konsonant.-Konjugation
rumpere
rumpō rūpī ruptum
Georges, Ausführliches lateinisch-deutsches Handwörterbuch:
rumpo, rūpī, ruptum, ere (Wurzel reup, rup, brechen, reißen, altindisch rópayati, er bricht ab, rōpam, Loch), brechen, zerbrechen, zerreißen, zerteilen, gewaltsam trennen, gewaltsam öffnen, zersprengen
I)eigentlich
A)im Allgemeinen
a)überhaupt
vincula carceris, vincula alicuiusCic.
catenasHor.
pontem, abbrechenLiv.
arcumPhaedr.
vestesOv.
tenues vestes a pectoreOv.
funem ab litoreVerg.
linum ruptum aut turbata ceraQuint.
praecordia ferro, durchbohrenOv.
guttura cultro, durchschneidenOv.
ebenso
colla securiOv.
nodos et vincula linea (mit dem Pfeil) zerschießenVerg.
adamantem, sprengenPlin.
nubem, zerteilen, spaltenLucr.
ruperunt horrea messes, machten bersten (vor Fülle)Verg.
cantu rumpent arbusta cicadae, werden so zirpen, dass die Bäume berstenVerg.
Passiv: rumpi, brechen, aufbrechen, platzen, reißen, bersten, zerspringen und dergleichen
vesica rumpiturCels.
inflatas rumpi vesiculasCic.
usque dum (calcaria, Hahnensporen) rumpanturVarro
tofi gelu rumpunturPlin.
ruptus mons terrae motuPlin.
ruptum caelumSil.
b)am Körper etwas brechen, zerreißen, sprengen, zersprengen, bersten machen, überhaupt verletzen, beschädigen
ramicesPlaut.Varro fr. (siehe rāmex)
membrumCato
alicuius iliaCatull.
IarbitamHor.
exiguam ranamMart.
aliquem ambulando, fast zu Tode hetzen, ganz abhetzenTer.
und so
bovemPlin.
leporem forti equoMart.
si quis rumpet occīdetve, verletztCarm. vet. bei Liv.
und so oft
r. aliquem = verletzen, beschädigen, bei denICt.
sich selbst
rumpe miser tensum iecur, sprenge (von einem Schreihals)Iuven.
ramices suas oder se alicuius causā, sich im Leib zerreißenPlaut.
ebenso
me rupi causā currendo tuāPlaut.
und Passiv: rumpi, medial = bersten
rumpantur ut ilia CodroVerg.
und von der Person selbst
risu clandestino rumpier, berstenAfran. com. fr.
cantando rumpitur anguisVerg.
rumpi invidiā (vor N.)Mart.
miser rumperis et latras, schreist dich (fast) zu Tode, zerschreist dichHor.
ut licentiā audacium, quā ante rumpebar, nunc ne movear quidem, hätte bersten mögen (vor Ärger)Cic.
und so
rumpantur iniquiProp. Mart.
rumpi (bersten vor Ärger) mit folgendem AcI
non rumperetur supra cineres Cn. Pompei constitui Seianum?Sen. ad Marc. 22, 5
c)sprengen, zersprengen, durchbrechen
α)eine Menschenmenge auseinandertreibenCtrl-Down
als militärischer terminus technicus
ordines, mediam aciemLiv.
rapido cursu media agminaVerg.
misso proelia equo (von Decius)Prop.
β)(poetisch) durch eine Örtlichkeit sich einen Weg bahnen
AlpesSil.
iugaVal. Flacc.
d)poetisch übertragen
unde tibi reditum certo subtemine Parcae rupere, abgeschnittenHor. epod. 13, 15
B)prägnant
1)brechen machen, durchbrechen, bahnen, eröffnen, öffnen
ferro per hostes viamVerg.
eo cuneo viamLiv.
viam igneStat.
iter ferroSil.
aditusVerg.
parvos hiatusSil.
2)hervorbrechen lassen
a)überhaupt
fontemOv. met. 5, 257
öfter reflexiv se rumpere und medial rumpi, hervorbrechen
tantus se nubibus imber ruperatVerg.
inter nubila sese rumpent radiiVerg.
amnes rumpuntur fontibusVerg.
rupto turbine, hervorgebrochenVerg.Petron.Vergleiche überhaupt Goßrau Verg. Aen. 2, 416
b)einen Ton usw. aus sich = ertönen, hören lassen, unser ausbrechen in usw.
has vocesVerg.
vergleiche
non exsilio fratrum ruptā voce, zu einem Laut vermochtTac.
questusVerg.
querellasLucan.
gemitumSil.
II)bildlich: brechen
a)brechen = verletzen, vernichten, aufheben, vereiteln
foederaCic.und andere
sacramenti religionemLiv.
fidem indutiarum, pacisLiv.
pacemEutr.
ius gentiumLiv.
edictaHor.
legesLucan.
pactumGell.
propositaVell.
imperium, den Gehorsam aufkündigen (von Soldaten)Curt.Tac. oder das Gebot (den Befehl) übertretenTac.
testamentumCic.
nuptiasHor.
societatem fidei atque amicitiae per scelusLiv.
condiciones pacisVell.
fata asperaVerg.
fati necessitatem humanis consiliis, vereitelnLiv.
rumpere et finire vitam, von den Parzen (Gegensatz ordiri und contexere)Lact.
b)brechen = unterbrechen, stören, abbrechen
visumCic.
somnumVerg. Lucan.
sacraVerg.
novissima verbaOv.
silentiumPlin. ep.
tandem obstinatum silentiumCurt.
hoc iterum sermone silentiaOv.
alta silentia verbisVerg.
si quando pietas nostra silentium rumpitPlin. pan.
taciturnitatemTac.
ut quidam patientiam rumperent, einigen die Geduld brachSuet.
rumpe morasVerg.
rumpe iam morasPlin. ep.
☞archaistische Perfekt-Form rupsit = ruperitXII tabb. 8, 2. p. 141 Schoell
vulgärlateinischer Infinitiv Perfekt rumpisseAvian. fab. 25, 13
paragogischer Infinitiv Präsens Passiv rumpierAfran. com. 127
Charlton T. Lewis, An Elementary Latin Dictionary:
rumpō, rūpī, ruptus, ere RVP-, to break, burst, tear, rend, rive, rupture, break asunder, burst in pieces, force open
vinculaCic.
obstantia claustraHor.
pontem, break downLiv.
montem acetoIuv.
arcumPhaedr.
plumbumHor.
vestīsOv.
praecordia ferro, pierceOv.
guttura ferro, cutOv.
ruptus turbo, bursting forthVerg.
inmensae ruperunt horrea messes, crammed to burstingVerg.
Of the body, to break, split, burst, break open, rend, tear
ut me ambulando rumperet, i.e. kill with errandsTer.
si quis rumpet occidetve, woundsLiv. (old form.)
iliaVerg.
Rupit Iarbitam Timagenis aemula lingua, Dum, etc., i.e. the effort to shout as loud as, etc.Hor.
si te ruperisHor.
cantando rumpitur anguis, burstsVerg.
quā (licentiā audacium) ante rumpebar, could have burstCic.
To burst through, break through
media agminaVerg.
ruptā mersum caput obruit undāOv.
ordinesLiv.
To break open, cause to break forth
fontemOv.
ubi inter nubila sese Diversi rumpent radii, burst forthVerg.
dum amnes ulli rumpuntur fontibusVerg.
Of a way or passage, to force, make by force
ferro rumpenda per hostīs Est via, must be forcedVerg.
eo cuneo viamLiv.
Figuratively, to break, violate, destroy, annul, make void, interrupt
feoderaCic.
imperiumCurt.
sacramenti religionemLiv.
ius gentiumLiv.
edictaHor.
decretaOv.
testamentum ruptum, annulledCic.
nuptiasHor.
fata asperaVerg.
fati necessitatem humanis consiliisLiv.
To break in upon, interrupt, cut short, end
somnumVerg.
novissima verbaOv.
segnīs Rumpe moras, end delayVerg.
tibi reditum, cut offHor.
To break out in, give utterance to
rumpit has imo pectore vocesVerg.
questūsVerg.
Text based on data provided by Perseus Digital Library, with funding from The National Endowment for the Humanities. Original version available for viewing and download at http://www.perseus.tufts.edu