Adjektiv 3. Dekl. zweiendig (i-Dekl.)
cīvīlis e
Georges, Ausführliches lateinisch-deutsches Handwörterbuch:
1. cīvīlis, e (civis), Adjektiv mit Komparativ und Superlativ
I)den Bürger (und insbesondere den Mitbürger) betreffend, bürgerlich, Bürger-, des Bürgers, der Bürger, des Mitbürgers, der Mitbürger
1)eigentlich
mosCic.
clamorLiv.
furorHor.
sanguisCic.
cruorCic.
bellumCic.
victoria, über MitbürgerNep. Epam. 10, 3Pelop. 5, 4, im BürgerkriegSall. Iug. 45, 9
quercus, poetisch = corona civica (siehe cīvicus)Verg.
ius, entweder (im weiteren Sinn) das bürgerliche Staatsrecht (Gegensatz ius naturale)Cic.Hor.und andere oder (im engeren Sinn) das Zivilrecht, Privatrecht (Gegensatz ius publicum)Cic.
actio, Klage eines Bürgers gegen seinen MitbürgerCic.
controversiaCic.
dies, der bürgerliche Tag (von Mitternacht bis Mitternacht, Gegensatz dies naturalis, vom Aufgang bis zum Untergang der Sonne)Varr.
so auch
annus, das aus 365 bürgerlichen Tagen bestehende JahrGell.
2)übertragen
a)bürgerlich, voll Bürgersinn, populär = gemeinnützig, dem Gemeinwohl zuträglich
nulli civilis animusLiv. 45, 32, 5
at hercule sermo est minime c.Liv. 6, 40, 15
neque magistratum continuari satis civile esseLiv. 27, 6, 4
neutrum substantivisch
si quicquam in vobis non dico civilis, sed humani esset, wenn in euch noch ein Funke, nicht etwa von Bürgersinn, aber doch von Menschlichkeit wäreLiv. 5, 3, 9
quid civilius ordinatione? wodurch kann man sich um Bürger verdienter machen als durch Verleihung einer ordentlichen VerfassungPlin. ep. 8, 24, 7
b)populär = leutselig, gewinnend, herablassend, höflich, schonend
animusSuet.
ingeniumTac.
ingressusQuint.
genus vitaeSuet.
quid civilius illo (patre patriae)Ov.
aequissimum se et civilissimum praebuit Eutr.
mit Ablativ
civilis ingressuPlin. pan. 83, 7
mit in und Ablativ
in colloquiis, etiam humilissimorum, civilissimus fuitSpart. Hadr. 20, 1
civilis in semet augendoSuet. Claud. 12, 1
mit circa oder in und Akkusativ
civilis circa quosdam amicos Eutr. 7, 13
civilis in cunctos Eutr. 10, 16
civile reabatur mit folgendem Infinitiv Präsens PassivTac. ann. 1, 54
neutrum Plural substantivisch
plus quam civilia agitareTac. ann. 1, 12
civilia loqui de seTac. hist. 4, 5
II)den Staat oder Staatsdienst betreffend, öffentlich, Staats-
a)überhaupt
oratioCic.
resCic.
officiaQuint.
scientia, ratio, StaatswissenschaftCic.
rerum civilium cognitio, StaatskundeCic.
vir, Staatsmann (ἀνώρ πολιτικός)Quint.
dasselbe
civilium rerum peritusTac.
fluctus, procellae, des StaatslebensNep.
b)den Zivildienst betreffend, Zivil- (Gegensatz militaris, bellicus)
officia (Gegensatz bellica off.)Cic. de off. 1, 122
non militaria solum sed civilia quoque muneraLiv. 9, 3, 5
civiles res (Gegensatz bella)Liv. 6, 22, 7
neutrum Plural substantivisch
ut militarium aliquis ad civilia (zum Zivildienst, zur Zivilverwaltung) transiretAmm. 21, 16, 3
Charlton T. Lewis, An Elementary Latin Dictionary:
cīvīlis, e, adjective with comparative civis, of citizens, civil, civic
bellumCic.
discordiaSall.
aciesOv.
aestusHor.
victoriaNep.
mos consuetudoqueCic.
clamorLiv.
quercus (i.e. corona civica)Verg.
As substantive neuter
si quicquam in vobis civilis esset, sense of public dutyLiv.
In the phrase ius civile, private rights, the law (as protecting citizens)
sit ergo in iure civili finis hicCic.
neque naturali neque civili iure descriptoCic.
de iure civili si quis novi quid instituit, the Civil LawCic.
quod agas mecum ex iure civili non habesCic.
civile ius evolgavit, a code of procedureLiv.
inteream si ... novi civilia iura, legal processHor.
By metonymy, of the state, relating to public life, political, public, state
scientia, political scienceCic.
mersor civilibus undisHor.
Civil (opp. military)
officiaCic.
muneraLiv.
resLiv.
Figuratively, courteous, polite, civil, affable, urbane
quid enim civilius illo?Ov.
sermo minimeLiv.
ingeniumTac.
parum civile, unbecoming a private citizenLiv.
Text based on data provided by Perseus Digital Library, with funding from The National Endowment for the Humanities. Original version available for viewing and download at http://www.perseus.tufts.edu