Adjektiv a/o-Dekl. dreiendig
rēctus a um
Georges, Ausführliches lateinisch-deutsches Handwörterbuch:
rēctus, a, um, Partizipial-Adjektiv (rego), geradegerichtet, das heißt in gerader (waagerechter oder senkrechter) Richtung, gerade, griechisch ὀρθός (Gegensatz curvus, incurvatus, recurvatus, flexus, flexuosus, inclinatus und dergleichen)
I)eigentlich
a)in waagerechter Richtung
ostium, die gerade auf die Straße führende, die Vordertür (Gegensatz posticum)Plaut.
via, platea Komiker
iter r. et simplex (Gegensatz iter flexuosum), im OhrCels.
recto itinere ad Iberum contendereCaes.
recto itinere Romam ad consules et liberos fugereLiv.
vergleiche
recto limite grassariOv., und recto flumine aliquem ducereVerg.
rectā et expeditā via ireLiv.
rectā viā ire ad etc., Komiker
ad me rectā rectam habet viamPlaut.
huc rectus ex Africa cursus estLiv.
saxa, quae rectis lineis suos ordines servantCaes.
instructi rectā acie (Gegensatz inconditum agmen)Liv.
aes r., das gerade, geradlinige Erz (von der Tuba)Iuven.
intestinum r., MastdarmCels.
vena r. (Gegensatz v. transversa, curva)Cels.
recti oculi, gerader, unverwandter, ruhiger BlickCic. (vergleiche oculus)
und so
r. acies (Augen)Ov.
crus rectiusHor.
cui rectior est coma, gerader, schlichter, ungelockter (Gegensatz crispulus)Sen.
iter non agit in rectum (geradeaus) sed in orbem curvat eundemOv. met. 2, 715
b)von senkrechter Richtung: gerade, senkrecht, aufrecht
arduae et rectae prope rupesLiv.
rupes ita rectis saxis, ut etc.Liv.
rectis lineis in caelestem locum subvolareCic.
ita iacĕre talum, ut rectus assistatCic.
qui ita talus erit iactus, ut cadat rectusCic.
anguis longā trabe rectior exstatOv.
von der Körperhaltung, -stellung
ut recta sint brachiaQuint.
caput r. (Gegensatz c. deiectum, supinum, in latus inclinatum)Quint.
quidam promptius recti, quidam resupinati, quidam etiam inclinati reddunt (urinam)Cels.
rectus insistit, rectus incedit, aufrechtCels. Capit.
und so
stans et rectus (Gegensatz humilis et ad terram more quadrupedum abiectus)Lact.
und
senectusIuven.
octo homines recti, gerade gewachsene, geradgliederige, schlankeCatull.
und so
puella r.Hor.
servitia rectioraSuet.
tunica recta, der nach alter Sitte mit senkrecht gezogenen Kettenfäden gewebte RockPlin. 8, 194
dasselbe vestis rectaIsid. orig. 19, 22, 18
Plural substantivisch
rectaeFest. 277 (a), 8
neutrum Plural substantivisch: recta montium, steile Höhen (Gegensatz collium flexa und porrecta camporum)Min. Fel. 17, 10
c)vom Ton usw.: nicht von der Tonleiter abweichend, weder steigend noch fallend, schlicht (Gegensatz inclinatus, flexus)
sonus r. (Gegensatz inclinatio vocis)Quint.
voxQuint.
d)als grammatikalischer terminus technicus: casus rectus, der nicht gebeugte Kasus, der Nominativ (Gegensatz casus obliquus)Varro LL.Quint.und andereGrammatiker
II)übertragen
1)gerade, recht, aufrecht
rectā viā rem narrare ordine, ohne UmschweifeTer.
rem rectā viā reputareTer.
rectam instas viam (bist auf dem r. Weg); ea res estPlaut.
in rectam viam redirePlaut.
rectissimam ad virtutem viam deligereQuint.
rectum (neutrum), adverbial: geradeswegs
rectum ambulaAuct. inc. de mont. Sina et Sion 14
quo vobis mentes rectae quae stare solebant antehac, aufrecht zu stehen, nicht zu wankenEnn.
2)übertragen: von allem, was nicht von der geraden Bahn, von der Regel usw. abweicht
a)in physischer und intellektueller Hinsicht
α)regelrecht, regelmäßig, sachgemäß, gehörig, richtig
figura r.Prop.
cena recta und substantivisch bloß recta, eine regelmäßige, ordentliche Mahlzeit (Gegensatz sportula)Suet.Mart.
r. et iustum proeliumLiv.
nomina r., sichere Schuldposten (Schuldner)Hor.
quotusquisque tam rectus auditor, quem etc., so ordentlicher, so gehörig, richtig gebildeterPlin. ep.
ebenso
iudex r.Quint.
β)schlicht, einfach, natürlich
commentarii CaesarisCic.
simplex et r. dicendi genusQuint.
und so
r. genus, Gegensatz figuraeQuint.
sermo rectus et secundum naturam enuntiatusQuint.
oratio recta an ordine permutatoQuint.
orator rectus et sanusPlin. ep.
in utroque genere (der Schauspieler- und Ringergebärden) quae sunt recta et simplicia laudanturCic.
und: einfach, offen, aufrichtig
qui haec recta tantum et in nullos flexus recedentia tractaveritQuint.
recta et vera loquerePlaut.
γ)recht, richtig, fehlerflei (Gegensatz pravus, vitiosus)
quod dici solet, domus recta est, ist ohne Fehler, ohne MakelSuet.
consilia r.Ter.
iudicium r.Sen.
quae sint in artibus ac rationibus recta ac pravaCic.
si quid novisti rectius istisHor.
erit haec quidem rectissima fortasse ratioQuint.
rectum est mit Infinitiv
uni medico rectius esse aegrum committere, quam multisCic.
protinus ergo adhibere curam rectius eritQuint. 10, 3, 18
neutrum substantivisch
rectum pravumqueCic.
rectum verumqueQuint.
von Personen, mit Genitiv
beatus iudicii rectus, wer ein richtiges Urteil hatSen. de vit. beat. 6, 2
b)in moralischer Hinsicht
α)gerade, rechtlich, ehrlich (Gegensatz pravus, perversus)
consilia r. (Gegensatz prava c.)Liv.
ingenia r. (Gegensatz ing. perversa)Plin. ep.
conscientia r.Cic.
von Personen: gerade, geradsinnig, gerade durchgehend, unentwegt, sich treu bleibendvergleiche Stürenb. und Benecke Cic. Arch. 3
ex quibus unus L. Caesar firmus est et rectusCic.
und so
vir r., vir r. et sanctusPlin. ep.
vir alioqui rectus, integer, quietusPlin. ep.
praetor populi Roman irectissimusCic.
rectissimus iudex Plin. ep.
adversus impios rectissimus iudex (von Gott)Lact.
β)recht, sittlich gut, pflichtgemäß, tugendhaft (Gegensatz pravus), im Neutrum substantivisch: das Rechte, Gute, Tugendhafte, griechisch ὀρθόν (Gegensatz pravum)
si benefacta recte facta sunt, et nihil recto rectius, certe ne bono quidem melius quicquam inveniri potestCic.
neque quicquam nisi honestum et rectum alter ab altero postulabitCic.
sine lege fidem rectumque colebantOv.
recti praeceptio pravique depulsioCic.
rectum est: es gebührt sich, ist recht, ist pflichtgemäß, mit folgendem InfinitivCic. de off. 1, 137
non (nec) rectum est mit folgendem InfinitivCic. de fin. 3, 71
Charlton T. Lewis, An Elementary Latin Dictionary:
rēctus, adjective with comparative and superlative Participle of rego, in a straight line, straight, upright, direct, undeviating
rectā regione iter instituereLiv.
India, rectā regione spatiosaCurt.
hinc in pistrinum rectā proficisci viāTer.
huc ex Africā cursusLiv.
lineae, perpendicularCic.
saxa quae rectis lineis suos ordines servant, horizontalCaes.
recto litore, directly along the shoreVerg.
ad Iberum iterCaes.
ne qua forent pedibus vestigia rectisVerg.
recto grassetur limite milesOv.
velut rectae acies concurrissent, i.e. front to frontLiv.
pugna, regularLiv.
saxa, steepLiv.
rectae prope rupesLiv.
truncusOv.
puellaHor.
senectusIuv.
iterque Non agit in rectum, directly forwardOv.
crus RectiusHor.
longā trabe rectior exstetOv.
Figuratively, direct, right, correct, proper, appropriate, befitting
vobis mentes rectae quae stare solebantEnn. ap. Cic.
ut rectā viā rem narretTer.
quae sint in artibus recta ac prava diiudicareCic.
est lex nihil aliud nisi recta ratioCic.
rectum est gravitatem retinereCic.
nominibus rectis expendere nummos, i.e. on good securitiesHor.
si quid novisti rectius istisHor.
rectissima studiaCic.
Morally right, just, conscientious, virtuous, upright
a rectā conscientiā discedereCic.
animus secundis Temporibus dubiisque rectusHor.
CaesarCic.
quid rectius fuerit, dicere non est necesseCic.
ob rectissimum facinusCic.
Text based on data provided by Perseus Digital Library, with funding from The National Endowment for the Humanities. Original version available for viewing and download at http://www.perseus.tufts.edu