Adjektiv a/o-Dekl. dreiendig
artus a um
Georges, Ausführliches lateinisch-deutsches Handwörterbuch:
1. artus, a, um, Adjektiv mit Komparativ und Superlativ (Stamm AR-o, griechisch ΑΡ-ω, wovon auch 2. artus, arma und andere), gefügt, das heißt eingeengt, eingeschränkt, zusammengedrängt, zusammengezwängt, eng geschlossen, eng, knapp
I)eigentlich
a)im Gegensatz zum Lockeren, Schlaffen: eng, straff, fest (Gegensatz laxus)
catenaOv.Sen. (Gegensatz laxa)
frenumTibull.
toga, fest anschließendeHor.
compressiones artae amantum comparumPlaut.
artissima oscula, Kuss auf KussSuet.
complexus artioresSen., artissimiPetr.
artissimo nodo vinciri (Gegensatz levi nodo contineri)Plin.
und oft bildlich
artioribus (ille) apud populum Romanum laqueis tenebiturCic.
vinculum ad astringendam fidem artiusCic.
artissimum societatis vinculumCic.
b)im Gegensatz zum Weiten: eng (Gegensatz latus)
α)von Örtlichkeiten
regionesLucr.
locaSall. fr.
artiores silvae, dichtereCaes.
vallisLiv.
via, semitaLiv.
itineraTac.
aditusCurt.
faucesTac.
ostium (Mündung)Liv.
os specusCurt.
Arabici sinus os artius (Gegensatz latum)Mela
saltus artiorLiv.
mare artiusMela
artissimum inter Europam Asiamque divortiumTac.
coit deinde murus ex utraque parte in artiorem velut cuneumLiv.
inde se rursus laxat (mare), rursusque etiam, quam fuit, artius exit in spatiumMela
terra quae sequitur nusquam lata, atque hic artissima inter Hellespontum Aegaeumque procurritMela.
substantivisch: artum, ī, neutrum, die Enge, der enge Raum
in artum concreti montes nimborumLucr.
mare adeo in artum agitur, ut etc.Mela
und (bildlich)
nec desilies imitator in artum, dich verrennenHor.
quinquaginta ferme volumina collecta in artum, gekürztePlin.
ita in arto stipatae erant naves, ut etc.Liv.
per omnia arta praeruptaque velut caeci evaduntLiv.
im Komparativ und Superlativ
montes paulatim in artius coëuntCurt.
quā in artissimum cogitur regioCurt.
besonders die Enge, das Gedränge des Kampfes
pugna in arto, Fuß an FußTac.
in artum compulsi, eingekeilt, eingezwängtLiv.
suomet ipso agmine in arto haerentesLiv.
β)von anderen Dingen: eng, gedrängt, dicht
turbā artā circumstareTibull.
nimis arta conviviaHor.
cernere aliquid artiore cribro, mit dichterem (feinerem) SiebPlin.
trahi in artissimas tenebrasSuet. Ner. 46, 1Apul. de deo Socr. 3
custodia artaTac., artissimaMela.
γ)von Personen: eng gewachsen
mulierem ita artam, ut mulier fieri non possit, sanam non videri constatUlp. dig. 21, 1, 14. § 7
II)übertragen
a)nicht schlaff, eng, fest
artus somnus, artior somnus, fester, tiefer SchlafSuet.Cic.
artissimus somnusSuet.
artā propinquitate coniunctusCurt.
arto contubernio intime iunctusApp.
und
artā familiaritate aliquem complecti, mit enger, innigerPlin. ep.
aliquem in artissimam affinitatem recipereVell.
von Personen: eng verbunden
contubernalis artissimusApul. met. 9, 23
b)eingeengt, beengt
α)unter dem Zwang befindlich
sponte suā cadere sub leges artaque iura (Zwang der Rechte)Lucr.
leges artae ideoque superbaePlin.
β)beengt durch Sorgen
animusHor. sat. 2, 6, 82
c)eingeengt = knapp, beschränkt, nur sparsam, gering
numerusTac.
commeatusLiv.
annona arta, artior, artissimaSuet.
artiora tempora somni quam noctisCurt.
omnia sibi in dies artiora esse videruntCurt.
und
artior petitio, mit geringer AussichtLiv.
substantivisch
in arto (esse) commeatum, die Zufuhr sei knappTac. hist. 3, 12
nobis in arto et inglorius labor, beschränktTac. ann. 4, 32
alicui spem ponere in arto, jemandem die H. beschränkenOv.
d)drangvoll, misslichsiehe Duker Flor. 2, 6, 31
res (Lage)Ov.Tac.und andere
spes artiorCol.
substantivisch
cum in arto res esset, als er in der Klemme war, sich bedrängt sahLiv.
numquam Mavors adeo constrinxit in artum resClaud.
Charlton T. Lewis, An Elementary Latin Dictionary:
artus, (not arctus), adjective with comparative and superlative 1 AR-, close, strait, narrow, confined, short
laqueiCic.
saltusLiv.
compagesVerg.
nexusOv.
toga, narrowHor.
convivia, i.e. crowdedHor.
artiores silvae, denseCaes.
custodiaTac.
As substantive neuter, a narrow place, narrow passage
in artoLiv.
in artius coireCurt.
Figuratively, straitened, scanty, small, close, binding
vincula amoris artissimaCic.
vinculum ad astringendam fidemCic.
commeatūsLiv.
As substantive
ne spem sibi ponat in arto, diminish expectationOv.
desilire in artum, into straitsHor.
Needy, indigent, straitened
artis in rebusOv.
As substantive
ne in arto res essetLiv.
Of sleep, deep
artior somnusCic.
Narrow, frugal
animusHor.
Text based on data provided by Perseus Digital Library, with funding from The National Endowment for the Humanities. Original version available for viewing and download at http://www.perseus.tufts.edu