a-Konjugation

cōnstāre

cōnstō  cōnstitī  cōnstātūrus

Georges, Ausführliches lateinisch-deutsches Handwörterbuch:

cōn-sto, stitī, stātūrus, āre, wörtlich »beihinstehen« = still (da)stehen

I)eigentlich

a)von Personen

constant, conserunt sermones inter sesePlaut. Curc. 290

und von Soldaten = haltmachen

multitudinem procul hostium constare videruntSisenn. hist. 4. fr. 58 (bei Non. 273, 4)

b)von Wasser

in fossis sicubi aqua constat aut aliquid aquae obstat, id emittere oportetCato r. r. 155 (156), 2

II)übertragen

A)im Allgemeinen

1)Platz gefunden haben, das heißt bestehen

teils = eingetreten sein, stattfinden, vorhanden sein

unde omnis rerum nunc constet summa creataLucr.

severa silentia noctis undique cum constentLucr.

inter se quia nexus principiorum dissimiles constantLucr.

teils = aus etwas bestehen, mit ex und (nur bei Lukrez) de und Ablativ, auch mit bloßem Ablativ

ex animo constamus et corporeCic.

simplex (ius) e dulci constat olivoHor.

ea tanta est urbs, ut ex quattuor urbibus maximis constare dicaturCic.

muri ex sacellis sepulcrisque constantNep.

illa phalanx immobilior et unius generis, Romana acies distinctior, ex pluribus partibus constansLiv.

und (von Abstraktem)

eloquentia ex bene dicendi scientia constatCic.

eloquentia constat ex verbis et ex sententiisCic.

quattuor partibus constat argumentatioCic.

virtus, quae constat ex hominibus tuendisCic.

semper partus duplici de semine constatLucr.

quicquid auro argentoque constaretSuet.

non vides quam multorum vocibus chorus constet?Sen.

teils = in etwas seine Grundlage haben, das heißt in etwas bestehen, auf etwas sich gründen, beruhen, mit in und Ablativ und mit bloßem Ablativ

omnis eius pecuniae reditus constabat in Epiroticis et urbanis possessionibusNep.

und (von Abstraktem)

monuit eius diei victoriam in earum cohortium virtute constareCaes.

paene in eo (darauf) summam victoriae constareCaes.

omnium ordinum partes (Benehmen) in misericordia constitisseCaes.

domus amoenitas non aedificio, sed silvā constabatNep.

exiguo tempore magnoque casu totius exercitus salus constititCaes.

2)als terminus technicus der Geschäftssprache: zustehen kommen = kosten (in der höheren Prosa gewöhnlich stare), bei Angabe »wem?« mit Dativ; immer mit Angabe »um welchen Preis?«

α)durch Ablativ

parvo constat fames, magno fastidiumSen.

magno tibi constatPlin. ep.

tanto tibi deliciae et feminae constantPlin.

nihil aliud nullo impendio constatPlin.

unae quadrigae Romae constiterunt sestertiis quadringentis milibusVarr.

c. sestertio centiensSuet.

turris octingentis talentis constititPlin.

centenis milibus sibi constare singulos servosSen.

uni mitellita quadragies sestertio constitit, alteri pluris aliquanto rosariaSuet.

und bildlich

odia constantia magnoOv.

edocet quanto detrimento et quot virorum fortium morte necesse sit constare victoriamCaes.

β)durch Genitiv

ambulatiuncula prope dimidio minoris constabit isto locoCic.

eo pervenit luxuria, ut etiam fictilia pluris constent, quam murrinaPlin.

interrogare, quanti funus et pompa constetSuet.

und (bildlich)

quanti mihi constitit, ne malus filius vidererPs. Quint. decl.

tanti constat, ut sis disertissimusPlin. ep.

ne pluris remedium quam periculum constetSen.

liber mihi constat decussisStat.

γ)durch super mit Akkusativ

fori area super sestertium milies constititSuet. Caes. 26, 2

δ)durch Adverbien

c. cariusLucil. fr.Sen.

carissimeSen.

vilissimeCol.

gratisSen. ep. 104, 34Augustin. serm. 385, 6

und (bildlich)

cave, ne gratis hic tibi constet amorOv. am. 1, 8, 72

B)prägnant: in fester Stellung verbleiben, der Haltung, Bewegung, Richtung (Lage) nach

a)in gleicher physischer Haltung verbleiben, eine feste, unveränderte Haltung behalten oder gewinnen, nicht wanken noch weichen, fest, unverändert bleiben

α)als militärischer terminus technicus: von der Schlachtlinie und vom Kampf

priusquam totis viribus fulta constaret hostium aciesLiv.

postquam nullo loco constabat acies, als ihre Linie allenthalben ins Wanken kamLiv.

nec pugna illis constare nec fuga explicari sine magna caede potuitLiv.

β)von der Sprache, Miene, Gesichtsfarbe, Besinnung, Fassung (Mut)

si tentantur pedes, lingua non constat (die Z. lallt), quid est etc.Sen.

primo adeo perturbavit ea vox regem, ut non color, non vultus ei constaret, sich ihm F. und M. verwandeltenLiv.

non animus nobis, non color constat, verlieren die Fassung und verfärben unsLiv.

Vitruvio nec sana constare mens (V. behielt weder volle Besinnung genug), nec etc.Liv.

mens non constitit mihiSen. rhet.

mit in und Ablativ

constitit in nulla qui fuit ante colorOv. art. am. 1, 120

von der Person selbst: eine feste Haltung bewahren, Fassung behalten

mit Ablativ

non mentibus solum concipere, sed ne auribus quidem atque oculis satis constare poterant, sie konnten es nicht nur nicht begreifen, sondern sie trauten nicht einmal mehr recht ihren eigenen Augen und OhrenLiv. 5, 42, 3

und (Gegensatz iacēre)

nec malum (esse), quo aut oppressus iaceas aut, ne opprimare, mente vix constes, kaum Besinnung oder Fassung genug behältstCic.

b)in gleichmäßigem Gang verbleiben, in guter Ordnung sich befinden

postquam cuncta videt caelo constare serenoVerg.

neque suppletis constabat flamma lucernisProp.

von physischen Zuständen

dum constabit sanitasPhaedr.

valetudo ei neque corporis neque animi constititSuet.

si sibi pudicitia constaret, wenn sie ihre K. bewahrt hätteSuet.

von zeitlichen und abstrakten Zuständen

si spatia temporum, si personarum dignitates, consiliorum rationes, locorum opportunitates constabunt, gehörig beobachtet werden Cornif. rhet. 1, 16

und insbesondere als terminus technicus der Geschäftssprache

ratio constat, die Rechnung ist in Ordnung, sie stimmt, auri ratio constatCic.

quibus ratio impensarum constaretSuet.

oft bildlichs. Döring Plin. ep. 1, 5, 16; Korte Plin. ep. 2, 4, 4; Schwarz Plin. pan. 38, 4

eam consuetudinem esse imperandi, ut non aliter ratio constet, quam si uni reddaturTac.

scietis constare nobis silentii nostri rationem, dass ich zu schweigen alle Ursache habePlin. ep.

mihi et tentandi aliquid et quiescendi illo auctore ratio constabit, ich werde mit Sicherheit einen Schritt in der Sache tun oder nicht tunPlin. ep.

mit in und Ablativ

in te vero facile ratio constabit (verst. liberalitati), etiamsi modum excesserit, bei dir hat sie (die Freigebigkeit) einen vernünftigen Grund, wenn sie auch usw.Val. Max.

c)im unveränderten Fortgang verbleiben, (unverändert, unversehrt) fortbestehen, bestehen

nullum est genus rerum, quod avulsum a ceteris per se ipsum constare possitCic.

quae per constructionem lapidum et marmoreas moles constant (noch besteht, errichtet steht), non propagant longam diemSen. ad Polyb. 18 (37), 2

si ipsa mens constare potest corpore vacansCic.

und mit Angabe »wie?« durch Adjektiv

sic ut usque ad alterum R litterae constarent integrae (unverändert, unversehrt), reliquae omnes essent in lituraCic.

cum sint huc forsitan illa, haec translata illuc, summā tamen omnia constantOv.

besonders von Zahl und Maß

uti numerus legionum constare videreturCaes.

ego postulabam, ut tribus sententiis constaret suus numerusPlin. ep.

nostrae autem cenae ut apparatus et impendii, sic temporis modus constetPlin. ep.

d)in gleicher Willens- oder Meinungsrichtung verbleiben

α)von der Denk- und Handlungsweise: sich gleich (treu) bleiben, fest, unwandelbar, standhaft sein

nec animum (Gesinnung) eius satis constare visumLiv.

utrimque constitit fidesLiv.

unius legionis eam seditionem, ceteris exercitibus constare fidemTac.

mit in und Ablativ

ut ei fides sua in coniuge proscripto constaret, um ihre Treue gegen den geächteten Gatten standhaft zu bewahrenVal. Max.

und mit in (gegen) und Akkusativ

quorum semper in rem publicam singulare constiterat officiumAuct. b. Afr.

und constare sibi oder alicui rei, in seinen Äußerungen, Ansichten, Urteilen, Grundsätzen fest bleiben, sich gleich bleiben, sich treu bleiben, konsequent bleiben (Gegensatz titubare, claudicare und dergleichen)

sic fit, ut aut constent sibi (testes) aut etc.Quint.

reliqui sibi constiteruntCic.

me constare mihi scisHor.

c. sibi et rei iudicataeCic.

c. humanitati suaeCic.

mit in und Ablativ

qui in rebus contrariis parum sibi constentCic.

ut constare in vitae perpetuitate possimus nobismet ipsis nec in ullo officio claudicareCic.

in Oppianico sibi (iudices) constare et superioribus consentire iudiciis debueruntCic.

und (ohne sibi)

qua in sententia si constare voluissentCic. ep. 1, 9, 14

β)vom Entschluss: fest stehen

animo constat sententiaVerg. Aen. 5, 748

cum constitit consilium, als ich zu einem festen Entschluss gekommen warCic. ad Att. 8, 11, 1

alicui constat, es steht jemandem fest = es ist jemand fest entschlossen

mit folgendem Infinitiv

mihi quidem constat nec meam contumeliam nec meorum ferre Anton. bei Cic. Phil. 13, 42

oder mit folgendem indirekten Fragesatz

neque satis Bruto vel tribunis militum constabat, quid agerent aut quam rationem pugnae insisterentCaes. b. G. 3, 14, 3

γ)von der Ansicht, Überzeugung: fest stehen, gewiss sein

αα)bei einzelnen oder bei einer bestimmten Klasse, mit Dativ der Person oder mit inter und Akkusativ Plural oder mit Dativ animo (animis) oder mit apud animum

quae cum constentCic. Tusc. 1, 40

eorum, quae constant, exempla ponemus, horum, quae dubia sunt, exempla afferemusCic. de inv. 1, 68

quod nihil nobis constatCaes. b. G. 7, 5, 6

mit folgendem Infinitiv oder AcI

quod omnibus constabat hiemari in Gallia oportereCaes.

ac mihi multa agitanti constabat paucorum civium virtutem cuncta patravisseSall.

cum inter augures constet imparem numerum esse debereLiv.

inter Hasdrubalem alterum et Magonem constabat beneficiis Scipionis occupatos omnium animos publice privatimque esse, H. und M. stimmten ganz darin überein, dass usw.Liv.

constat inter omnes, qui de eo memoriae prodiderunt, nihil eo fuisse excellentiusNep.

mit folgendem indirekten Fragesatz

quod, cur per eos dies a Fidenis afuissent, parum constabatLiv.

nam neque quo signo coirent inter se, neque utrum castra peterent an longiorem intenderent fugam, territis constare poteratLiv.

probarentne tantum flagitium, an decretum consulis subverterent, parum constabat (ergänze patribus)Sall.

etsi non satis mihi constiterat, cum aliquane animi mei molestia an potius libenter te Athenis visurus essemCic.

mihi plane non satis constat, utrum sit meliusCic.

ut nihil ei constet, quid agasCic.

neque satis constabat animis,laudarent vituperarentneLiv.

nec satis certum apud animum constare poterat, utruman etc.Liv.

und parenthetisch ohne Angabe dessen, was feststeht

ut saepe inter homines sapientissimos constare vidiCic.

ββ)bei allen, in der allgemeinen Annahme, in der öffentlichen Meinung (in der Tradition, Volkssage) feststehen, gewiss sein, allgemein bekannt sein, sich (allgemeine) Anerkennung oder Geltung erworben habens. M. Müller Liv. 1, 1. § 1, oft mit dem Zusatz inter omnes

antiquissimi fere sunt, quorum quidem scripta constent, Pericles atque AlcibiadesCic.

constare res incipit ex illo tempore, quo etc., es trat erst völlige Gewissheit einLiv.

circumspiciendus rhetor Latinus, cuius scholae severitas, pudor, in primis castitas constetPlin. ep.

haec propositio indiget approbationis; non enim perspicua est neque constat inter omnesCic.

mit folgendem AcI

sane moleste Pompeium id ferre constabatCic.

illa maleficia, quae in illo constat esseCic.

servi, quos ab iis dilectos constabatCaes.

satis constat Troiā captā in ceteros saevitum esse TroianosLiv.

perspicuum sit constetque inter omnes, eos esse deos, quos etc.Cic.

mit folgendem quod (dass)

apud omnes constat, quod, si rerum potitus fuisset, omnia correcturus fuerit, quae etc.Spart. Pesc. Nig. 12, 2

mit de und Ablativ

cum de Magio constetCic.

si prius de innocentia nostra constiteritQuint.vergleiche Bünem. Lact. 5, 1, 5

de facto constat, de animo (Absicht) quaeri potestQuint.

und zugleich mit in und Ablativ

omnia, in quibus de facto constatQuint.

ganz absolut

quid porro quaerendum est? factumne sit? at constatCic.

Nympho, antequam plane constitit, condemnaturCic.

e)dem Inhalt nach feststehen, sich gleichbleiben, übereinstimmen

constat idem omnibus sermo, alle führen die gleiche RedeLiv. 9, 2, 3

mit cum und Ablativ

contrariam sententiam aut nullam esse, aut non constare cum superioribus et inferioribus sententiisCornif. rhet.

adhuc quae dicta sunt arbitror mihi constare cum ceteris artis scriptoribusCornif. rhet.

considerabit, constetne oratio aut cum re aut ipsa secumCic.

Partizip Futur constātūrusSen. de clem. 1, 19, 2Plin. 18, 30Lucan. 2, 17Mart. 10, 41, 5Lact. de opif. dei 7. § 11

Charlton T. Lewis, An Elementary Latin Dictionary:

cōn-stō, stitī, statūrus, āre, to agree, accord, be consistent, correspond, fit

constetne, oratio cum reCic.

humanitati tuaeCic.

ut idem omnibus sermo constetLiv.

sibi, to be consistentCic.

mihiHor.

sibi et rei iudicataeCic.

auri ratio constat, the account is correctCic.

To stand firm, be immovable

priusquam constaret acies, closed their ranksLiv.

Figuratively, to be firm, be unmoved, abide, be unchanged, last, persevere, endure

uti numerus legionum constare videreturCaes.

utrimque constitit fides, kept faithLiv.

dum sanitas constabitPhaedr.

animo constat sententiaVerg.

menteCic.

auribusLiv.

summā omnia constant, remain the sameOv.

cuncta caelo sereno, a perfectly serene skyVerg.

non in te constitit idem Exitus, with a different result in your caseOv.

To be certain, be ascertained, be known, be settled, be established

quae opinio constat ex litteris, is supported byCic.

praeceptori verborum regula constet, be familiar toIuv.

cum hoc constet, Siculos petisseCic.

dum haec de Oppianico constabuntCic.

quod inter omnīs constat, as everybody knowsCic.

constare res incipit ex eo temporeLiv.

momenta per cursores nuntiata constabantTac.

quod nihil nobis constat, we have no positive informationCaes.

ante quam plane constititCic.

Caesarem esse bellum gesturum constabat, there was no doubtCaes.

mihi virtutem cuncta patravisse, became satisfiedSall.

omnibus constabat oportere, etc., were convincedCaes.

quae (maleficia) in eo constat esse, certainly areCic.

inter Hasdrubalem et Magonem constabat, fore, etc.Liv.

in fontīs vitium venisseOv.

apud animum, utrum, etc.Liv.

To be fixed, be determined, be resolved

quae nunc animo sententia constetVerg.

mihi quidem constat, ferre, etc., I am resolvedCic.

neque Bruto constabat, quid agerent, had fully decidedCaes.

probarentne parum constabat, could not decideSall.

To exist, be extant, remain

si ipsa mens constare potestCic.

ut ad alterum R litterae constarent integraeCic.

To consist of, be composed of

conventus, qui ex variis generibus constaretCaes.

Asia constat ex Phrygiā, Mysiā, etc.Cic.

(virtus) ex hominibus tuendisCic.

(ius) e dulci olivoHor.

pecuniae reditus constabat in urbanis possessionibus, was derived fromNep.

domūs amoenitas silvā constabatNep.

To depend, be dependent

victoriam in cohortium virtuteCaes.

suum periculum in alienā saluteCaes.

To stand at, cost

prope dimidio minorisCic.

quanti subsellia constentIuv.

navis gratisCic.

quot virorum morte constare victoriamCaes.

constat leviori belua sumptuIuv.


Text based on data provided by Perseus Digital Library, with funding from The National Endowment for the Humanities. Original version available for viewing and download at http://www.perseus.tufts.edu