Adjektiv a/o-Dekl. dreiendig
ultimus a um
Georges, Ausführliches lateinisch-deutsches Handwörterbuch:
ulter, tra, trum, Komparativ ulterior, Superlativ ultimus
I)Positiv: ulter, tra, trum, jenseitig, drüben befindlich, scheint, außer in den Adverbien ultra und ultro, nicht vorzukommen
II)Komparativ: ulterior, ulterius, Genitiv ōris, jenseits befindlich, entfernter, darüber hinaus, weiter hinaus (Gegensatz citerior)
A)eigentlich
pars urbisLiv.
provinciaLiv.
Gallia, das jenseitigeCic.
so auch
ripaVerg., Gegensatz citeriorVell., superiorFrontin.
equitatus, weiter entfernt aufgestelltCaes.
quis est ulterior?Ter.
B)übertragen
a)entfernt, vergangen, weiter
ulteriora mirari, das VergangeneTac.
ulteriora pudet docuisse, das Fernere, WeitereOv.
inventis ulteriora petit, etwas weiter, etwas mehr, mehrere DingeOv.
b)ärger
quo quid ulterius privato timendum foret?Liv. 4, 26, 10
III)Superlativ: ultimus, a, um, der am meisten jenseits gelegene, der entfernteste, äußerste, letzte
A)eigentlich: räumlich (Gegensatz citimus)
a)überhaupt
orae, campiPlaut.
terraeNep.
luna, quae ultima a caelo estCic.
orientis aut obeuntis solis ultimae partesCic.
praeponens ultima (verba) primisHor.
substantivisch
α)maskulin
recessum primi ultimis non dabantCaes.
β)neutrum
caelum, quod extremum atque ultimum mundi estCic.
so auch Plural
ultima signant, das ZielVerg. Aen. 5, 317
b)partitiv für ultima pars: der äußerste, entfernteste Teil
in ultimam provinciam, in den entferntesten Teil der Pr.Cic.
in ultimis aedibus, im entlegensten Teile des HausesTer.
so auch
in ultima plateaPlaut.
B)übertragen
1)der Zeit und Reihenfolge nach: der entfernteste, äußerste, letzte (Gegensatz primus)
a)überhaupt
tempus, antiquitasCic.
memoria pueritiaeCic.
initiumCornif. rhet., principiumCic.
origo stirpis RomanaeNep.
lapis, GrabsteinProp.
cerae, TestamentMart.
illud extremum atque ultimum senatus consultumCaes.
ultimum orationis fuit: se arma capere etc.Liv.
neutrum substantivisch
pervenire ad ultimum (bis zum äußersten Ziel) aetatis humanaeSen.
ultima quid referam?Ov.
ultima exspectato, die letzten EreignisseCic.
in ultimis esse, in den letzten Zügen liegenSen. rhet.
adverbial: ad ultimum = bis zuletztLiv. 45, 19, 7, öfter = zuletzt, endlichLiv. 1, 53, 10und andere
ultimo, zuletzt, endlichSuet. Petron.
ultimum, zum letzten MalLiv. Curt.
b)partitiv
ultimo mense Iunio, am Ende des JuniColum.
circa Apriles Kalendas mense Martio ultimoPallad.
2)dem Grad, dem Rang nach der äußerste, und zwar
a)von höchsten Grad usw.: der äußerste, größte, ärgste
discrimenLiv.
supplicium, von der TodesstrafeCaes.
so auch
poenaLiv.
crudelitasLiv.
auxilium, äußerste Hilfsmittel (in der Verzweiflung)Liv.
spes, das heißt äußerste, nach der nichts mehr zu hoffen istLiv.
natura, größte, vorzüglichsteCic.
neutrum substantivisch: ultimum, ī, neutrum, das Äußerste, Größte, auch im üblen Sinn: das Ärgste (wie τὰ εσχατα)
ultima audereLiv., expeririLiv.
ultima cogitare, sich das Schrecklichste ausmalenAmm.
ultimum bonorumCic., inopiaeLiv.
ultimum in libertate, die zügelloseste FreiheitTac.
daher adverbial: ad ultimum, äußerst, höchst
ad ultimum demensLiv.
b)vom niedrigsten Grad: der niedrigste, unterste, letzte (wie εσχατος)
stirpsVell.
lausHor.
substantivisch
α)maskulin
in ultimis militumLiv.
β)neutrum
in ultimis laudum esseLiv.
non in ultimis ponerePlin.
Charlton T. Lewis, An Elementary Latin Dictionary:
ūltimus (ūltumus), adjective superlative cf. ulterior
In space, farthest, most distant, most remote, uttermost, extreme, last
(luna) quae ultima a caelo lucebatCic.
in ultimam provinciam se coniecit, the most remote part of the provinceCic.
maris terrarumque oraeLiv.
Africa, farthest AfricaHor.
quā terrarum ultimas finit OceanusLiv.
plural masculine as substantive, the most remote people, those farthest on
recessum primis ultimi non dabantCic.
As substantive neuter, what is farthest, the most remote, the last, the end
praeponens ultima primisHor.
ultima signant, the goalVerg.
extremum atque ultimum mundiCic.
Of time or order, remotest, earliest, oldest, first, last, latest, final
ultimi temporis recordatioCic.
memoria pueritiaeCic.
sanguinis auctorVerg.
dies, lastOv.
de duro est ultima ferroOv.
necessitate, quae ultimum ac maximum telum est, superiores estisLiv.
senatūs consultumCaes.
plural neuter as substantive
perferto et ultima exspectato, the endCic.
In the phrase, ad ultimum, to the end, at last, lastly, finally
si qualis in cives, talis ad ultimum in liberos essetLiv.
Rarely with illud
domos suas ultimum illud visuri, now for the last timeLiv.
Of degrees or rank, utmost, extreme, highest, first, greatest
summum bonum, quod ultimum appelloCic.
ultimae causae cur perirent, etc.Hor.
periculumCurt.
inopiaLiv.
supplicium, i.e. capital punishmentCaes.
discrimen vitaeLiv.
As substantive neuter
omnia ultima pati, any extremityLiv.
In the phrase, ad ultimum, to the extreme, in the highest degree
fidem ad ultimum fratri praestareLiv.
consilium ad ultimum demens, utterlyLiv.
ad ultimum inopiae adducere, to the last degreeLiv.
ad ultimum periculi pervenireCurt.
Lowest, meanest
non ultima lausHor.
vigiliis et labore cum ultimis militum certareLiv.
Text based on data provided by Perseus Digital Library, with funding from The National Endowment for the Humanities. Original version available for viewing and download at http://www.perseus.tufts.edu