e-Konjugation
augēre
augeō auxī auctum
Georges, Ausführliches lateinisch-deutsches Handwörterbuch:
augeo, auxī, auctum, ēre (gotisch bi-aukan, griechisch αυξάνω), wachsen machen
I)wachsen oder gedeihen machen oder lassen, im Wachstum fördern, befruchten
quidquid est hoc, omnia animat, format, alit, augetPacuv. fr.
quodcumque alias ex se res auget alitqueLucr.
aër umorem colligens terram auget imbribusCic.
Aegyptus alendis augendisque seminibus ita gloriata est, ut etc.Plin. pan.
corpus augere volentibus (die beleibt werden wollen) conducit inter cibos biberePlin.
cum incremento lunae augeri conchyliaPlin.
aucta (gewachsen) silex in altitudinemSall.
II)im weiteren Sinn: etwas größer machen
a)dem Umfang, der Weite, Dicke oder Höhe nach
α)Bauten erweitern, erhöhen, verstärken
EsquiliasLiv.
pomerium urbisTac.
has munitionesCaes.
muros civitatisTac.
vallum turresque castrorumTac.
naves turribus auctaeTac.
β)Gewässer vergrößern, steigen machen, gewöhnlich Passiv augeri = steigen, anschwellen (Gegensatz decrescere, minui)
Acesines Indum auget, fällt in den IndusCurt.
Inopus fons eodem quo Nilus modo ac pariter cum eo decrescit augeturvePlin.
fons inclusus ad putei modum alias simul cum oceano augetur minuiturquePlin.
neque iam sustineri poterat immensum aucto mari et vento gliscenteSall. fr.
amnis nimbis hiemalibus auctusOv.
γ)eine Wunde erweitern
secando vulnusCurt. 9, 5 (22), 23
δ)Glieder usw. an Dicke mehr hervortreten lassen
auxerat articulos macies, ließ sie dicker erscheinenOv.
formam cultu augebat, hob hervorOv.
forma aucta est fugā, trat mehr hervorOv.
ε)ein Wort in der Aussprache dehnen
cognomentum in barbarumTac. hist. 5, 2
b)der Zahl, Menge, dem Gehalt nach vergrößern, vermehren, verstärken (Gegensatz minuere)
numerum, höher oder zu hoch angebenPlaut.
numerum dierumCic.
numerum legatorumCic.
caelestium numerumLiv.
numerum ad infinitumPlin.
annosOv.
exercitum, copias eiusSall. (und so nondum satis aucto exercituTac.)
volucrum turbamOv.
CycladasOv.
magnum quendam cumulum aeris alieniCic. fr.
alicuius censum (Gegensatz extenuare)Cic.
pretium, am Pr. zulegenPlin.
summam pecuniaeLiv.
vectigaliaCaes.
tributa provinciisSuet.
peculium ex pauxilloPlaut.
patrimoniumCic.
possessiones suasNep.
rem (sein Vermögen)Cic.Nep.
rem beneTer.
linguam, die Spr. bereichernCic.
munus cumulatiusCic.
divitias a patre relictas tyranni muneribusNep.
dona suis venatibus, neue Geschenke hinzufügenVerg.
urbem novam asylo facto inter duos lucos, an Einwohnerzahl vermehrenVell.
und so
eae urbes brevi multum auctaeSall.
copiis auctus, verstärktCurt.
c)dem Grad nach vergrößern, verstärken, stärken (Gegensatz minuere)
α)physisch
flammamOv.
incendiumCurt.
viresLucr. Ov.
vires eloquentiaeQuint.
vocemSuet.
clamoremSall.
orationem, den Ton der Rede heben (Gegensatz summittere, herabstimmen)Quint.
vitium ventris et gutturisCic.
vim morbiLiv.
und so als grammatikalischer terminus technicus = den höheren Grad (Komparativ) bilden
si augere volumus, dicamus magis mane, si superferre (siehe super-fero Nummer III), maxime maneSerg. expl. in Donat. 512, 35 K.
β)politisch, verstärken, heben, fördern, Passiv augeri = verstärkt oder gehoben werden, erstarken, wachsen
opesNep. (im Passiv, in singulas dies nostrae opes augenturCic.)
quibus rebus opes augeanturCaes.
und Gegensatz
opes nostrae contusae, hostium auctaeSall.
rem publicamSall.Cic.
populi Romani imperiumCic.
omnia bonis auctibus (Fortgang)Formul. vet. bei Liv.
res (Gemeinwesen) eorum civibus, moribus (an Einrichtungen), agris auctaSall.
Civilis societate Agrippinensium auctus (ergänze opibus), an Macht verstärktTac.
novis ex rebus aucti, durch die neuen Verhältnisse gehobenTac.
defectione Aeduorum cognitā bellum augetur, gewinnt an AusdehnungCaes.
d)moralisch und geistig vergrößern, vermehren, heben, erhöhen, fördern, steigern (Gegensatz minuere)
α)im guten Sinn
auctoritatem alicuiusCic.
dignitatem alicuiusSuet.
eloquentiam, der B. förderlich seinQuint.
orandi facultatemQuint.
benevolentiamCic.
familiaritatem inter mulieresLiv.
favoremVell.
gloriamCic.Suet.
gloriam a patre acceptam virtutibusNep.
alicui ingeniumSall. fr.
industriam poëtae ad scribendumTer.
laetitiamSuet.
spemCic.Caes.
animum alicuius (jemands Mut)Cic.
und so
suis animumSall.
animos SamnitibusLiv.
aucto animo, in gehobener StimmungTac.
auctus (ermutigt) omineTac. ann. 2, 14
β)im üblen Sinn (Gegensatz minuere, levare)
eius amentiamSall.
crimenCic.
culpam, siehe culpa
alicuius dolorem (Gegensatz consolando levare)Cic.
luctum (Gegensatz levare)Cic.
alicui licentiamCaes.
periculumCaes.
dimicationis metumCic.
metum utriusque partisCurt.
terroremCurt., terrorem alicuiusCaes.
timorem alicuiusCic.
und
alicui timorem (Gegensatz minuere)Liv.
simultatem eiusNep.
suspicionemCic.
alicuius suspicionesLiv.
metuens, ne augerentur in maius, dass es damit nur noch ärger würdeAmm. 20, 4, 1
e)durch die Rede etwas vergrößern
α)überhaupt: vergrößert darstellen, übertreiben
proelium Dyrrhachinum multis partibusCaes.
falsa per metumCurt. 4, 10 (40), 10
multitudinem de industriaCurt. 9, 3 (12), 12
aucta est apud hostes eius rei famaTac. ann. 12, 40
cuncta ut ex longinquo aucta in deterius afferebanturTac. ann. 2, 82
modica de moribus adulescentis neque in falsum aucta rettulitTac. ann. 3, 56
β)vom Redner: durch die Rede vergrößern, hervorheben, mit starken Farben auftragen, steigern (Gegensatz extenuare, minuere)
augere amplificareque resCic.
aug. alterum, aut minuere seCic.
aug. hostium vim et copias et felicitatemCic.
aug. peccati atrocitatemCornif. rhet.
aug. verbis munus suum (Gegensatz extenuare)Cic.
aug. principis munus, von einer noch rühmlicheren Seite darstellenPlin. ep.
aug. quod infra estQuint.
f)mit etwas mehren
α)reichlich versehen, überhäufen, beglücken, bereichern, verherrlichen
cives suos copiā rerumCic.
aliquem divitiisCic.
und
augeri divitiisAugustin.
aliquem scientiāCic.
cives suos agro atque urbibus augeri maluit, quam etc.Nep.
augeri liberisPlaut., oder filioloCic., oder filiolāTac.
augeri honore, gratulationeCic.
augeri largitione, liberalitateTac.
augeri nomine imperatorioTac.
augeri cognomento AugustaeTac.
auctus praedāCic.
spoliis ornatus auctusqueCic.
urbs antiqua et omnibus rebus aucta et ornataCic.
aucta hereditate viri, Erbin ihres MannesMacr.
daher als terminus technicus der Opfersprache
aram alqā re, bereichern = durch dargebrachte Opfer verherrlichenPlaut. merc. 676
auch ohne Ablativ = jemandem zu Vermögen, Ansehen und Ehren verhelfen, ihn befördern, emporbringen, verherrlichen
häufig verbunden
aliquem augere atque ornareCic., oder augere adiuvarequeCic.
solum te commendat augetque temporis spatiumPlin. pan.
β)im üblen Sinn
augeri alqā re
αα)von einem Übel heimgesucht werden
augeri maerorePlaut. Stich. 55
augeri damnoTer. heaut. 628
ββ)eines Gegenstands verlustig gehen
iam libertā auctus es? hast nun keine Fr. mehr?Plaut. Pers. 484
☞Archaistisch auxitis = auxeritisalte Formel bei Liv. 29, 27, 3
Formen nach der 3. Konjugation: Futur augeamItala gen. 17, 3, augesIren. 1. praef. 3, Infinitiv Präsens augere Commod. apol. 602
paragogischer Infinitiv augerierPlaut. merc. 50
Charlton T. Lewis, An Elementary Latin Dictionary:
augeō, auxī (auxitis for auxeritisLiv.), auctus, ēre AVG-, to increase, augment, enlarge, spread, extend
in augendā re, accumulatingCic.
industriamTer.
benevolentiamCic.
vim morbiLiv.
numerumCic.
annosOv.
copiasSall.
flammam, feedOv.
volucrum turbam, to be changed into birdsOv.
rem bonis rationibusCic.
gratiā possessionesNep.
(dona) meis venatibus, i.e. offered additional giftsVerg.
terram imbribus, to enrichCic.
secando volnusCurt.
amnis imbribus auctusOv.
aucto in barbarum cognomento, lengthenedTac.
Supine accusative
licentiam auctum properatisSall.
Figuratively, to magnify, exalt, praise, extol
quae velletCic.
munus suumCic.
hostium vimCic.
To exaggerate
fama (proelium) multis auxerat partibus, had exaggeratedCaes.
multitudinemCurt.
aucta est apud hostes famaTac.
To furnish abundantly, enrich, load
bonis auctibus (ea omnia) auxitisLiv. (old prayer)
te scientiāCic.
auctus praedāCic.
senectus augeri solet consilioCic.
augeaturi isto honore is virCic.
damno auctus, enriched by a lossTer.
To honor, advance
te augendum, putaviCic.
honoribus auctusHor.
Text based on data provided by Perseus Digital Library, with funding from The National Endowment for the Humanities. Original version available for viewing and download at http://www.perseus.tufts.edu