a-Konjugation

stāre

stō  stetī  statum

Georges, Ausführliches lateinisch-deutsches Handwörterbuch:

1. sto, stetī, statum, stātūrus, āre (Stamm sta, wie in εστη-κα, εστάναι, althochdeutsch stân), stehen

I)im Gegensatz zum Sitzen usw., im weiteren Sinn: stehend verweilen, sich aufhalten, sich befinden

A)eigentlich

1)im Allgemeinen

a)von lebenden Wesen

stant ambo, non sedentPlaut.

cum virgo staret et Caecilia in sella sederetCic.

stans ac rectus homo (Gegensatz humilis et ad terram more quadrupedum abiectus)Liv.

stantes (im Stehen, sich erhoben habend) plaudebantCic. (vergleiche stantia in plausum tota theatraProp.)

Minerva, quae est in Parthenone stans (in stehender Stellung)Plin.

stando (im Stehen) mingensAmm.

cui standi (sich auf den Füßen zu erhalten) vulnera vires non dederantOv.

stans pede in unoHor.

stante aliquo, in jemands GegenwartCic.Tac.

me stanteCic.

stantibus legatis, in Gegenwart d.G.Liv.

ad ianuam, ad curiamCic.

ad foresCurt.

ante aedesPlaut.

post aulaeaCurt.

in atriisPlaut.

in conspectu exercitusCurt.

cum gladiis in conspectu senatusCic.

circum senatum (von Bürgern usw.)Cic.

propter in occultoCic.

stat super (oben darauf, auf dem Wagen)Ov.

hic forisPlaut.

hinc proculTer.

qui proximi steterantCaes.

im Passiv unpersönlich

quid agitur? statur!Plaut.Ter.

b)von leblosen Subjekten

stabat in his (lucis) ingens quercusOv.

in cava nullus stet tibi nare pilusOv.

stant saxa antroOv.

stramenta stantia in segete relinquit, ut postea subsecenturVarro

von Altären und Bildsäulen

stabant sine ignibus araeOv.

quorum statuae steterunt in rostrisCic.

signa stant ad impluviumCic.

stabat commune sepulcrumHor.

aëneus (als eherne Bildsäule) ut stesHor.

levi de marmore tota stabis, wirst dastehen (als Bildsäule) aus M.Verg.

vom Webstuhl und dem Gewebe = aufrecht stehend

stans telaOv. met. 4, 275

stantes telaeOv. fast. 3, 819

2)insbesondere

a)als militärischer terminus technicus: stehen, aufgestellt sein

laxiusCurt.

in ulteriore ripaCurt.

ante signaCurt.

pro porta (v. Posten)Liv.

extra teli iactumLiv.

sub armisAuct. b. Afr.

in acieAuct. b. Hisp.

haud impari acieLiv.

pars aciei stetit sub hoste (tiefer als der F.)Auct. b. Afr.

quotā parte virium suarum ibi dimicavit Antiochus? In Asia totius Asiae steterunt viresLiv.

stetimus tela aspera contra contulimusque manusVerg.

Bactriani armati stabantCurt.

Eumenes rex Attalusque cum omni manu sua ab tergo inter postremam aciem ac vallum steteruntLiv.

b)von Dienern: dastehen, aufwarten

pueri eximiā facie stabantC. Gracch. fr.

sto exspectans, si quid mihi imperentTer.

ad cyathum et vinumSuet.

ad pedesSuet.

c)von Buhldirnen = prostare, feilstehen

meritoria (ergänze scorta) intra urbem stare vetuitVopisc. Tac. 10, 2

stat meretrix certo cuivis mercabilis aereOv. am. 1, 10, 21

olente in fornice stansHor. sat. 1, 2, 30

quod steterat multis in carcere fornicis annisIuven. 10, 239; vergleiche 11, 172

d)von Gebäuden: fertig dastehen, erbaut sein

iam stabant ThebaeOv.

stet Capitolium fulgensHor.

aedificant muros. Stabat opusOv.

iam stare ratemVal. Flacc.

e)von Schiffen und Schiffern: wo liegen, vor Anker liegen

stant litore puppesVerg.

lembi, qui in Strymone stabantLiv.

stabat classis in salo ad LeptimAuct. b. Afr.

classe divisā pars in salo ad ostium portus in ancoris stetitLiv.

intra sexagesimum diem quam caesa silva erat centum sexaginta navium classis in ancoris stetitFlor.

nox ea, quā propter vim tempestatis stare ad ancoram in salo Romana classis non possetLiv.

f)starrend stehen, ~ emporstehen, -starren, -ragen

steteruntque comaeVerg. Ov.

crines fulti pulvereStat.

saetae, cristaeOv.

stant mammaePlin.

g)mit Ablativ: von etwas starren, strotzen, vollstehen, voll sein

cupressi stant rectis foliisEnn. fr.

stat ager sentibusCaecil. com. fr.

stat nive candidum SoracteHor.

pulvere caelum stareVerg.

stant lumina flammāVerg.

B)bildlich

1)im Allgemeinen

in fastigio eloquentiaeQuint.

ante oculos stat ille meosOv.

pericula stant circum aliquemVerg.

2)auf jemands Seite stehen, ~ sein, ihm anhängen, beistehen, oder das Gegenteil = gegen jemanden stehen, jemands Gegner sein

a)mit ab und Ablativ

stare a se potius quam ab adversariisCic.

ab iis stareNep.

a senatu et a bonorum causa stareCic.

b)mit cum und Ablativ

vobiscum me stetisse dicebatCic.

quae (pars) cum Romanis stabatLiv.

cum di prope cum Hannibale starentLiv.

capita nominis Latini stare ac sentire cum rege videbantLiv.

übertragen

fortuna cum barbaris stabatLiv.

victoria stat tecumOv.

c)mit pro und Ablativ

pro nobisOv.

pro Iuba atque AfrisQuint.

pro Pompei partibus, id est pro re publicaVell.

pro meliore causaCurt.

pro isdem partibusSen.

ruina partium, pro quibus steteratLiv. fr.

stabat pro templo, für den T. (als Schützer), er war der TempelhüterVerg.

übertragen

si pro mea patria ista virtus staretLiv.

ni pro iure gentium stetisset fortunaLiv.

stabat pro partibus invicta fortunaFlor.

stabit pro signis iusque piumque tuisOv.

d)mit in und Ablativ

Graeci, qui in Darei partibus steterantCurt. 3, 11 (28), 18

e)mit in oder contra oder adversus und Akkusativ, gewöhnlich im Gegensatz zu ab, cum, pro und Ablativ

nec steterunt in te virque paterque meusOv.

quod adversus populi commoda in senectute steterat, sich dem V. des V. widersetzt hatteNep.

cum saepe a mendacio contra verum stare homines consuescerentCic.

qui nobiscum adversus barbaros steteruntNep.

Ligarium non pro Cn. Pompeio, sed pro Iuba et Afris inimicissimis populo Romano stetisseQuint.

Mulciber in Troiam, pro Troia stabat ApolloOv.

mox simulatione contra Pompeium et Caesarem, animo pro Caesare stetitVell.

quemadmodum Antiochi Philippique bello pro vobis adversus reges, sic nunc pro rege adversus vos stetimusLiv.

cum quo ferocissime pro Romana societate adversus Punicum foedus steteratLiv.

f)mit Adverbien

hinc stas, illim causam dicisPlaut. Men. 799

ut, unde stetisset, eo se victoria transferretIustin. 5, 4, 12

prope incondita Thurinorum turba nec satis fido animo, unde pugnabat, stansLiv. 25, 15, 13

unde ius stabat, ei (populo) victoriam dedit (eventus belli)Liv. 21, 10, 9

aliunde stet semper, aliunde sentiatLiv. 24, 45, 3

3)auf jemandem oder etwas beruhen, mit in und Ablativ oder mit bloßem Ablativ

omnis in Ascanio cari stat cura parentisVerg.

stat salus in armisVal. Flacc.

vigili stant bella magistroSil.

4)wie unser zu stehen kommen = kosten

centum talentisLiv.

magno pretioHor.

alicui gratisCic. Verr. 5, 48siehe Zumpt zur Stelle

übertragen

multo sanguine ac vulneribus ea Poenis victoria stetitLiv.

damnavit multo staturum sanguine MartemMart.

sanguine quippe, si renuat, blando nimium facilique marito statura obsequiaSil.

nulla pestis humano generi pluris stetitSen.

tunc res immenso placuit statura laboreLucan.

haud scio an magno detrimento certamen staturum fueritLiv.

periculum vitae meae tuo stat periculo, wird erkauft, ist zu haben für usw.Plaut.

Herculeo stabunt (logi ridiculi) prandio, cenā tibiPlaut.

II)prägnant

A)eigentlich

1)im Gegensatz zur Bewegung: stillstehen, stillhalten, still ~, unbeweglich dastehen, sich nicht rühren

a)eigentlich

α)von lebenden Wesen

si iste ibit, ito: stabit, astato simulPlaut.

sed abi intro, noli starePlaut.

quid stas lapis?Ter.

equus stare nescitVerg.

ut taurus vaccā ademptā stare nequit, ruhen und rastenOv.

β)von leblosen Subjekten

von Schiffen

videsne navem illam? stare nobis videtur, at iis qui in navi sunt moveri haec villaCic. Acad. 2, 81

stetit aequore puppisOv.

mea si staret navis in Oceano, still lägeProp.

von Himmelskörpern

statim stant signaPlaut.

von Gewässern und anderen Flüssigkeiten

stant aquaeOv.

placidum ventis stat mareVerg.

stantia fretaOv.

stat et fracto dolio vinumSen.

gelidus in venis stetit haesitque sanguisSen. poët.

cuius ex levi tactu stabant profluvia sanguinisArnob.

vom Eis

stat glacies inersHor.

b)übertragen von der Zeit: gleichsam stillstehen, verweilen

non segnis stat remeatve diesTibull.

veluti stet volucris diesHor.

2)mit dem Nebenbegriff der Festigkeit

a)als militärischer terminus technicus

α)stehen, festen Fuß fassen, standhalten

in gradu (auf der Mensur)Cic.

qui (miles) steterit (Gegensatz abiecto scuto fugiat)Cic.

in acie stare ac pugnare (Gegensatz in castra refugere)Liv.

verbunden

comminus stare et impetum sustinereCaes.

contra leonem etiam stetitSpart.

β)übertragen: vom Kampf selbst = stehen, auf einer Stelle haften, schweben

anceps dicitur certamen stetisse, soll ohne allen Ausschlag gestanden habenLiv.

ibi aliquamdiu atrox pugna stetitLiv.

diu pugna neutro inclinata stetitLiv.

b)von Felsen, Gebäuden: fest, unerschütterlich stehen, dauernvergleiche Drak. Liv. 31, 31, 15

quam si dura silex aut stet Marpesia cautesVerg.

nec domus ulla nec urbs stare poteritCic.

stantibus HierosolymisCic.

muros stareLiv.

stantia moenia (Gegensatz ruinae muri)Liv.

aedes sacrae stantes (Gegensatz aedium sacrarum ruinae)Sen.

c)von Geschossen: fest stecken bleiben, haften

missum stetit inguine ferrumOv.

hasta stetit medio tergoOv.

ossa inter ferreus ad costas alto stat vulnere mucroVerg.

B)bildlich

1)im Allgemeinen: stillstehen, stehenbleiben

utinam res publica stetisset quo coeperat statuCic. de off. 2, 3

nihil quo stat loco stabit, omnia sternet abducetque secum vetustasSen. ad Marc. 26, 6

2)stare per aliquem, durch jemands Schuld gleichsam hängen bleiben = an jemandem hängen, liegen, jemands Schuld sein

per me stetisseTer.

non per me stetitQuint.

oft

stat oder non (nihil) stat per aliquem mit folgendem quo minus und KonjunktivCaes.Liv. und andere

oder

stat per aliquem mit folgendem quin oder ne und KonjunktivLiv.Suet. und anderevergleiche Drak. Liv. 8, 2, 2; M. Müller Liv. 2, 31, 11; Ruperti Tac. dial. 21 extr.

und

per aliquem stat mit folgendem ut und KonjunktivPlin. ep. 10, 6 (22), 2Ps. Quint. decl. 250

per aliquem non stat mit folgendem InfinitivScaevol. dig. 32, 1, 38. § 6

3)mit dem Nebenbegriff der Festigkeit und Dauer

a)fest, unerschüttert stehen, sich halten, sich behaupten, bestehen, verbleiben, Bestand haben (Gegensatz titubare, corruere, concĭdere)

si stare non possunt, corruant, wenn sie sich nicht halten, sich nicht (bei ihren Vermögensumständen) behaupten können, so mögen sie fallen (bankrott werden)Cic.

qui me stante (solange ich mich in meiner Würde behauptete) stare non poterantCic.

per quos homines ordinesque steterimCic.

dum stabat regno incolumisVerg.

stamus animis, sind festen MutesCic.

stas animoHor.

quae si valuissent, res publica staret, tu tuis flagitiis concĭdissesCic.

res publica stat virtute suāLiv.

regnum eorum novum fraternā stare concordiāLiv.

tutelā muliebri res Latina et regnum avitum puero stetit, verblieb dem Kn.Liv.

stat nulla mortalibus umquam, fortunā titubante, fidesSil.

nullo enim modo posse video stare istum (Caesarem) diutius, quin ipse per se etiam languentibus nobis concĭdatCic. ad Att. 10, 8, 6

b)bei etwas festbleiben

α)beharren, verharren, ihm nachkommen, an etwas sich halten, bei etwas es bewenden lassen

mit in und Ablativ

in fideCic.

in sententiaLiv.

stare oportet in eo, quod sit iudicatumCic.

mit bloßem Ablativ

stant sententiāPlaut.

suis stare iudiciisCic.

censoris opinioneCic.

alicuius iudicioCic.

alicuius decretoCaes.

illis promissisCic.

pactoLiv.

ut palam in senatu diceret, staturus eo esset, quod censuissent, an ad populum laturusLiv.

unpersönlich

eo stabitur consilioLiv.

statur priore foedereLiv.

mit Dativ

arbitri sententiae, voluntati patris defunctiICt.

rei iudicataeICt.

β)übertragen: feststehen = festgesetzt ~, fest bestimmt sein, fest beschlossen sein

stat sua cuique diesVerg.

tempus agendae rei nondum stareLiv.

und so

stat sententiaTer.

stat pensata diu belli sententia, vincam servare invitosSil.

daher

stat alicui sententia mit folgendem Infinitiv, es steht bei jemanden der Entschluss, der Wille fest, es ist bei jemanden fest beschlossen, zu usw.Liv.

so auch

stat pectore fixum mit folgendem InfinitivVal. Flacc.

und

stat alicui oder bloß stat mit folgendem InfinitivCic.und andere

c)von Schauspielern und Schauspielen: stehen = sich auf der Bühne halten, gefallen (Gegensatz cadere, exigi)

in his, quas primum Caecilii didici novas, partim sum earum exactus, partim vix stetiTer.

illi, scripta quibus comoedia prisca viris est, hoc stabantHor.

cum stetit olim nova (fabula), actoris operā magis stetisse quam suāTer.

securus, cadat an recto stet fabula taloHor.

Perfekt stĕtĕrunt gemessenVerg. Aen. 2, 774; 3, 48Prop. 2, 8, 10 M.Ov. her. 7, 166

Das Supinum statum will Priscian mit langem aPrisc. 9, 38, aber auch mit kurzem a Prisc. 10, 27 gemessen haben, stātūrus messen Lucan und andereLucan. 2, 566 und 719; 3, 381Sil. 17, 82Mart. 6, 32, 3

vulgärlateinische Nebenform isto, wovon istatAugustin. serm. 118, 4 Mai, istamusItala (Fuld.) Roman. 5, 2, istatisItala (psalt. Veron.) psalm. 133, 1, istaItala (Fuld.) Iacob. 2, 3, istareIsid. de nat. rer. 44, 2 cod. Bamb. A.

Charlton T. Lewis, An Elementary Latin Dictionary:

stō, stetī (steterunt for stetēruntVerg.Ov.Prop.), status, āre STA-, to stand, stand still, remain standing, be upright, be erect

cum virgo staret et Caecilia sederetCic.

quid stas, lapis?Ter.

ad undamVerg.

procul hincTer.

propter in occultoCic.

qui proximi steterantCaes.

propiusHor.

in gradibus concordiaeCic.

stans pede in unoHor.

signa ad impluvium, ante valvas IunonisCic.

Stabat acuta silexVerg.

columnaHor.

aeneus ut stes, in a bronze statueHor.

Gn. Quid agitur? Pa. StaturTer.

To stand firm, remain in place, be immovable, last, remain, continue, abide

cui nec arae patriae domi stantEnn. ap. Cic.

nec domus ulla nec urbs stare poteritCic.

stantibus HierosolymisCic.

classem in portu stare, is mooredLiv.

stant litore puppesVerg.

hasta, Quae radice novā, non ferro stabat adacto, stuck fastOv.

stare nobis videtur, at iis qui in navi sunt moveri haec villa, to be motionlessCic.

Stantibus aquis, when the sea is at restOv.

stantes oculi (of owls), staringOv.

stant lumina flammā, are fixed orbs of fireVerg.

To remain, tarry, linger, delay, wait

in illo nidoreCic.

aut stantem comprendere, aut fugientem consequi, while he lingeredCic.

Sto exspectans, si quid mihi inperent, I waitTer.

To stand in battle, fight, hold one's ground, stand firm

ut ignavus miles fugiat . . . cum ei, qui steterit, etc.Cic.

hostis non stetit solum, sed Romanum pepulitLiv.

comminusCaes.

Inque gradu stetimus, certi non cedereOv.

Of a battle, to stand, continue

ibi aliquamdiu atrox pugna stetitLiv.

ita anceps dicitur certamen stetisse, to have been indecisiveLiv.

Of buildings or cities, to stand complete, be built, be finished

intra annum nova urbs stetitLiv.

Moenia iam stabantOv.

stet Capitolium FulgensHor.

To stand out, stand upright, stand on end, bristle up, stiffen, be rigid

steterunt comaeVerg.

in vertice cristaeOv.

stat glacies inersHor.

Vides ut altā stet nive candidum Soracte, i.e. stands outHor.

pulvere caelum Stare vident, i.e. like a mass of dustVerg.

Figuratively, to stand, be erect, be undisturbed

mentes, rectae quae stare solebantCic.

utinam res publica stetissetCic.

Impersonal, with per and accusative of person, to depend on, be chargeable to, lie at the door of, be due to, be the fault of

ut per me stetisse credat, Quo minus haec fierent nuptiae, that it was my doingTer.

ubi cognovit per Afranium stare, quo minus proelio dimicareturCaes.

nec, quo minus perpetua cum eis amicitia esset, per populum R. stetisseLiv.

quoniam per eum non stetisset, quin praestaretur (fides), it was not his faultLiv.

ne praestaremus per vos stetit, qui, etc.Liv.

Elliptically

Id faciam, per me stetisse ut credat (sc. quo minus haec fierent nuptiae)Ter.

per quos si non stetisset, non Dolabella parentasset, etc., but for whose oppositionCic.

To stand firm, be unshaken, endure, persist, abide, remain, continue

res publica staretCic.

qui illam (rem publicam) cadere posse stante me non putarantCic.

regnum puero stetitLiv.

Dum stetimusOv.

Stas animoHor.

Gabinium sine provinciā stare non posse, subsistCic.

cum in senatu pulcherrime staremus, held our groundCic.

si in fide non stetitCic.

si in eo non statCic.

in sententiāLiv.

suis stare iudiciis, to stand byCic.

si qui eorum decreto non stetitCaes.

stare condicionibusCic.

qui his rebus iudicatis standum putetCic.

famā rerum standum estLiv.

To be fixed, be determined

Pa. vide quid agas. Ph. Stat sententia, I am resolvedTer.

Hannibal, postquam ipsa sententia stetit, pergere ireLiv.

neque adhuc stabat, quo, etc., was it decidedCic.

mihi stat alere morbumNep.

Stat casūs renovare omnīsVerg.

To rest, depend, be upheld, lie

disciplinā stetit Romana resLiv.

spes Danaum Palladis auxiliis stetitVerg.

famā bella stareCurt.

Omnis in Ascanio stat cura parentisVerg.

Of plays and actors, to stand, be approved, please, take, succeed

partim vix stetiTer.

Securus, cadat an stet fabulaHor.

To take part, take sides, stand

contra civium perditorum dementiam a bonorum causāCic.

a mendacio contra verumCic.

cum HannibaleLiv.

pro meā patriāLiv.

vobiscum adversus barbarosNep.

pro signisOv.

pro meliore causāCurt.

Iuppiter hac stat, stands at your side, stands by youVerg.

unde ius stabat, ei (populo) victoriam dedit, on whose sideLiv.; cf. in Darei partibusCurt.

Of price, with ablative of price, to stand in, come to, cost

haud scio an magno detrimento certamen staturum fueritLiv.

Polybius scribit, centum talentis eam rem Achaeis stetisse, cost the AchaeansLiv.

sit argumento tibi gratis stare navemCic.

magno stat magna potentia nobisOv.


Text based on data provided by Perseus Digital Library, with funding from The National Endowment for the Humanities. Original version available for viewing and download at http://www.perseus.tufts.edu