a-Konjugation
vacāre
vacō vacāvī vacātum
Georges, Ausführliches lateinisch-deutsches Handwörterbuch:
vaco, āvī, ātum, āre (vergleiche vacuus), leer, ledig, frei, unbesetzt, entblößt sein, ohne etwas sein
I)eigentlich
A)im Allgemeinen
a)absolut
vacantes (leerstehende, unbenutzte) forte balnearum fornacesTac.
tota domus superior vacatCic.
villa ita completa militibus est, ut vix triclinium vacaretCic.
maximam putant esse laudem, quam latissime a suis finibus vacare agros, öde (unbewohnt und unbebaut) sindCaes.
debebit vacare locus (es muss leerer Raum bleiben), in quo notentur, quae etc.Quint.
metaphora aut vacantem locum occupare debet, aut etc.Quint.
b)mit Ablativ
natura caelestis et terra vacat umoreCic.
v. parte corporisCic.
mens vacans corporeCic.
pars oppidi, quae circuitu fluminis vacabatHirt. b.G.
ora vacent epulis, mögen leer bleiben von Sp. = sich der Sp. enthaltenOv.
c)Partizip vacāns
mit Genitiv
locus tamquam vacans corporum, leer von LeichenSidon. epist. 3, 12, 1
B)insbesondere
1)von Besitztümern usw.: frei, unbesetzt, herrenlos, entledigt sein
bona vacabantICt.
bona vacantiaICt.
und so
ut populus vacantia (das herrenlose Gut) teneretTac.
vacantem locum exple, die (durch den Tod des Sohnes) leere StelleSen.ad Marc. 16, 8
vom Thron
regnum vacansIustin. 42, 4, 2
von Ämtern
ut Accium Suram praeturā exornare digneris, cum locus vacetPlin. ep. 10, 12 (7)
vergleiche
nullius philosophiae locus vacaret, kein System der Ph. wurde ohne Vertreter seinCic. de nat. deor. 1, 16
2)von Frauen: Partizip vacāns, ledig, unverheiratet
mulierICt.
meretrixPs. Quint. decl.
II)übertragen
A)im Allgemeinen: von etwas frei sein, ~ bleiben, einer Sache ledig sein, ohne etwas sein, eine Sache entbehren, von etwas fern bleiben, sich fernhalten
a)mit Ablativ
curā et negotioCic.
studiis (Gegensatz studiis frui)Cic.
populo, sich vom V. fernhalten, vom V. absehenCic.
morbisICt.
utrisque armis, neutral sein, ~ bleibenCic.
b)mit ab und Ablativ
ab opereCaes.
ab omni concitatione animi semper v. (von Weisen)Cic.
a metu et periculisLiv.
von leblosen Subjekten
haec a custodiis classium loca maxime vacabantCaes.
von der Zeit
nullum tempus illi umquam aut a forensi dictione aut a commentatione domestica vacabatCic.
tantum, quantum vacabit a publico officio et munereCic.
B)insbesondere
1)von Leistungen frei, befreit sein
a)mit Ablativ
muneribusCic.
militiae munereLiv.
res publica et milite illic et pecuniā vacetLiv.
b)mit ab und Ablativ
a muneribus, a tutelisICt.
2)der Zeit nach von Geschäften frei sein
a)von Personen: (freie) Zeit, Muße haben (Gegensatz occupatum esse)
α)absolut
scribes aliquid, si vacabisCic.
si forte vacasHor.
dum perago tecum pauca, vaca (habe freie Zeit für mich)Ov.
quod eius consilio nullum ascripticium (Überzähligen), id est vacantem (Dienstfreien) haberetTreb. Poll. trig. tyr. 18, 11 (vergleiche vacantivus)
β)mit Dativ (selten mit ad und Akkusativ und poetisch mit in und Akkusativ) oder mit Infinitiv: für etwas oder jemanden frei sein, freie Zeit haben, Muße haben, daher auch (aber nicht bei Cicero) einer Sache oder Person obliegen, sich widmen
αα)einer Sache
ego vero, inquam, philosophiae semper vacoCic. de div. 1, 11
regem non vacasse sermoni suoCurt. 6, 7 (26), 21
v. huic uni negotioVell.
non diu declamationibusSen. rhet.
v. clientium negotiisTac.
v. foroQuint.
v. rationibus exigendisVal. Max.
v. inter spectandum libellis legendis ac rescribendisSuet.
v. non discendo tantum iuri, sed etiam docendoQuint.
mit ad und Akkusativ
non vaco ad istas ineptias (ich habe keine Muße für solche Torheiten); ingens negotium in manibus estSen. ep. 49, 9
poetisch mit in und Akkusativ
in grande opusOv. ex Pont. 3, 3, 36
mit Infinitiv
non vacavit Romanis colonias condereVell. 1, 15, 1
tu Tyrias acies adversaque signa vacasti sternereStat. Theb. 8, 186
ββ)einer Person
non v. adire volentibus, für die Besuchenden nicht frei sein, nicht zu sprechen seinSen.
in studiis magis vacabit unus (praeceptor) uni (discipulo)Quint.
ut vacaret (iudex) finitimam causam retractantiPlin. ep.
b)unpersönlich: vacat und vacat alicui, es ist freie Zeit (es ist Muße) vorhanden, man hat oder es hat jemanden freie Zeit (Muße), es steht frei, es ist vergönnt (gestattet)
α)mit folgendem Infinitiv
tunc et elegiam vacabit in manus sumereQuint.
hactenus indulsisse vacatVerg.
si vacet annales nostrorum audire laborumVerg.
nobis venari nec vacat nec licetPlin. ep.
cui esse diserto vacetQuint.
ut tandem curare corpus exanimum amicis vacavitCurt.
β)absolut
quo magis te, cui vacat, hortorPlin. ep.
dum vacatOv.
si vacatIuven.
si vacet, in den MußestundenQuint.
3)müßig sein, ~ liegen = unbenutzt bleiben, ~ liegen
pecunia vacabit pupilloICt.
vacantia vina, die nicht aufgetragenenSabinae epist.
4)zur Benutzung frei, offen stehen
a)von Örtlichkeiten
litora iure gentium omnibus vacantICt.
b)von anderen Gegenständen: für etwas bestimmt sein
balneum usibus dominicis vacareICt.
stabulum iumentis et carrucis vacansICt.
5)Partizip vacāns, müßig, unnütz
vacantia ac non necessaria excīdereGell. 6, 5, 6
☞Solözistisches Perfekt vacuī, wovon vacuitSymm. epist. 2, 60 in.Tert. de pudic. 8, vacueratTert. adv. Valent. 10Augustin. de civ. dei 3, 17. p. 124, 18 D.², vacuissetTert. de pall. 4, vacuisseAugustin. de civ. dei 6, 2. p. 247, 30 D.²
Solözistisches Partizip vacentemItala (Veron.) Matth. 12, 44
Im älteren oder Vulgärlatein auch voco geschrieben oder gesprochen; daher das Wortspiel
Lys. fac habeant linguam tuae aedes. Alc. quid ita? Lys. quom veniam, vocent (= rufen und = leer stehen)Plaut. Cas. 527
Charlton T. Lewis, An Elementary Latin Dictionary:
vacō, āvī, ātus, āre, to be empty, be void, be vacant, be without, not to contain
villa ita completa militibus est, ut vix triclinium . . . vacaretCic.
maximam putant esse laudem, quam latissime vacare agros, to be uninhabitedCaes.
ostia septem Pulverulenta vacant, septem sine flumine vallesOv.
Ora vacent epulis, i.e. abstain fromOv.
haec a custodiis classium loca maxime vacabantCaes.
To be unoccupied, be vacant, be ownerless
cum agri Ligustini . . . aliquantum vacaretLiv.
Piso si adesset, nullius philosophiae vacaret locus, i.e. no system would be without a representativeCic.
Figuratively, to be vacant, be free, be without, be unoccupied
nulla vitae pars vacare officio potestCic.
amplitudo animi pulchrior, si vacet populo, remains aloof fromCic.
res publica et milite illic et pecuniā vacet, be relieved from furnishingLiv.
nullum tempus illi umquam vacabat a scribendoCic.
a publico officio et munereCic.
ab opere (milites)Caes.
To be free from labor, be idle, be at leisure, have leisure, have time
quamvis occupatus sis . . . aut, si ne tu quidem vacas, etc.Cic.
Dum perago tecum pauca vaca, i.e. attendOv.
philosophiae, Quinte, semper vaco, have time forCic.
In grande opusOv.
teneri properentur amores, Dum vacat, i.e. in idle hoursOv.
si vacatIuv.
si vacet annalīs nostrorum audire laborum, if there is timeVerg.
Hactenus indulsisse vacat, i.e. it is permittedVerg.
Non vacat exiguis rebus adesse Iovi, Jupiter has no leisure for triflesOv.
Text based on data provided by Perseus Digital Library, with funding from The National Endowment for the Humanities. Original version available for viewing and download at http://www.perseus.tufts.edu