e-Konjugation
docēre
doceō docuī doctum
Georges, Ausführliches lateinisch-deutsches Handwörterbuch:
doceo, docuī, doctum, ēre (vergleiche disco, griechisch δοκει, δόγμα), lehren, belehren, unterrichten, unterweisen, zeigen, nachweisen
I)im Allgemeinen
konstruiert
a)mit Akkusativ und zwar
α)aliquem
si docemus atque erudimus iuventutemCic.
adulescentulosCic.
posterosQuint.
fas est ab hoste doceri (Lehre anzunehmen)Ov.
und aliquem aliqua re
aliquem fidibus (im Saitenspiel)Cic.
aliquem equo armisque, im Reiten und FechtenLiv.
optimis disciplinis doceriApul.
mit ad und Akkusativ
ad quam (legem) non docti, sed facti, non imbuti, sed instituti snmusCic.
mit Adverb
aliquem LatineCic. Plin. ep.
Latine doctusSuet.
β)aliquid
ius civileCic.
omniaTer.
testudines, quas idem captivi docuerantCaes.
nec eventus modo hoc docet, sed eadem ratio etc.Liv.
hoc ipsum littera prisca docetOv.
prima docet rectum sapientiaIuven.
b)mit doppeltem Akkusativ
aliquem artem, litterasCic.
aliquem musicamNep.
pueros elementaHor.
vidi Bacchum carmina docentem nymphasque discentesHor.
quod me docuit ususPlin. ep.
cuius generis (quod) eum superioribus annis usus Britanniae docueratCaes.
im Passiv mit Akkusativ der Sache
haec ab his docebanturCaes.
docetur blanditiasSen. rhet.
doctus militiamSall. fr.
doctus iter meliusHor.
pauca docendus erisOv.
c)de aliqua re
α)aliquem de aliqua re
senatum docerent de caede fratrisSall.
β)aliquid de aliqua re
quod (was) de lacu Albano docuisset (Veiens vaticinans)Liv.
γ)bloß de aliqua re
quis enim de isto genere non docuit?Cic.
d)in aliqua re
in quo cum doceretCic. or. 40
e)aliquem
mit folgendem indirekten Fragesatz
doceant eum, qui vir Sex. Roscius fueritCic.
und bloß
altera quae docet et explanat, quid faciendum fugiendumque sitCic.
ipse docet, quid agamOv.
f)mit folgendem Infinitiv
cum eadem natura doceat non neglegere etc.Cic.
oder mit folgendem AcI
aliquem sapereCic.
rapere SabinasProp.
ut doceam Rullum in iis saltem tacere rebusCic.
docui per litteras id nec opus esse nec fieri posseCic.
Drappes, quem captum esse a Caninio docuiHirt. b.G.
ut eos de (aus) suis doceamus auctoribus non posse quemquam iustum esseLact.
me longus docuit usus multo utilius esse primo quoque tempore falcem vitibus admovereCol.
im Passiv mit NcI
si minime pecuniae cupidus fuisse doceaturCic.
docemur disputare, non vivereSen.
pueri aequitatem defendere docenturCic.
citharizare doctus est a DionysioNep.
an sum etiam nunc vel Graece loqui vel Latine docendus?Cic.
at illa multo optuma rei publicae doctus sum, hostem ferire etc.Sall.
miscere coetus histrionali studio doctusTac.
g)absolut
homines dum docent, discuntSen. ep. 7, 8
cum doceo et explanoCic.
quis enim de isto genere non docuit?Cic.
ut postea exitus docuit huius facinorisSpart.
ut docui (als Parenthese)Lact.
und so
ut docebimusPlin.
studio discendi et docendiCic.
homo minus aptus ad docendum, lehrfähigCic.
medicinae disciplinae libri, quos arbitrabar esse idoneos ad docendum (die ich für belehrend hielt)Gell.
II)insbesondere
A)als terminus technicus der Bühnenkunst: docere fabulam, wie διδάσκειν δραμα, von den dramaturgischen Dichtern, die ihre Stücke selbst einüben, die Schauspieler anleiten und anweisen und die ganze Aufführung leiten mussten, ein Stück einstudieren, auf die Bühne bringen, zur Aufführung bringen, aufführenCic. Brut. 73; Tusc. 4, 63Hor. de art. poët. 288Gell. 17, 21, 42
B)als publizistischer terminus technicus: jemanden (einen Sachwalter, Patron, Richter, eine Behörde) vom Stand einer Sache unterrichten, ihm die Sache vortragen
aliquem causamCic.
aliquem de causaCic.
iudices de iniuriisCic.
senatum de caede fratrisSall.
C)prägnant: lehren = den Lehrer machen, Vorträge halten, Vorlesungen halten
mercedeCic.
apud aliquemCic.
RomaeSen. rhet.Suet.
in Bithynia oratorias litteras (über die Rhetorik)Lact.
peregreSuet.
LatineSuet.
☞Singular und Plural des Imperativ Passiv docemino, doceaminorDiom. 355, 10
Charlton T. Lewis, An Elementary Latin Dictionary:
doceō, uī, ctus, ēre DIC-, to cause to know, make aware, teach, instruct, inform, show, prove, convince, tell
studiosos discendiCic.
ut docui teHor.
omniaTer.
falces, quas captivi docuerant, facere, had shown (how to make)Caes.
Munus et officiumHor.
populos urbemque, describesVerg.
quod de lacu Albano docuissetLiv.
te litterasCic.
me hanc causamCic.
pueros elementaHor.
Motūs doceriHor.
puerum Romam portare docendum ArtīsHor.
Rullum tacereCic.
asellum currereHor.
Socratem fidibus (sc. canere)Cic.
alqm docendum curare armisLiv.
resonare Amaryllida SilvasVerg.
docemur domitas habere libidinesCic.
equi variare gyros docenturTac.
Graece loqui docendusCic.
qui doceant, nihil factum, etc.Caes.
similem (errorum) cunctum insanireHor.
de his rebus doceriCic.
senatum de caede fratrisSall.
eum, qui vir Roscius fueritCic.
vos quem ad modum acta defenderetCic.
Poet.
docuit post exitus ingens, proved (the truth of the omen)Verg.
Of a play, to teach, rehearse, produce, exhibit
multas (fabulas)Cic.
praetextasHor.
To be a teacher, give instruction
apud alqmCic.
mercedeCic.
Text based on data provided by Perseus Digital Library, with funding from The National Endowment for the Humanities. Original version available for viewing and download at http://www.perseus.tufts.edu