a-Konjugation
prōnuntiāre
prōnuntiō prōnuntiāvī prōnuntiātum
Georges, Ausführliches lateinisch-deutsches Handwörterbuch:
prō-nūntio, āvī, ātum, āre, hermelden, hersagen
I)im Allgemeinen: laut melden, laut rufen, berichten, angeben, aussagen, aussprechen
alius capta iam castra pronuntiat, schreitCaes.
dolore prohibeor pronuntiare quae gesta suntCaes.
eadem, quae Litavicus pronuntiaverat, multitudini exponuntCaes.
ut ipse in cohortandis militibus pronuntiaverat, ausgesprochen hatteCaes.
II)insbesondere
A)als publizistischer und militärischer terminus technicus: öffentlich ausrufen, verkündigen, abkündigen, proklamieren, durch Ausruf usw. bekannt machen, ankündigen, ansagen
a)in öffentlichen Versammlungen, im Lager usw., vom Präko (Ausrufer, Herold) oder von Vorsitzenden, vom Befehlshaber, der durch den Präko etwas ausrufen lässt
bei gymnastischen Spielen
victorum nomina magnā voceCic.
in den Komitien usw.
leges, quas ipse vobis inspectantibus recitavit, pronuntiavit, tulitCic.
gewählte Magistrate
qui (praeco) te totiens seniorum iuniorumque centuriis illo honore affici pronuntiavitCic.
pr. aliquem praetoremLiv.
aliquem destinatum perperam non consulem ad populum sed imperatoremSuet.
per praeconem senatus consultum, verlesen lassenSuet.
einen Befehl usw. im Lager
signumHirt. b. G.
iterLiv.
proelium in posterum diemLiv.
mit folgendem ut oder ne und Konjunktiv
iusserunt pronuntiare, ut impedimenta relinquerentCaes.
Ambiorix pronuntiari iubet, ut procul tela coniciantCaes.
duces eorum totā acie pronuntiare iusserunt, ne quis ab loco discederetCaes.
pronuntiatum, ne quis violareturLiv.
mit folgendem AcI
pronuntiatur primā luce iturosCaes.
zugleich mit ut und Konjunktiv
pronuntiat occupare se in Lucanis proximam urbem velle, ut ad iter parati omnes essentLiv.
ebenso: dem Volk in den Komitien usw., den Soldaten etwas versprechen
nummos in tribusCic. oder tribubus vocatisSen.
nummos de suo per centuriasSuet.
pecuniam pro reoCic.
populo munusSuet.
vocatis ad contionem (militibus) certa praemiaLiv.
militibus donativumSuet.
praedamCurt.
b)vom Konsul: die im Senat abgegebenen Meinungen und die Namen ihrer Urheber nochmals einzeln der Reihe nach verkündigen, um dann darüber abstimmen zu lassen
cum sententia prima Bibuli pronuntiata esset, ut tres legati regem reducerent: secunda Hortensii, ut etc.Cic.
Lentulus (consul) sententiam Calidii pronuntiaturum se omnino negavitCaes.
B)als juristischer terminus technicus
a)vom Richter, Schiedsrichter usw.
α)aussprechen
graviorem sententiamCaes. b. G. 6, 44, 2
β)den Ausspruch tun, das Urteil aussprechen, das Urteil fällen, erkennen, entscheidenvergleiche Bünem. Lact. 3, 1, 11; Haverk. Tert. apol. 2; Hildebr. Apul. apol. 2
de tribunali pronuntiavit sese recepturumCic.
rex cognitā causā pronuntiavit ab accusatoribus unum et id maximum crimen esse praeteritumCurt.
iudex (Schiedsrichter) ita pronuntiavitCic.
pr. de causaQuint., de calumniaPlin. ep.
pr. ad arbitrium alicuius de reoSen. rhet.
pr. secundum aliquemPlin. ep., Gegensatz contra, adversus aliquemICt.
sive contra aliquem sive pro aliquoGell.
pr. recte, Gegensatz perperamICt.
pr. pro libertateICt.
pronuntiari ad bestias, verurteilt werden zu usw.Tert.
im Passiv persönlich, mit folgendem Infinitiv
protectores pronuntiati vertere solum exsilio, über die das Verbannungsurteil ausgesprochen worden warAmm. 15, 3, 11
γ)durch Richterspruch jemanden oder etwas erklären für usw.
uxorem ingenuam et civem Romanam recuperatorio iudicio pronuntiatamSuet.
si quis praeiudicio pronuntietur esse libertusICt.
testamentum pronuntiatum falsumICt.
b)etwas durch Vertrag, letzten Willen aussprechen, festsetzen
condicionemICt.
und als letzten Willen ernennen
plures heredesICt.
c)beim Verkauf die am Kaufobjekt haftenden Fehler, die auf dem K. lastenden Servituten usw. angeben, anzeigen
cum in vendendo rem eam scisset et non pronuntiassetCic.
qui mancipia vendunt, certiores faciant emptores, quid morbi vitiive cuique sit etc.; eaque omnia, cum mancipia veneunt, palam recte pronuntiantoEdict. aedil. bei Ulp. dig.
C)als rhetorischer terminus technicus
a)etwas mit besonderer Betonung hersagen, aussprechen, vortragen, vorlesen
summā voce versus multos uno spirituCic.
multa memoriterCic.
ea graviter et venusteCornif. rhet.
poëmata Graece et Latine sic, ut etc.Nep.
quaedam perperamPlin. ep.
verba corrupteGell.
absolut
acriter, sapienter, apte, decenter etiamPlin. ep.
intente instanterquePlin. ep.
recteQuint.
vom Schauspieler: vortragen, mit Stimme und Gebärden agierenVarro LL.Plin. und andere
vergleiche
qui artis ludicrae pronuntiandive causā in scaenam prodierit, als Vortrag und Mienenspiel beherrschender Schauspieler aufgetreten ist, Edict. praetor. bei Iulian. dig.
von Theaterstücken
si Amphitryon fuerit actus pronuntiatusque PlautinusArnob. 7, 33
b)als grammatikalischer terminus technicus: einzelne Silben oder Buchstaben mit dem Akzent aussprechen, betonen
syllabam productius latiusqueGell.
litteram i tractimGell.
›ebrium‹ et ›sobrium‹ insolentius quidem paulo, sed rectius per i litteram, non per e, in eodem casu (nämlich im Vokativ) pronuntiandum (esse)Gell.
Charlton T. Lewis, An Elementary Latin Dictionary:
prō-nūntiō, āvī, ātus, āre, to make publicly known, publish, proclaim, announce
decretumCic.
legesCic.
in vendundo eam rem, discloseCic.
amplius de consili sententiāCic.
palam de sellā, sese eius nomen recepturumCic.
To utter, render, pronounce, decide
sententiam, deliver judgmentCic.
graviore sententiā pronuntiatāCaes.
iudex ita pronuntiavit, decidedCic.
To proclaim, give word, announce, fix, order
proelio in posterum diem pronuntiatoLiv.
iusserunt pronuntiare, ut impedimenta relinquerentCaes.
ne quis ab loco discederetCaes.
pronuntiatur, primā luce iturosCaes.
In the senate, to formulate, announce, put to vote
Sententiam CalidiCaes.
To hold out, promise, proclaim, offer
Plancium pronuntiasse, divisisseCic.
praemia militiLiv.
pecuniamCic.
To proclaim, choose by acclamation
eos praetoresLiv.
To recite, rehearse, declaim, deliver, pronounce
versūs multos uno spirituCic.
memoriter multaCic.
To tell, announce, relate, narrate, report, assert
mercatores quibus ex regionibus veniant, pronuntiare coguntCaes.
iam capta castraCaes.
Text based on data provided by Perseus Digital Library, with funding from The National Endowment for the Humanities. Original version available for viewing and download at http://www.perseus.tufts.edu