konsonant.-Konjugation
cōnsistere
cōnsistō cōnstitī
Georges, Ausführliches lateinisch-deutsches Handwörterbuch:
cōn-sisto, stitī, ere, sich beistellen, das heißt sich hinstellen
I)im Allgemeinen: sich hinstellen, hintreten, auftreten
1)eigentlich
a)vom Fuß und von lebenden Wesen
ubi (crus) consistit, calx quoque terram non contingitCels.
is qui proxime constiterat, der ZunächststehendeVal. Max.
qui constitit intusOv.
c. ex diversoQuint.
eo loci, ubi etc.Val. Max.
c. ad mensamCic.
ad arasOv.
ad fores CapitoliiSuet.
ante vestibulum regiaeCurt.
ante oculos (auch bildlich)Ov.
apud ripamSuet.
circa aliquem (von mehreren)Curt.
iuxta aliquemEutr.
in caelo iuxta solium IovisSuet.
inter aves albas (von Raben)Ov.
post (hinter) aliquemQuint.
supra ripam stagni (von Vögeln)Ov.
in vinea mediaCic.
in limine domus suaeCurt.
in extrema parte theatriVal. Max.
pontibus crebris (von Bienen)Verg.
c. in pedes, auf die F. zu stehen kommenSen. ep. 121, 8
calce aliquem super ipsum os debere consistere, mit dem Hacken müsse einer auf den (ausgetretenen) Knochen tretenCels. 8, 14
mit Angabe »wie?« durch Adverbien
recte et in locoCic.
oder (als wer?) durch Adverbien
hi proximi constitereLiv.
ne quem paterentur in circo forove nisi positis lacernis togatum consistereSuet.
consistens inter fratres mediusSuet.
So nun besonders
α)als Betrachter sich hinstellen, hinzutreten
fert animus propius consistere (bildlich = die Sache näher zu besprechen)Ov. art. am. 3, 467
β)als Zuhörer in einer Versammlung sich einfinden
tota in illa contione Italia constititCic. Sest. 107
γ)zu einer Leistung, besonders zum Kampf sich hinstellen, auftreten, sich aufstellen
vom Kitharöden
ut constititSuet. Ner. 21 2
von einem Possenreißer
in scaena vero postquam solus constititPhaedr. 5, 5, 13
vom Redner
c. in communibus suggestisCic. Tusc. 5, 29
Aesopus media subito in turba constititPhaedr. 4, 5, 29
von Schützen (beim Wettschießen)
post acer Mnestheus adducto constitit arcuVerg. Aen. 5, 507
vom Faustkämpfer, AthletenVerg. Aen. 5, 426Plin. 7, 83
von Zweikämpfern
c. inter duas aciesLiv. 7, 10, 9
vom Gladiator
cum aliquoPetr. 19, 5 (übertragen)
vom Wächter, Schützer, Verteidiger einer Örtlichkeit: sich aufstellen, sich postieren
ante fores curiaeVal. Max.
in portaCaes.
in ponte sublicioVal. Max.
pari intervalloCaes.
besonders als militärischer terminus technicus: sich aufstellen zum Kampf, Stellung nehmen, antreten
ne saucio quidem eius loci, ubi constiterat, relinquendi facultas dabaturCaes.
c. iuxtaCaes.
contraCaes.
c. ad AlliamLiv.
circa aliquemLiv.
inter primosCurt.
sub muroCaes.
pro castrisSall.
in sinistro cornu propius montesLiv.
cum equitibus contra peditesCurt.
in foro cuneatimLiv.
in sinistra parte acie (in Schlachtordnung)Caes.
mit in und Akkusativ
in orbem (in einem Kreis, im Kr.)Caes.
acies quadratum consistit in agmen (in einer viereckigen Marschkolonne)Tibull.
sine ducis opera copiae sic ordinatae consistunt, ut etc.Nep.
proximi cornibus constiterunt regii equitesLiv.
naves profectae ex portu nostris adversae constiteruntCaes.
δ)als gerichtlicher terminus technicus: vor Gericht treten, ~ erscheinen
als Zeuge
loco testisVal. Max. 8, 5, 6
gewöhnlich als Kläger = seine Sache vor Gericht führen, prozessieren
ad horamQuint.
in iureICt.
cum matreSen.
cum debitoribusICt.
adversus dominosICt.vergleiche Oehler Tert. de idol. 13 in.
b)von leblosen Subjekten, und zwar als terminus technicus des Würfelspiels: vom Wurf = zu stehen kommen. fallen
quadringentis talis centum Venerios non posse casu consistereCic. de div. 2, 48
2)übertragen
a)sich auf jemands Seite mit seiner Ansicht stellen, jemandem beitreten, mit jemanden übereinstimmen (Gegensatz dissidere)
videsne igitur Zenonem tuum cum Aristone verbis consistere, re dissidere; cum Aristotele et illis re consentire, verbis discrepareCic. de fin. 4, 72zweifelhaft
b)mit jemandem sich in Erörterung über etwas einlassen, mit jemand disputieren
de aliqua re, cum aliquo de aliqua re, adversus aliquidEccl.vergleiche Oehler Tert. de idol. 13 in.
II)insbesondere: von der Bewegung aus sich hinstellen = stillstehen, stehen bleiben
A)überhaupt: stillstehen, stehen bleiben, haltmachen (Gegensatz ire, progredi, inambulare, moveri und dergleichen)
1)eigentlich
a)von lebenden Wesen
consistite! Ov.
ubi ad ipsum veni diverticulum, constitiTer.
egressi tecta consistimusPlin. ep.
ire modo ocius, modo consistereHor.
constitit hicVerg.
c. proculOv.
c. non eodem loci prae ardore (vom Redner)Suet.
und bildlich
in hoc igitur campo cum liceat oratori vagari libere atque ubicumque constiterit, consistere in suoCic.
ipsa mihi veritas manum iniecit et paulisper consistere et commorari cogitCic.
c. ante domumOv.
c. citra limen foresqueOv.
neque is consistens in loco (auf der Stelle), sed inambulans atque ascensu ingrediens arduoCic.
iumenta, quae Dareum vehebant, in quadam valle constiterantCurt.
quocumque constiti loco (wo ich gehe und stehe), ibi cogitationes meas tractoSen.
c. limineOv.
So nun besonders
α)der Unterhaltung wegen stehen bleiben
consistimusHor.
viatores etiam invitos consistere coguntCaes.
cum hoc consistit, hunc amplexaturCic.
in hoc loco cum altero constititPlaut.
β)neugierig, betrachtend, bewundernd, staunend usw. stehen bleiben
prohibitis per militem obviis ac viatoribus respicere usquam vel consistereSuet.
hanc effigiem eius subinde respicere, sub hac consistere, praeter hanc commearePlin. ep.
bestiae saepe immanes cantu flectuntur et consistuntCic.
Hypsipyle vacuo consistit in thalamo (vor Verwunderung und Schmerz)Prop.
im Passiv unpersönlich
ista quae spectantur, ad quae consistiturSen.
γ)mitten im Tanz still halten
si ludius constitit aut tibicen repente conticuitCic. de har. resp. 23
δ)als militärischer terminus technicus: stillstehen, haltmachen, Rast machen, standhalten, sich setzen
sowohl für kurze Zeit, im Kampf, auf dem Marsch, auf der Flucht
agmen nec progredi nec consistere audetCurt.
agmen oder signa consistere iubetCurt.Liv.
nemo consistere audetCaes.
is locus ubi constitissent, ihr jetziger LagerplatzCaes.
constitit nusquam prius, quam ad Vada venit Brut. in Cic. ep.
c. ad medium fere spatiumCaes.
c. paulum ad RubiconemSuet.
ad biviaLiv.
ante oppidumHirt. b. Afr.
prope hostemCaes.
sub castris AfraniiCaes.
signa consistunt in radicibus colliumLiv.
c. in hac urbe diutius quam usquamCurt.
in locis superioribus und bloßem locis superioribusCaes.
consistit a fuga Romana aciesLiv.
als auch auf die Dauer = eine feste Stellung einnehmen, sich festsetzen
cum (Pompeius) constiterit et timere desierit Balb. in Cic. ep.
ego, ne consistere possit in Italia Antonius, dabo operam Brut. in Cic. ep.
(Antonius) non mehercules horam constitisset Planc. in Cic. ep.
ε)als Reisender, Flüchtling an einem Ort haltmachen, anhalten, sich aufhalten, von Seefahrern auch = wo sich vor Anker legen, wo anlegen
sowohl augenblicklich
plura scribam ad te cum constitero; nunc eram plane in medio mariCic.
in quibus (oppidis) consistere praetores et conventum agere solebantCic.
c. unum diem VeliaeCic.
Romae vix triduumCic.
ad ancoram unā nocteCic.
contra Lissum in ancoris (von Schiffen)Caes.
in portu (von Schiffen)Liv.
als auch auf die Dauer = sich wo aufhalten, sich niederlassen, sich ansässig machen
hicSen.
in agris CadurcorumHirt. b. G.
in AoniaOv.
in ea sedeCurt.
nec tamen hāc profugum consistere Pelea terrā fata sinuntOv.
von den in einer Provinz sich aufhaltenden, ansässigen römischen Bürgern
ibi negotiandi causāCaes.
UticaeVal. Max.
ζ)als Verkäufer wo seinen Stand haben, ausstellen, feilbieten
ede, ubi consistasIuven. 3, 296
c. in tabernaVarr. LL. 5, 5; in schola, sub theatro Aug. PompeianoCorp. inscr. Lat. 6, 9404
η)als Kollegium wo zusammentreten
in PalatioCorp. inscr. Lat. 6, 8750
Arelicae ibid. 5, 4017
Clastidi ibid. 5, 7357Vergleiche Mommsen im Hermes 7, 309 f
b)von leblosen Subjekten
vel concĭdat omne caelum omnisque natura (N. = Schöpfung) consistat necesse estCic.
oculus consistit (Gegensatz huc illucve sine ratione movetur)Cels.
Ixionii vento (durch den W. = durch den Stillstand des W.) rota constitit orbisVerg.
inanes nuces in summo umore consistere (sich halten, verbleiben) et plenas integro fructu ad ima deferriPetr.
illic et nebulas, illic consistere nubes iussit, sich lagernOv.
So nun besonders
α)von Flüssigkeiten: stillstehen (Gegensatz fluere, profluere, manare)
ut, si pluerit, non consistat aquaVarr.
quin rapidum placidis etiam mare constitit undisTibull.
ter frigore constitit IsterOv.
vom Blut usw.
tandem constitit sanguisCurt.
neque sanguis ullo potis est pacto profluens consistereEnn. tr. fr.
vom Most: sich setzen
cum iam perfecte mustum deferbuit et constititCol. 12, 21, 3
und als medizinischer terminus technicus: Konsistenz gewinnen
album ex ovo cnm rosa (Rosenöl) mixtum, adiecto, quo facilius consistat, contritae rosae pulvereCels. 4, 27 (20), 1. p. 154, 2 D.
β)vom Magen, Unterleib: von der Ausleerung nach oben oder unten (vom Erbrechen oder Durchfall) nachlassen, sich beruhigen, stehen (als medizinischer terminus technicus)
stomachus oder ventriculus consistitCels.
alvus consistitCels.
und von den Absonderungen nach oben und unten selbst
pituitae cursus (Schleimabsonderung) consistitCels.
tanta me διάῤῥοια arripuit, ut hodie primum videatur posse consistereCic.
2)übertragen
a)von Personen und personifiziertem Leblosen
α)stehen bleiben
αα)in der Rede bei einem Punkt stehen bleiben, verweilen, um ihn näher zu besprechen
quoniam ille hic constitit paulisper, mihi quoque necesse est paulum commorariCic.
ipsa mihi veritas manum iniecit et paulisper consistere et commorari coëgitCic.
mit in und Ablativ
in uno nomineCic.
in singulisCic.
ββ)innerhalb der Grenzen eines Faches, einer Methode stehen bleiben, sich halten
mit intra und Akkusativ
intra professionem suamCels.
und Passiv unpersönlich
intra quietem et unctionem et cibum consistendum estCels.
und überhaupt: innerhalb einer Grenze bei etwas stehen bleiben, es bei etwas bewenden lassen
maledictum, quod intra verba constititPs. Quint. decl. 279
und in einem Stand verbleiben
mit in und Ablativ
seu fortunā seu voluntate in equestri ordine usque ad Augusti patremSuet. Aug. 2, 2
β)bestehen = existieren
sine agri cultoribus nec consistere mortales nec ali posse manifestum estCol. 1. praef. 6
b)von Zuständen
α)stillstehen überhaupt
teils = weder zu-, noch abnehmen, einen Stillstand eintreten lassen, im Stillstand begriffen sein (Gegensatz augeri, increscere oder decedere, minui)
cum febris augeatur, consistat, decedatCels.
morbus increscit, consistit, minuiturCels.
teils = zum Stillstand kommen, stocken, nachlassen, aufhören
si infinitus forensium rerum labor … aetatis flexu constitissetCic.
quā novā re oblatā omnis administratio belli consistitCaes.
cum ad Trebiam terrestre constitisset bellumLiv.vergleiche Drak. Liv. 35, 4, 1; Fabri Liv. 21, 49, 1
consistere usura debuit, quae erat in edicto meo, die in mit E. erlaubte Verzinsung musste aufhörenCic.
infracta constitit iraOv.s. Bach Ov. met. 6, 627
β)wo seinen Sitz nehmen, Platz ergreifen
αα)von körperlichen Übeln
teils überhaupt wo seinen Sitz nehmen oder haben
morbus consistit in toto corpore oder intra intestinaCels.
maximi dolores in macerrimis consistunt corporis partibusSen.
si (erysipelas) circa cervicem aut caput constititCels.
teils (wie καθίστημι) anhalten, fortdauern, Konsistenz gewinnen, sich festsetzen
si nihilo magis malum constititCels.
dolor constitit cum furore Scrib.
ββ)von anderen Zuständen: wo Platz ergreifen, stattfinden
teils = wo zur Anwendung und Geltung kommen
ut unde culpa orta esset, ibi poena consisteretLiv.
in quo (viro) non modo culpa nulla, sed ne suspicio quidem potuit consistereCic.
non in te quoque constitit idem exitusOv.
si putabit posse omnia penes unum consistere (könne in der Hand einer Person in Anwendung kommen = sei in einer Person vereinbar) Cornif. rhet.
omni tempore summa studia officii inter nos constiteruntCic.
quaestio consistit inter utile atque honestum oder circa res personasqueQuint.
sunt certi denique fines, quos ultra citraque nequit consistere rectumHor.
teils = auf etwas beruhen, in etwas bestehen, in etwas seinen Grund haben, auf etwas sich gründen
maior pars victus eorum in lacte, caseo, carne consistitCaes.
vita omnis in venationibus atque in studiis rei militaris consistitCaes.
omnium superiorum dimicationum fructum in eo die atque hora consistereCaes.
cum omnibus Gallicis navibus spes in velis armamentisque consisteretCaes.
in interitu tuo salus et vita optimi cuiusque, libertas populi Romani dignitasque consistitCic.
causa perniciosissimi belli in persona tua constititCic.
ea, in quibus vita beata consistitCic.
mit bloßem Ablativ
ita exiguo tempore magnoque casu totius exercitus salus constititCaes.
mit ex und Ablativ
reliquae (legiones) ex fugitivis consistebant Auct. b. Hisp.
B)prägnant: zum festen Stand kommen, festen Fuß fassen, sich auf den Füßen halten (Gegensatz cadere und dergleichen)
1)eigentlich
a)von Personen
si prohibent consistere viresOv. met. 7, 573
ita alte, ut consistere homo ipse non possitCels. 8, 15. p. 356, 16 D.
im Kampf
α)vom Faustkämpfer, Ringer (Gegensatz de gradu deici, cadere)
minimeque in lubrico versabitur et, si semel constiterit, numquam cadet (bildlich vom Redner)Cic.
nec tamen tradidisti te, sed subsiluisti et acrior constitisti (bildlich von dem, der mit dem Geschick kämpft)Sen.
attolle animum, adversus formidata consisteSen.
β)als militärischer terminus technicus
von Soldaten
in muroCaes.
in fluctibus, in aridoCaes.
pro opereSall.
und bildlich (vom Redner)
confiteor … me consistere in meo praesidio sic, ut non fugiendi hostis, sed capiendi loci causā cessisse videarCic. de or. 2, 294
b)von leblosen Subjekten: Halt gewinnen
quales cum vertice celso aëriae quercus … constiterunt, festgewurzelt dastehenVerg. Aen. 3, 681
und (bildlich)
nullo in loco, nulla in persona stabilibus nixa radicibus consistunt, fesseln sich bleibend an keinen Ort, an keine PersonVal. Max. 6, 9. ext. 7
2)übertragen: gleichsam festen Fuß fassen
certa aliqua in sententia, einen bestimmten, festen Entschluss fassenCic.
consistit consilium, der Entschluss steht festCic.
So nun besonders
a)im gerichtlichen Kampf: festen oder sicheren Stand gewinnen, seinen Platz oder sich behaupten, sich halten, bestehen (Gegensatz cadere, concĭdere, de gradu deici)
vom Redner
in hac causaCic.
in forensibus causis praeclareCic.
contra vos in contioneCic.
c. in dicendo (seine Rede durchführen)Cic.
Passiv unpersönlich
aut ita consistendum est, ut etc., man muss sich so festsetzen (darauf bestehen), dass usw.Cic.
vom Beklagten
spes est et hunc miserum … aliquando tandem posse consistereCic.
verbo quidem me superabis ipso iudice, re autem ne consistes quidem ullo iudiceCic.
Pisonem consulem nulla in re consistere umquam sum passusCic.
vom Prozess selbst
quia magistratus aliquis reperiebatur, apud quem Alfeni causa consisteretCic. Quinct. 71
b)in Stimme, Gesicht oder Gemüt Fassung (Ruhe) gewinnen oder behalten, sich fassen, sich sammeln
von Personen
neque mente nec linguā neque ore c.Cic.
und so
c. menteCic.
tranquillo animo, quietā mente, Fassung und Ruhe des Gemüts, des Geistes gewinnenCic.
von der Stimme usw. selbst
neque mens neque vox neque lingua consistitCic.
religiones violatae … consistere eius animum sine furore atque amentia non sinuntCic.
neque enim patrius consistere mentem passus amor, ihm lässt Vaterliebe nicht ruhig das HerzVerg.
c)in der öffentlichen Meinung festen Fuß fassen, sich behaupten, Geltung gewinnen
vix singulis aetatibus binos oratores laudabiles constitisseCic. Brut. 333
☞consistere mit Akkusativ ist überall unsichere Lesartvergleiche Lachm. Lucr. 6, 11; Gronov Liv. 27, 17, 11
Charlton T. Lewis, An Elementary Latin Dictionary:
cōn-sistō, stitī, stitus, ere, to stand still, stand, halt, stop, take a stand, post oneself
hicTer.
Ubi veniTer.
consistimusHor.
viatores consistere cogantCaes.
bestiae cantu flectuntur atque consistuntCic.
in oppidisCic.
ire modo ocius, interdum consistereHor.
in muro, get footingCaes.
ad arasOv.
ante domumOv.
in aedeOv.
cum hoc, at the side ofCic.
limineOv.
rota constitit orbis, stood stillVerg.
To set, grow hard, become solid
frigore constitit unda, has been frozenOv.
sanguisCic.
To take a stand, take position, assume an attitude, stand forth, set oneself
in scaenāPhaedr.
in communibus suggestisCic.
mediā harenāVerg.
in digitos adrectusVerg.
inter duas aciesLiv.
quocumque modo, in whatever attitudeOv.
quales quercūs Constiterunt, stand up in a bodyVerg.
Of troops, to stand, form, halt, make a halt, take position, be posted, make a stand
in superiore acieCaes.
in fluctibusCaes.
pro castris, formSall.
pari intervalloCaes.
a fugāLiv.
in orbemCaes.
quadratum in agmen (acies)Tib.
naves eorum nostris adversae constiteruntCaes.
To abide, stay, settle, tarry, have a place of business
negotiandi causā ibiCaes.
locus consistendi in GalliāCaes.
Latio consistere Teucros, room forVerg.
primā terrā, on the very shoreVerg.
ede ubi consistasIuv.
Figuratively, to pause, dwell, delay, stop
in uno nomineCic.
paulisperCic.
To be firm, stand unshaken, be steadfast, continue, endure, subsist, find a footing
menteCic.
in dicendoCic.
in quo (viro) culpa nulla potuit consistere, rest uponCic.
Quos (finīs) ultra citraque nequit consistere rectumHor.
si prohibent consistere viresOv.
To agree
cum Aristone verbis consistere, re dissidereCic.
To be, exist, occur, take place
vix binos oratores laudabiles constitisseCic.
sed non in te quoque constitit idem ExitusOv.
ut unde culpa orta esset, ibi poena consisteret, fallLiv.
ante oculos rectum pietasque Constiterant, stood forthOv.
To consist in, consist of, depend upon
pars victūs in lacte consistitCaes.
(rem publicam) in unius animāCic.
in unā virtute spesCaes.
causa belli in personā tuāCic.
To come to a stand, stand still, stop, cease
omnis administratio belli consistitCaes.
natura consistat necesse estCic.
consistere usura debuitCic.
bellumLiv.
infractaque constitit iraOv.
Text based on data provided by Perseus Digital Library, with funding from The National Endowment for the Humanities. Original version available for viewing and download at http://www.perseus.tufts.edu