a-Dekl.
cōnscientia ae f
Georges, Ausführliches lateinisch-deutsches Handwörterbuch:
cōnscientia, ae, feminin (conscio), das Bewusstsein
I)mit einem anderen: das Mitwissen um etwas, die Mitwissenschaft, Mitkenntnis von etwas, das Einverständnis
α)mit subjektivem Genitiv
omnium horumCic.
liberti uniusTac.
β)mit objektivem Genitiv
coniurationisTac.
facinorisTac.
im Plural
consilia conscientiaeque eiusmodi facinorumCic. Clu. 56
γ)im Zusammenhang absolut
conscientiae contagioCic.
aliquem in conscientiam assumere, jemanden zu seinem Vertrauten machenTac.
purgare publicam conscientiam (das Einverständnis des Staates)Iustin.
simulatā conscientiā, als seien sie im EinverständnisTac.
II)bei sich selbst: das Bewusstsein, die volle Kenntnis oder Erinnerung, die Überzeugung, das Gefühl
A)im Allgemeinen
α)mit objektivem Genitiv
virium nostrarum et suarumLiv.
infirmitatis suaeQuint.
contracti culpā periculiLiv.
β)mit folgendem indirekten Fragesatz
conscientiā, quid abesset viriumLiv.
γ)im Zusammenhang absolut
nostra stabilis conscientia (Selbstbewusstsein)Cic.
in veris quoque sufficit conscientia (Selbstgefühl)Quint.
illud se tacere conscientiam suam (seine Überzeugung) non pati, quod etc.Liv.
salvā conscientiā, unbeschadet meiner ÜberzeugungSen. ep. 117, 1 (vergleiche unten Nummer B, 2, β)
B)das Bewusstsein moralischer Eigenschaften, des moralischen Wollens und Handelns
1)überhaupt
α)mit objektivem Genitiv, im Deutschen mit dem Genitiv zusammen oft = »gutes, böses Gewissen«
c. virtutis et vitiorumCic.
c. bene actae vitaeCic.
officii mei benevolentiaequeCic.
rectae voluntatisCic.
pulcherrimi factiCic.
c. honeste recteque factorum, das B., tugendhaft und recht gehandelt zu habenAmm.
sui conscientiā subnixusGell.
vom üblen Bewusstsein (bösen Gewissen)
c. factiHirt. b. G.
factorumCic.
c. peccatorumCic.
delictorumCic.
recentis maleficiiCic.
scelerum et fraudum suarumCic.
violatae per sociorum iniurias Romanae amicitiaeVell.
und im Plural
te conscientiae stimulant maleficiorum tuorum, GewissensbisseCic. parad. 2, 18
β)mit de und Ablativ
ex nulla conscientia de culpa, im Bewusstsein meiner SchuldlosigkeitSall. Cat. 35, 2
γ)mit folgendem AcI
inerat conscientia (musste er sich doch dabei bewusst sein) derisui fuisse nuper falsum e Germania triumphumTac. Agric. 39
δ)mit folgendem ne und Konjunktiv = die schuldbewusste Furcht, dass usw.Tac. Agr. 42
2)insbesondere: das Bewusstsein des gewollten oder getanen Rechts oder Unrechts, das Gewissen
α)mit subjektivem Genitiv
mentis suaeCic.
optimae mentisCic.
animi (gewöhnlich vom bösen Gewissen)
animi conscientiam non curareCic.
animi conscientiā excruciariCic.
und Plural
conscientiae animi, Regungen des bösen Gewissens, GewissensbisseCic. Rosc. Am. 67
β)mit Adjektiven
praeclaraCic.
rectaCic.
bona, optimaSen.Quint.und andere
malaSall.Sen.Quint.
ex conscientiā sua, seinem Bewusstsein gemäß, das heißt je nachdem er ein gutes oder böses Gewissen hatteLiv.
illi, quibus integra erat conscientiaFrontin. 1, 9, 3
si quis ad sacrificium non integrā conscientiā veneritLact. 5, 19, 32
quod non salvā bonā conscientiā procederetSen. nat. qu. 4. praef. § 15 (vergleiche oben Nummer II, A, γ)
γ)absolut
bald vom guten Gewissen
magna vis est conscientiaeCic.
conscientiā fretusCurt.
mea mihi conscientia pluris est quam omnium sermoCic.
und (sprichwörtlich)
conscientia mille testesQuint. 5, 11, 41
bald vom Schuldbewusstsein, vom bösen Gewissen
angor conscientiaeCic.
erubuisse, expalluisse ... signa conscientiae suntCornif. rhet.
aliquas conscientiae notas in ipso ore posse deprehendereCurt.
conscientiā morderiCic.
stimulante conscientiāCurt.
conscientiā ictus aperit litterasLiv.
ad fatendum conscientiā impelliQuint.
modestiam in conscientiam ducere, als böses Bewusstsein (Gewissen) auslegenSall.
Charlton T. Lewis, An Elementary Latin Dictionary:
cōnscientia, ae, feminine conscio, joint knowledge, consciousness, common knowledge, privity, cognizance
conscientiae contagioCic.
alqm in conscientiam adsumereTac.
a conscientiae suspitione abesseCic.
perfugit, suam conscientiam metuensLiv.
conscientiae eius modi facinorumCic.
hominumCic.
pluriumLiv.
Consciousness, knowledge, feeling, sense
nostraCic.
suaLiv.
virium nostrarumLiv.
pulcherrimi factiCic.
scelerum tuorumCaes.
spretorum (deorum)Liv.
de culpāSall.
conscientiā, quid abesset virium, detractavere pugnamLiv.
inerat conscientia derisui fuisse triumphum, he was keenly awareTac.
A sense of right, moral sense, conscience
recta, a good conscienceCic.
egregiaLiv.
bonae conscientiae pretium, of self-approvalTac.
Abacta nullā conscientiā, scrupleHor.
generis humani, the moral judgmentTac.
malaSall.
A good conscience, self-approval
maximi aestimare conscientiam mentis suaeCic.
in gravi fortunā conscientiā suā nitiCic.
A sense of guilt, remorse
fuga, et sceleris et conscientiae testisCic.
conscientiā convictusCic.
angor conscientiaeCic.
mentem vastabatSall.
animiCic.
With ne, guilty fearTac.
Text based on data provided by Perseus Digital Library, with funding from The National Endowment for the Humanities. Original version available for viewing and download at http://www.perseus.tufts.edu