Pronominaladjektiv

ūnus a um

(Gen. ūnīus, Dat. ūnī)

Georges, Ausführliches lateinisch-deutsches Handwörterbuch:

ūnus (altlateinisch oenus), a, um, Genitiv ūnīus, Dativ ūnī, (vergleiche griechisch οἰνός, οἰνή, die Eins auf dem Würfel, gotisch ains, althochdeutsch ein), ein, eine, einer, ein (eines)

I)eigentlich

A)im Allgemeinen

als Zahlwort

unus de magistratibusCic.

mihi secundis rebus unus ex fortunatis hominibus, adversis unus ex summis viris videbaturCic.

unus ex CuriatiisLiv.und so bei Livius oft unus ex, siehe Fabri und Weißenb. Liv. 24, 28, 1

unus eorum pontiumCaes.

principum unusLiv.

uno et octogesimo annoCic.

unum et viginti annosCic.

daher

unus de multisCic. oder e multisCic. oder unus multorumHor., einer vom großen Haufen, ein gewöhnlicher Mensch, eine Alltagsseele (aber es unus ex multis, es geht dir nicht besser als den meistenPlin. ep. 1, 3, 2)

uno plus Etruscorum cecĭdisse, um einen Mann mehrLiv.

in unum locum cogere copiasCaes., res diverse et diffuse dictasCic.

mit folgendem alter (vergleiche auch Nummer II), seltener mit folgendem alius

una ex partealtera ex parteCaes.

una speciesalteraVarro LL.

unam (partem)aliamtertiamCaes.

unum, alterum, tertium annumCic.

unus et alter dies, ein bis zwei TageCic.

dies unus, alter, plures etc.Cic.

unum, alterum mensemCic.

unus post alterum, einer nach dem anderenAur. Vict.

unus aut summum alter, einer oder höchstens zweiCic. ep. 5. 21, 1 (verschieden von unus aut alter unter Nummer II)

Plural (besonders bei Pluraletantums)

ex unis geminas mihi conficies nuptiasTer.

unae molaeCato

unae quadrigaeVarro

manibus ab unisVal. Flacc.

unae decumaealteraeCic.

ad hunc quadruplicem fontem diriguntur bini, uni transversi, alteri derectiVarro LL.

ad unum (unam) omnes und omnes ad unum, alle bis auf einen, alle bis auf den letztenCic.und anderes. Fabri Liv. 21, 42, 2

und so bloß

ad unumLucil. fr.Cic.

und

omnes cum unoGell. 3, 7, 16

in unum, in eins (griechisch εἰς εν) = an einen Ort (Punkt)

convocareSall.

cogereLiv.

sarcinas conicereLiv.

confluereCic.

fundere, in eine MasseColum.

B)insbesondere

1)von dem, was allein vorhanden ist oder stattfindet: ein, wie nur einer, einzig, alleinig, allein, bloß, nurs. Brix Plaut. trin. 166. Lorenz Plaut. Pseud. 52

quibus sui nihil est nisi una linguaPlaut.

nunc unae quinque remorantur minaePlaut.

ruri dum sum ego unos sex diesPlaut.

uno verboTer.

Demosthenes unus eminetCic.

Pompeius plus potest unus, alleinCic.

unus ex omnibusCic.

uni ex omnibus SequaniCaes.

sequere me tres unos passus, die einzigen drei SchrittePlaut.

Ubii, qui uni miserant, alleinCaes.

nobis unis, uns alleinCatull.

uni mihiTibull.

verbunden mit solus (zur Verstärkung)

uno illo solo antistiteCic.

unam solam esse civitatemCic.

mit tantum oder modo (nur)

quem tantum unum fortuna reliquum esse voluissetCic.

una tantum portaLiv.

unā tantum perforatā naviLiv.

Cicero ad haec unum modo responditCaes.

aliis unus modo (numerus), aliis plures, aliis omnes iidem videnturCic.Vergleiche Fabri Liv. 21, 50, 6; Kraner Caes. b.G. 5, 41, 7

verstärkend bei Superlativ, mit und ohne omnium

unus invictissimusPlaut.

unus ei fuit carissimusNep.

summus vir unus omnis Graeciae, der größte oder einzig große MannCic.

cum unus in civitate maxime floreret, er allein vor allen am meistenNep.

eam rem unam maxime conciliaturam Romanis principum Hispaniae ami itiamLiv.

quam omnium Thebis vir unam esse optimam diiudicatPlaut.

rem unam esse omnium difficillimam, eine Sache, die unter allen die schwerste ist, unter allen die schwerste SacheCic.Vergleiche Brix und Lorenz Plaut. mil. 52; Fabri Liv. 22, 22, 8

hoc unum oder unum hoc, id unum, nur diesesPlaut.s. Brix Plaut. capt. 744

2)von dem, was mehreren gemeinsam ist: ein, einer, eine, ein und derselbe, der nämliche, einerleis. Unger Valg. p. 428

una rei publi ae pestisCic.

sic ubique una atque continua totius generis humani aut pax fuit aut fatigatioFlor.

uno tempore, zu einer (gleicher) ZeitCic.Caes.

verbunden mit idem

exitus unus et idemCic.

eadem et una resCic.

im Plural (besonders bei Pluraletantums)

in unis aedibus, unis moribusCic.

II)übertragen, indefinitiv: ein, einer, ein, irgend ein, gewöhnlich in Verbindung mit quidam, quivis, quisquam, aliquis und anderen

una adulescentulaTer.

unus caprimulgus aut fossor, der nächste besteCatull.

unus paterfamiliasCic.

ut iudicem unumCic.

nulla res unaCic.

mit dem Superlativ

cum uno gladiatore nequissimoCic.

ohne Substantiv

tradidit uniOv.

rapta ab uno tubaSuet.

verbunden mit Pronomen und unbestimmter Numerale

una quaque (unaquaque) de reCic.

unum quodque (unumquodque)Cic.

auch

unum quidquidLucr.Komiker

unus quilibet, quilibet unusLiv.

quivis unusCic. und unus quivisVarro LL.

quisquam unusLiv.

unus aliquis, unum aliquod, irgend ein einzelner, einzelnesCic.und anderes. Halm Cic de div. in Caecil. 27; Heräus Tac. hist. 1, 6 extr.; Heß Tac. dial. 6. p. 31

nec quisquam unus etc., und kein einzigerLiv.

unus quidamCic.

aliquis unus (griechisch εἷς τις) pluresveCic.

nihil unum, gar nichtsLiv.

nemo unus, nullus unusCic.und anderes. Kühnast Liv. Synt. S. 273

unus et (atque, aut, vel) alter, unus alterque, unus et item alter, der eine und (oder) der andere, der und (oder) jener, etliche, wenigeTer.Cic.und anderevergleiche Spengel Ter. Andr. 77; Nipperdey Tac. ann. 3, 34. p. 199, 10; Heß Tac. dial. p. 142; Schmidt Iuven. 7, 165. p. 199

α)Genitiv unius hat das i langVerg. Aen. 1, 251Ov. met. 13, 181 oder kurzLucr. 2, 379Catull. 5, 3Verg. Aen. 1, 41Hor. sat. 1, 6, 13

β)Genitiv uniTitin. com. 7Catull. 17, 17

Dativ uno und unae

uno operarioVarro r.r. 1, 18, 6

unae fibulaeCato r.r. 19

Vokativ unePlaut. frivol. fr. bei Prisc. 5, 77Catull. 37, 17Augustin. conf. 1, 7, 12

Altlateinisch oenusPlaut. truc. 104 Sch.Cic. de legg. 3, 9, oinoCorp. inscr. Lat. 1, 32

Charlton T. Lewis, An Elementary Latin Dictionary:

ūnus, (old oenosCic.), genitive ūnīus, poet. also ūniusCatull.Verg.Hor.; ūnīCatull.; vocative ūneCatull., adjective numeral cf. Greek εἷς, ἑνός, οἴνη; German ein; English one.

I)One, a single

unius esse negotium dieiCaes.

divisit populum unum in duas partīsCic.

uno plus Tuscorum cecidisse in acie (sc. quam Romanorum)Liv.

unā ex parte . . . alterā ex parte, on one side . . . on the otherCaes.

unum, alterum, tertium annum Sassia quiescebatCic.

exercituum unus . . . alterLiv.

habetur una atque altera contio, i.e. one after anotherCic.

neque in uno aut altero animadversum est, sed iam in pluribus, one or twoCurt.

amans Unus et item alterTer.

unus aut summum alter, one or at most twoCic.

philosophiam trīs in partīs diviserunt . . . quarum cum una sit, etc.Cic.

orare ut trium harum rerum unam ab se impetrari sinerentLiv.

Ex unis geminas mihi conficies nuptiasTer.

adductus sum tuis et unis et alteris litterisCic.

tria Graecorum genera sunt, uni Athenienses, etc.Cic.

In phrases, ad unum, all together, unanimously, to a man, without exception

consurrexit senatus cum clamore ad unumCic.

Iuppiter, si nondum exosus ad unum TroianosVerg.

cum ad unum omnes pugnam poscerentLiv.

In unum, into one, to one place, together

Fibrenus divisus cito in unum confluitCic.

paulatim milites in unum conducit, unitesSall.

Of that which sustains a common relation to a plurality of subjects, one, the same, one and the same, common

unius aetatis clarissimi et sapientissimi nostrae civitatis viriCic.

atque etiam uno tempore accidit, ut, etc.Caes.

Omnibus hic erit unus honosVerg.

unus utrique ErrorHor.

ceteri amici omnes Uno ore auctores fuere, ut, etc., with one voiceTer.

de cuius utilitate omnes uno ore consentiuntCic.

unis moribus et numquam mutatis legibus vivuntCic.

exitus quidem omnium unus et idem fuitCic.

ferar unus et idemHor.

With solus, tantum, or modo, one only, sole, alone, single

unus est solus inventus, qui, etc.Cic.

Nil admirari prope res est una, Numici, Solaque, quae, etc.Hor.

inter bina castra . . . unum flumen tantum intereratCaes.

excepit unum tantum, nihil ampliusCic.

unā tantum perforatā naviLiv.

nam aliis unus modo, aliis plures, aliis omnes eidem videnturCic.

ut ea modo una causa tenuerit Romanos, ne, etc.Liv.

With an adjective superlative (poet. also with a comparative), one in particular, one above others, one especially

rem unam esse omnium difficillimamCic.

quo ego uno equite Romano familiarissime utorCic.

Quam Iuno fertur terris magis omnibus unam Posthabitā coluisse SamoVerg.

sagacius unus odororHor.

With quisque, in the phrase, unus quisque, each several one, each individual, every single, every one

unus quisque vestrum (novit)Cic.

de uno quoque loquiturCic.

With a pronoun indefinite, some one, any one, any

ex quibus si unum aliquod in te cognoveris, etc.Cic.

ad unum aliquem confugereCic.

aliquis unus; unius cuiusdamCic.

si tu solus aut quivis unus, etc.Cic.

quorum si unum quodlibet probare potueritCic.

unus Quiritium quilibetLiv.

II)Praegn., one, alone, only, sole, single

Unum hoc scio, esse meritam, ut memor esses suiTer.

cum mihi sit unum opus hoc a parentibus meis relictumCic.

quove praesidio unus per tot gentes pervenisset?Liv.

erat omnino in Galliā ulteriore legio unaCaes.

quae tibi una in amore atque in deliciis fuit, i.e. above all othersCic.

As substantive neuter

de Antonio nihil dico praeter unumCic.

cum te unum ex omnibus ad dicendum natum cognossemCic.

ille unus ordinis nostri discessu meo palam exsultavitCic.

With a negative, no one, not a single one, none whatever

nemo de nobis unus excellatCic.

haec abhortatio praetoris non modo quemquam unum elicuit ad suadendum, sed ne fremitum quidem movit (i.e. non modo non . . . sed)Liv.

ad neminem unum summa imperi reditCaes.

plural

ut unis litteris totius aestatis res gestas ad senatum perscriberemCic.

III)Indefinite, an, one, some, some one

inter mulieres, Quae ibi aderant, forte unam aspicio adulescentulam, etc.Ter.

sicut unus paterfamilias his de rebus loquorCic.

unus ex ultimā turbāLiv.

e regione unius eorum pontiumCaes.

servus unus exulum initium fecitLiv.


Text based on data provided by Perseus Digital Library, with funding from The National Endowment for the Humanities. Original version available for viewing and download at http://www.perseus.tufts.edu