deutsches Handwörterbuch:
deus, ī (im Nominativ Plural dei, dii, gewöhnlich di, Genitiv Plural deorum und deûm, Dativ Plural deis, diis, gewöhnlich dissiehe Neue-Wagener Formenl.³ Bd. 1. S. 161 ff. und Georges Lexik. d. lateinischen Wortf. S. 210; in Inschriften auch diibus und dibussiehe Neue-Wagener Formenl.³ Bd. 1, S. 190 [Ablativ diibus auch *Petron. 44, 16 B.]; Vokativ Singular deus, erst spätlateinisch deesiehe Neue-Wagener Formenl.³ Bd. 1. S. 133, maskulin (verwandt mit θεός), der Gott, die Gottheit
I)eigentlich
deus hospitalisPlaut.
di hospitalesTac.
deus marinusServ. Verg. Aen. 1, 144Varro bei Serv. Verg. Aen. 5, 824
di mariniPorphyr. Hor. od. 1, 5, 12
dea marinaServ. Verg. Aen. 1, 144
di, quibus est imperium pelagiVerg.
deus verus (Gegensatz dei falsi)Lact.
sospitalis et medicus deus (von Äskulap)Macr.
deus pater et deus filius (von Christus)Lact.
deus maritus, deus pastor, deus commeator, fabricator deus, aedificator mundi deusApul.siehe Koziol Stil des Apul. S. 258
unus illis deus nummus estHadr. imp. bei Vopisc. Sat. 8, 6
deum unum colere, praedicare (predigen)Lact.
multos ac falsos deos colere (Gegensatz uni et vero deo supplicare)Lact.
suos aut novos alienigenas deos colereCic.
aliquem ut deum colereCic.
reges suos inter deos colereCurt.
naturam tamquam deum sequiCic.
naturam quasi deum ducem subsequiCic.
tum sapientiae vocem audire videar eique quasi dei pareamCic.
ab Iove optimo maximo ceterisque dis deabusque immortalibus pacem ac veniam petoCic.
homines sumus, non deiPetron.
dis carus ipsisHor.
di hominesque, alle WeltCic.und andere
von weiblichen Gottheiten
ducente deo, von der VenusVerg.
nec dextrae erranti deus afuit, von der AlektoVerg.
audentes deus ipse iuvat, von der FortunaOv.vergleiche Burmann Anthol. Lat. 3, 240, 4; Wagner Verg. Aen. 2, 632
Besondere Verbindungen
a)Ausrufungsformeln
diTer.
di oder di boniTer.Cic.siehe Spengel Ter. Andr. 338
(pro) di immortalesKomikerCic.
di (obsecro) vostram fidem, weiß Gott (ma foi)Komikersiehe Brix Plaut. trin. 591
pro deûm atque hominum fidemTer.Cic.
elliptisch
pro deûm immortaliumTer.
b)Formeln des (freundlichen oder feindlichen) Wunsches, der Begrüßung, Beteuerung und dergleichen
di bene vortant! Gott schenke sein Gedeihen!Plaut.Ter.
di melius duint (dent)!Ter. oder di meliora ferant!Tibull. oder bloß di meliora!Cic. oder di melius!Ov., das bedeutet das wolle Gott nicht! behüte Gott! Gott bewahre!
di meliora piis (ergänze dent)! Gnade, o Götter, den Frommen!Verg.
di tibi faciant bene!Plaut.
dent tibi di multa bona!Komiker
di tibi omnia omnes semper optata offerant!Plaut.
di te servassint mihiPlaut.
di te perduintKomiker
di me perdant (perduint), infelicitent, si etc., Gott straf mich, wenn usw.Komikersiehe Brix Plaut. mil. 833
di te ament (als Begrüßungsformel), Gott grüße dich!Plaut.
ita me di ament oder amabunt oder servent! so wahr mir Gott gnädig sein möge, als mir Gott helfe!Komiker
cum dis volentibus, mit Gottes HilfePlaut.
und so
dis volentibusSall.
si di volentPlaut. oder si di voluntCic.
si dis placet, so Gott willPlaut.Liv.; häufig ironisch und verächtlich = will's GottTer.Cic.und andere
vos rogo per deos superos inferosqueInscr.
II)übertragen
a)von ausgezeichneten Menschen
te in dicendo semper putavi deumCic.
audiamus Platonem quasi quendam deum philosophorumCic.
b)von gütig Schützenden: der Behüter und Bewahrer, Schutzgott
P. Lentulus consul, parens, deus, salus nostrae vitae, fortunae, memoriae, nominisCic. post red. ad Quir. 11
P. Lentulus, cuius pater deus ac parens fortunae ac nominis meiCic. Sest. 144
c)von sehr Glücklichen
deus sum, si hoc ita estTer.
sum deusPlaut.
d)auch als Benennung der Machthaber im Staat
deos quoniam propius contingis, das sind Augustus und MäcenasHor. sat. 2, 6, 52
daher seit der Kaiserzeit gewöhnlich Epitheton der Kaiser auf Münzen und Inschriften
☞deus einsilbigPlaut. Amph. prol. 53, deorum zweisilbigibid. 45
Charlton T. Lewis, An Elementary Latin Dictionary:
deus, ī (nominative plural dī, diī, rarely deī; genitive deōrum or deūm, poet. also divōm or divūm; dative dīs, diīs, and later deīs), masculine DIV-, a god, deity
deorum inmortalium numenCic.
consilio deorumCaes.
In ejaculations
di!Ter.
di boni!Ter.
di inmortales!Ter.
Pro di inmortales!Ter.
per deos inmortalīs!Cic.
di magni!Ov.
di vostram fidem!Ter.
pro deūm fidem!Ter.
Pro deūm atque hominum fidem!Ter.
pro deūm inmortalium!Ter.
In wishes, greetings, and asseverations
di bene vortantTer.
utinam ita di faxintTer.
quod di prohibeantTer.
quod di omen avertant, the gods forbidCic.
di melius duintTer.
Di meliora piisVerg.
di meliora velintOv.
di meliora! god forbid!Cic.
di meliusOv.
Di tibi omnia optata offerantTer.
Ut illum di deaeque perdantTer.
Di tibi male faciantTer.
Ita me di amentTer.
cum dis volentibus, by the gods helpCic.
dis volentibusSall.
si dis placet, an't please the godsTer.
di hominesque, i.e. all the worldCic.
dis hominibusque invitis, in spite of everybodyCic.
The divine power
deum ire per omnīs Terras (dicunt)Verg.
Incaluit deoOv.
A goddess (poet.)
ducente deo (sc. Venere)Verg.
Audentīs deus ipse iuvat (sc. Fortuna)Ov.
Of persons, a god, divine being
te in dicendo semper putavi deumCic.
Plato quasi deus philosphorumCic.
deus ille magisterVerg.
deos quoniam propius contingis, the powers that beHor.
deus sum, si hoc ita est, my fortune is divineTer.
Text based on data provided by Perseus Digital Library, with funding from The National Endowment for the Humanities. Original version available for viewing and download at http://www.perseus.tufts.edu