i-Konjugation
orīrī
orior ortus sum
Georges, Ausführliches lateinisch-deutsches Handwörterbuch:
orior, ortus sum, oritūrus, īrī (vergleiche ορ-νυ-μι, ορωρα), sich erheben, aufsteigen
I)von Personen
cum consul oriens de nocte silentio diceret dictatoremLiv. 8, 23, 15
ortus est longe saevior CatulusSall. hist. fr. 3, 61 (82), 10Vel. Long. de orthogr. 74, 19 K.
II)übertragen: sich erheben = sichtbar werden
A)von der Sonne und von Gestirnen (Gegensatz cadere, occĭdere, occumbere), aufgehen, sich zeigen, sichtbar werden
stella oriturOv.
ortā luce, am MorgenCaes.
ab orto usque ad occidentem solemLiv.
solem atque lunam in eandem partem semper occĭdere atque oriri semper ab eademLact.
daher: oriens sol, die Morgengegend, der Osten
ad orientem solem spectare, nach O. liegen (von Örtlichkeiten)Caes.
und das Morgenland, der OstenCic. (vergleiche oriens)
bildlich
iuvenes orientes, aufstrebendeVell.
B)überhaupt: entstehen, entspringen
oritur tempestasNep.
oritur clamorCaes.
plurimis simul locis circa forum incendium ortumLiv.
ventus oriensNep.
rumor ortusCic.
ibi Caicus amnis oriturPlin.
fons oritur in montePlin. ep.
Sagaris oritur in PhrygiaPlin.
Tigris oritur in montibus UxiorumCurt.
Marsyas amnis haud procul a Maeandri fontibus oriensLiv.
Maeander ex arce summa ortusLiv.
Rhenus oritur ex LepontiisCaes.
incliti amnes Caucaso monte ortiCurt.
ex eo medio quasi collis oriebatur (erhob sich, trat hervor)Sall.
officia, quae oriuntur a suo cuiusque genere virtutisCic.
odium certaminibus ortum, herrührendVell.
daher
a)geboren werden, seinen Ursprung bekommen, abstammen
in quo (solo) ortus esCic.
qui ab illo (Catone) ortus esCic.
Belgas esse ortos ab GermanisCaes.
ex concubina ortus eratSall.
ex Tantalo ortus PelopsQuint.
eā familiā ortusSall.
ortus ex ea familia, quae etc.Liv.
Numae nepos, filiā ortusLiv.
sorore eius ortusLiv.
orti AtticisVell.
ex eodem loco ortusTer.
equestri loco ortusCic.
regiā stirpe ortusCurt.
pueri orientes, die geboren werdenCic.
homo a se ortus = homo novus, der zuerst die hohen Ehrenämter in seiner Familie bekleidete, also sich selbst gleichsam die adlige Geburt gegeben hatCic.
si cuius oriundo sis patriae reminiscareBoëth. cons. phil. 1, 5
b)wachsen, hervorwachsen
uva oriensCic.
olea vitisque et cetera calidioribus terris oriri sueta, südlichen GewächseTac.
c)anfangen, den Anfang nehmen
ab his sermo oritur, sie eröffnen das G.Cic.
oratio oriensCic.
nox oriturOv.
initium turbandi omnia a femina ortum estLiv.
cum id malum (Unheil des Bürgerkrieges) ab Asculanis ortum esset, ausgegangen warVell.
☞Indikativ Präsens gewöhnlich nach der 3. Konjugation orior, oreris, oritur, orimur, orimini
ebenso Imperfekt Konjunktiv oreretur
Imperativ orereVal. Max. 4, 7, 6Vergleiche Haase zu Reisigs Vorl. A. 293. Neue-Wagener Formenl.³ 3, 253 u. 254
Partizip Futur Aktiv oritūrusHor. ep. 2, 1, 17Suet. Galb. 9
Perfekt vulgärlateinisch orsus estEnnod. vit. Epiph. p. 347, 23
Charlton T. Lewis, An Elementary Latin Dictionary:
orior, ortus (p. future oritūrus), orīrī (2nd person oreris; 3rd person oritur; subjunctive usually orerētur, orerentur), deponent OL-, to arise, rise, stir, get up
consul oriens de nocteLiv.
To rise, become visible, appear
stellae, ut quaeque oriturque caditqueOv.
ortā luce, in the morningCaes.
orto sole, at sunriseHor.
To be born, be descended, originate, receive life
pueros orientīs animari, at birthCic.
si ipse orietur et nascetur ex seseCic.
ex concubināSall.
orti ab Germanis, descendedCaes.
Figuratively, to rise, come forth, spring, descend, grow, take origin, proceed, start, begin, originate
ut clamor oreretur, was raisedCaes.
ut magna tempestas orereturNep.
oritur monstrum, appearsVerg.
quod si numquam oritur, ne occidit quidem umquam, comes into beingCic.
orientia tempora Instruit, the rising generationHor.
Rhenus oritur ex Lepontiis, takes its riseCaes.
Rhenus Alpium vertice ortusTac.
prosit nostris in montibus ortas, to have grownVerg.
tibi a me nullast orta iniuria, I have done you no injuryTer.
ab his sermo oritur, begins withCic.
Text based on data provided by Perseus Digital Library, with funding from The National Endowment for the Humanities. Original version available for viewing and download at http://www.perseus.tufts.edu