vel Adv.
Georges, Ausführliches lateinisch-deutsches Handwörterbuch:
vel (eigentlich Imperativ von volo, also: nimm, was du willst, das eine oder das andere; daher
A)im Allgemeinen
1)einmal gesetzt: oder, zur Trennung mehrartiger Dinge, wobei die Annahme des einen der subjektiven Meinung oder Wahl überlassen wird (während aut Verschiedenartiges entegensetzt; doch setzt Tacitus oft vel = autsiehe Nipperd. Tac. ann. 1, 139)
eiusmodi coniunctionem tectorum oppidum vel urbem appellaveruntCic.
fortuna populi posita est in unius voluntate vel moribusCic.
ovum molle vel sorbileCels.
zur Berichtigung des Vorhergesagten mit potius verbunden
ex hoc populo indomito vel potius immani deligitur aliqui plerumque dux, oder, möchte ich lieber sagenCic.
2)doppelt (auch dreifach und noch mehrere Male) hintereinander gesetzt: entweder … oder, es sei … oder, auch teils … teils
multa ad luxuriam invitamenta perniciosa civitatibus suppeditantur mari, quae vel capiuntur vel importanturCic.
sed ego cur non adsum vel spectator laudum tuarum vel particeps vel socius vel minister consiliorum?Cic.; sogar achtmalCic. de rep. 1, 3
Zur Schärfung oder Vervollständigung des Vorhergesagten mit dem letzten vel noch etiam oder vero etiam oder omnino verbunden
quae vel ad usum vitae vel etiam ad ipsam rem publicam conferre possumusCic.
in mediocribus vel studiis vel officiis vel vero etiam negotiisCic.
haec vel ad odium vel ad misericordiam vel omnino ad animos iudicum movendos sumenturCic.
aut … vel statt vel … velOv. met. 1, 546 (welcher Vers jedoch für unecht gehalten wird)
In der klassischen Prosa findet sich zwar auch aut neben vel, jedoch so, dass es demselben durchaus nicht entsprichtCic. de amic. 57und andere
B)insbesondere
1)zur Verbindung: und auch
pariter pietate vel armisVerg.
terris agitare vel undisVerg.
im Spätlateinischen (zum Beispiel bei den Scriptt. hist. Aug. und bei Eccl.) geradezu = et: und, und vel … vel = et … et: sowohl … als auchsiehe Paucker Subrel. p. 14. annot. 6. Volkmann Itin. Alex. praef. p. 7 sq. Haase Misc. 2. p. 27. not*
2)in der Steigerung: oder sogar, auch sogar, selbst
per me vel stertas licetCic.
vel illo ipso iudiceCic.
vel regnum malo quam liberum populumCic.
zuweilen mit dem Nebenbegriff einer milderen Behauptung: auch nur
haec sunt omnia ingenii vel mediocris, dazu gehört wohl ein auch nur mittelmäßiges TalentCic.
Daher auch zur Bezeichnung des allerhöchsten Grades, häufig beim Superlativ (wie quam und longe)
hoc in genere nervorum vel minimum, suavitatis autem est vel plurimum, leicht das MeisteCic.
quod erat ad obtinendam potentiam nobilium vel maximumCic.
vel maxime, gar sehrCic.
3)zur Hervorhebung eines einzelnen oder besonderen Falls: zumal, besonders
est tibi ex his ipsis, qui adsunt, bella copia, vel ut a te ipso ordiare, zumal wenn du bei dir selbst anfängstCic.
vel hic Pamphilus quoties Bacchidi iurabat etc.Ter.
Zuweilen durch zum Beispiel zu übersetzens. Brix Plaut. mil. 25
raras tuas quidem, sed suaves accipio litteras; vel quas proxime acceperam, quam prudentes!Cic.
vel quasi egomet, wie ich zum BeispielPlaut.
☞spätlateinische Form belEdict. Diocl. 7, 41
Charlton T. Lewis, An Elementary Latin Dictionary:
vel, adverb 1 vel, or even, if you will, or indeed, even, assuredly, certainly
vel rex semper maxumas Mihi agebat gratiasTer.
sed tamen vel regnum malo quam liberum populumCic.
Vel Priamo miseranda manusVerg.
ego vel Prochytam praepono SuburaeIuv.
populus R. suam auctoritatem vel contra omnīs possit defendereCic.
timebant ne Romana plebs . . . vel cum servitute pacem acciperet, even if it should bring slaveryCaes.
existiment quod velint, ac vel hoc intellegantCic.
quae non modo summa bona, sed nimirum audebo vel sola dicereCic.
hoc ascensu vel tres armati quamlibet multitudinem arcuerintLiv.
a plerisque vel dicam ab omnibus, I may even sayCic.
With superlative of adjective or adverb, perhaps, it may be, if you will
adulescens vel potentissimus nostrae civitatisCic.
domus vel optima Messanae, notissima quidem certe, i.e. the most famous, if not the finestCic.
Intensive, the very, the utmost, the most . . . possible
hoc in genere nervorum vel minimum, suavitatis autem est vel plurimum, the very least . . . the utmost possibleCic.
vel extremo spiritu experiri, etc., with his very latest breathCic.
cuius (sc. Hannibalis) eo tempore vel maxima apud regem auctoritas eratLiv.
peculatus vel acerrime vindicandus, with the utmost severityCic.
Introducing a single instance, for instance, for example, as for example, in particular, especially
Vel heri in vino quam inmodestus fuistiTer.
sed suavīs accipio litteras, vel quas proxime acceperam, quam prudentīs!Cic.
est tibi ex his ipsis qui adsunt bella copia, vel ut a te ipso ordiare, i.e. especially if you begin with yourselfCic.
Text based on data provided by Perseus Digital Library, with funding from The National Endowment for the Humanities. Original version available for viewing and download at http://www.perseus.tufts.edu