konsonant.-Konjugation
cōgere
cōgō coēgī coāctum
Georges, Ausführliches lateinisch-deutsches Handwörterbuch:
cōgo, coēgi, coāctum, ere (zusammengezogen aus coigo, von co und ago), zusammentreiben
I)durch irgendeinen Antrieb zusammenbringen, auf einem Punkt vereinigen
1)eigentlich
a)treibend
von Hirten
pecus, ovesVerg.
oves introPlaut.
pecudes stabulis (in d. St.)Verg.
b)versammelnd zusammenholen, zusammenziehen, von allen Seiten beitreiben, auftreiben, versammeln, vereinigen
publice operasCic.
medicos Serv. Sulp. in Cic. ep.
amici, quos neque armis cogere neque auro parare queasSall.
ad iudicium omnem suam familiam undiqueCaes.
omnes eodem cogimurHor.
c. eorum multitudinem in unumSall.
c. socios ad litoraVerg.
turbam ad merces emendasHor.
So nun besonders
α)als militärischer terminus technicus
Streitkräfte
exercitumSall. Liv.
exercitum magnasque copiasCaes.
peditatus equitatusque copiasCaes.
magnum equitum numerumCaes.
quam maximas manus possunt, coguntCaes.
XXIV milia iuvenumVell.
auxilia undiqueVerg.
circiter XX cohortes Albā (aus Alba), ex Marsis et Paelignis, finitimis regionibusCaes.
multitudinem hominum ex agrisCaes.
equites ex Latio et a sociisSall.
maiores eo (dahin) copiasCaes.
exercitum oder omnes copias in unum locum, vereinigenCic. Caes.
agmen rursus in unumLiv.
omnes copias BrundisiumPompei. in Cic. ep.
non amplius XIV cohortes Luceriamid. ibid.
totam Hesperiam sub armaVerg.
und Schiffe
ingentem vim naviumLiv.
naves circiter LXXX onerarias cogere contraherequeCaes.
naves actuarias septem Igili et in Cosano c.Caes.
naves in Venetiam quam plurimas possunt coguntCaes.
c. classem ex AsiaCaes.
β)als publizistischer terminus technicus: zusammenholen, zusammenrufen, einberufen, berufen, versammeln
sowohl den Senat
senatumCic.
senatum in curiamLiv.
und einen einzelnen
quis autem umquam tanto damno senatorem coëgit?Cic. Phil. 1, 12
im Passiv
senatus cogiturCic.und andere
und von den Senatoren
cogi in senatum oder in curiamCaes.Liv.und andere
und im Zusammenhang bloß cogi
coguntur senatores non pignoribus, sed eorum, de quorum honore agitur, gratiāCic. Phil. 1, 12
und von einem Senator
quid tandem erat causae, cur in senatum hesterno die tam acerbe cogerer?Cic. Phil. 1, 11
als die Richter usw.
iudices invitosCic.
iudicem aliumAmm.
iudicia maiestatisSuet.
consilium de reoQuint.
centumviralem hastamSuet.
legitimum numerum decurionumICt.
als auch eine Versammlung des Volkes usw.
conciliumCaes. b. G. 7, 77, 1Verg. Aen. 11, 304
concilium Hypatam (nach H.)Liv. 36, 26, 1
bucina cogebat priscos ad verba QuiritesProp. 4, 1, 13
c)zusammentragend zusammenbringen, zusammenhäufen
arma, tela domi suaeICt.
aurumHor.
plura quam satis estHor.
So nun besonders
α)einen Ertrag an Geld oder an Früchten zusammenbringen, einnehmen, einheimsen, einernten
talenta ad quindecimTer.
oleamCato
vinumPlaut.
fructusVarr.
mella pressis favisVerg.
bis gravidos fetusVerg.
β)eine Gabe, Abgabe usw. eintreiben, beitreiben, aufbringen, einkassieren, einsammeln
pecuniamCic., pecuniasLiv.
stipendiumCic.
stipemCic.
statuarum nomine pecuniam per vimCic.
pecuniam Postumio (für P.)Cic.
pecuniam ex decumisCic.
pecuniam a civitatibus statuarum nomineCic.
ut e defunctorum bonis pro semisse dextans ei cogereturSuet.
bona Seiani aerario ablata in fiscum cogere, für den F. einziehenTac.
d)zu einem Ganzen vereinigend
α)überhaupt: vereinigen, im Passiv = sich vereinigen, zusammengehen
hae duae tunicae in unum coactaeCels.
coactis cornibus in plenum novies lunaribus orbemOv.
und so
unde coactis cornibus in plenum menstrua luna reditProp.
Wolken, Sturm usw. = zusammenziehen, aufhäufen, auftürmen
caelum hoc, in quo nubes, imbres ventique cogunturCic.; vergleiche tum autem concretus in nubes cogitur aërCic.
tempestate coactāLucr.
magnum per inane coacta seminaVerg.
β)mehrere Stoffe durch Versetzung mit einer Flüssigkeit zu einer Masse vereinigen, etwas mit etwas versetzen, vermischen
omnibus (medicamentis) in unum bene coactisScrib.
mit Angabe »wodurch? womit?« durch Ablativ oder ex mit Ablativ
cogi aquā, ex aqua, ex aceto (von Medikamenten)Cels.
γ)einen flüssigen oder überhaupt dünnen Stoff in sich verdichten, gerinnen
frigore mella cogit hiemsVerg.
c. lac in duritiemPlin.
aër nebulosus et coactus, dichterSolin.
lac coactum, geronneneVarr. LL. Ov.
sanies tenuis, non coactaCels.
fel sole coactum ad crassitudinem mellisPlin.
daher
alvus coacta, harter StuhlCels.
vestis coacta, gewalktesPlin. 8, 192
und substantivisch coācta, ōrum, neutrum, dicht gewalkte (gefilzte) Wolle oder Haare, FilzCaes. b. c. 3, 44, 7
δ)zusammenhalten, geschlossen halten, schließen
cogere agmen (als militärischer terminus technicus): den Zug zusammenhalten (so dass die einzelnen in guter Ordnung beim Zug bleiben)
sowohl von der Truppe selbst
agmen c. cum cura oder neglegentiusLiv.
als auch von der Nachhut = den Zug schließen und decken
primae legionariae cohortes ibant, levis armatura et equites agmen cogebantLiv.
und von Schiffen
prima praetoria navis Eudemi erat; cogebat agmen Chariclitus; Pamphilidas mediae classi praeeratLiv.
und bildlich = den Rücken decken, der letzte sein
assentior tibi, ut nec duces simus nec agmen cogamusCic.
quarum (stellarum) agmina cogit LuciferOv.
itaque sic ordinandus est dies omnis, tamquam cogat agmen (der letzte des Lebens sei)Sen.
so auch
cuneis coactis se agglomerare, in geschlossenen KeilenVerg. Aen. 12, 457
natu maximus (elephantus) ducit agmen, aetate proximus cogit sequentesSolin. 25, 4
2)übertragen
a)zusammenstellen, vereinigen, verbinden
dum haec, quae dispersa sunt, coganturCic.
est enim pollicitus, ius civile, quod nunc diffusum et dissipatum esset, in certa genera coacturum et ad artem facilem redacturumCic.
c. verba in alteros pedesOv.
quam (syllabam apice circumductam) ex duabus syllabis in unam cogentesQuint.
b)als philosophischer terminus technicus: logisch zusammenstellen, folgern, schließen
mit Akkusativ und mit AcI (doch nur mit esse)
aliud enim quam cogebatur illatum estCic.
hoc cogere volebat, falsas litteras esseCic.
im Passiv mit Angabe »woraus?« durch ex und Ablativ
ex quibus id, quod volumus, efficitur et cogiturCic.
innumerabilia sunt, ex quibus effici cogique possit nihil esse, quod etc.Cic. Acad. 2, 116
c)in sich zusammendrängen, zusammenfassen
erant autem de rebus singulis in breve coactae causaeLiv.
urbanitas est virtus quaedam in breve dictum coactaQuint.
brevitas coacta, gedrungene KürzePlin.
II)von allen Seiten drängend aus einem weiteren Bereich in einen engeren zusammen- und hineintreiben, hineindrängen, zusammen- und hineinzwängen, hineinnötigen
1)eigentlich: mit Angabe »woher?« durch ex und Ablativ, mit Angabe »wohin?« durch ein Adverb oder durch in, intra, ad und Akkusativ, mit Angabe »wodurch?« durch Ablativ
a)treibend
von Personen
boves in angustum locumNerat. dig. 9, 2, 53
gewöhnlich bildlich
ita hac re in angustum nunc meae coguntur copiaeTer.
quoniam me ex comparato et constituto spatio defensionis in semihorae curriculum coëgistiCic.
qui quinquennalem ante censuram intra sex mensum et anni coëgisset spatium, eingezwängt (= beschränkt) auf usw.Liv.
coactus intra praecordia dolorSen. rhet.
qui optabat, ut populus Romanus unam cervicem haberet, ut scelera tot locis ac temporibus diducta in unum ictum et unum diem cogeretSen.
vom Wind
vis ventorum invitis nautis Rhodiorum in portum navem coëgitCic.
vi et necessario sumus in portum coactiCic.
est specus ingens, quo plurima vento cogitur undaVerg.
b)einschlagend, eindrückend usw. eintreiben, einzwängen
quercum cuneis coactis scindereVerg.
und eindrücken, einsetzen
vites in sulcumVerg.
c)von Örtlichkeiten und Flüssen: beengend zusammendrängen oder zusammenzwängen, einzwängen, einengen
eum (amnem) ripae in tenuem alvum coguntCurt.
torrens rursus angustioribus coërcitus ripis iter cogitCurt.
besonders im Passiv
ubi in artissimas ripas Aous cogitur amnisLiv.
saltus in artas coactus faucesLiv.
omnis Italia coacta in angustias finditur in duo promunturiaSall. fr.
ceterum structura (tuguriorum) latior ab imo paulatim incremento operis in artius cogitur, ad ultimum in carinae maxime modum coitCurt.
2)übertragen: jemanden wider seinen Willen durch äußere oder innere Nötigung in eine Lage, einen Zustand, zu einem Tun oder Lassen bringen
a)in eine Lage, einen Zustand bringen, drängen, nötigen
Boios in ius iudiciumque populi RomaniLiv.
totam gentem sub ius iudiciumque suumLiv.
hostes in obsidionem iustamLiv.
aliquem in eam desperationem, ut etc.Suet.
besonders
c. aliquem in provinciam, jemanden auf seinen Posten weisen (vom Zensor)Liv.
c. aliquem in ordinem, in Reih und Glied weisen, bildlich = jemanden in seiner Würde herabsetzen, beeinträchtigen, erniedrigen, hintansetzenLiv.s. Drak. Liv. 25, 3, 19
und so
nimium in ordinem se ipsum cogere, übermäßig seiner Würde vergebenLiv. 3, 35, 6
crudelitatem suam in ordinem coactam putatSen. de clem. 1, 26, 4
b)zu einem Tun oder Lassen, jemanden zu etwas bringen, drängen, nötigen, zwingen (Gegensatz persuadere, voluntate impetrare und dergleichen)
Passiv cogi auch = sich genötigt sehen
α)aliquem (was aber zuweilen fehlt) mit Angabe »wozu?«
αα)durch ad oder in und Akkusativ
aliquem ad militiamSall.
aliquem ad bellum, ad defectionemLiv.
ad confessionemSen.
aliquem ad mortemEutr.
aliquem multo auro ad scelusTac.
oppida vi atque armis in deditionemLiv.
utrumque regem in pacemIustin.
im Passiv
ingratis cogi ad depugnandumNep.
in mortem cogi posse, in preces non posseSen. suas. 6, 7
cogi in supplicium alicuius contra naturam suamHirt. b. G.
ββ)durch Infinitiv
cogunt illi eum iurareCaes.
invitos consistere coguntCaes.
te emere coëgitCic.
senatum cogor reprehendereCic.
necessario puteos fodere cogebanturCaes.
ipsi accipere decumas cogunturCic.
cogor, quem laudavi semper, reprehendereCic.
quod cogerentur facere legibusCic.
und (ohne Angabe »wen?«) durch Akkusativ und Infinitiv Passiv
quis pactionem fieri, quis adesse istos coëgit?Cic.
etiam si hominum studia deficiant, di ipsi immortales cogant ab his praeclarissimis virtutibus tot et tanta vitia superari?Cic.
quod arma omitti cogebatLiv.vergleiche Fabri Liv. 21, 8, 12
γγ)durch ut und Konjunktiv
ne te quivit hodie cogere illam ut duceresTer.
cogere incipit eos, ut absentem Heraclium condemnarentCic.
vi coacturos, ut per suos finos eos ire paterenturCaes.
δδ)durch bloßen Akkusativ (in klassischer Prosa nur allgemeiner Akkusativ eines Pronomens im Neutrum und dergleichen), und zwar
aliquem aliquid, und im Passiv cogi aliquids. Drak. Liv. 4, 26, 10
quod vos vis cogit, id voluntate impetretTer.
vos id cogendi estisLiv.
c. cives id omnes imperio legumque poenāCic.
cogi aliquid ab tribunoLiv.
bloß aliquids. Drak. Liv. 4, 26, 10; Weißenb. Liv. 4, 26, 3, zu etwas zwingen, etwas erzwingen
etiamne id lex coëgit?Ter.
persuadere aliquid, non omnia vi et minis cogereCic.
quietos pati quod sors iniqua cogeret iussitLiv. fr.
cogis adulterium dando tempusque locumqueOv.
daher Partizip coāctus, erzwungen, mit Zwang herbeigeführts. Nipperd. Tac. ann. 4, 51, 15
auspicium coactum et expressumCic.
numeri coacti, gezwungen, gesuchtQuint.
und so
quod absurdum et nimis coactum foretGell.
lacrimae coactaeOv. met. 6, 628
deditio coacta, mors coacta (Gegensatz fortuita)Tac.
β)aliquem ohne Angabe »wozu?«
Vim hoc quidem est afferre. Quid enim refert, quā me ratione cogatis? cogitis certeCic. de amic. 26
alioquin quid proficis invitum cogendo? (zus. = durch Zwang)Ps. Quint. decl.
besonders Partizip coāctus, genötigt, gezwungen
verbunden
invitus et coactus (Gegensatz volens, voluntate, suā sponte)Cic.Caes.und andere
ea coacta ingratiis postilla coepit victum vulgo quaerereTer.
tum coacti necessario se aperiuntTer.
cum ego de me nisi coactus ac necessario diceremCic.
gewöhnlich mit Angabe »wodurch?« durch Ablativ
coactus egestate oder inopiāTer.
coactus fameCic.
coactus re necessariā oder necessitateCic.Nep.
coactus metu oder terroreCic.
γ)ganz absolut
invitus feci; lex coëgitTer.
si res cogetCic.
☞Im Bibellatein Perfekt-Form coxeruntItala (Cant.) Luc. 24, 29
Charlton T. Lewis, An Elementary Latin Dictionary:
cōgō, coēgī, coāctus, ere com- + ago, to drive together, collect, crowd, bring together, summon, congregate, convene
certe cogit is qui congregat hominesCic.
coacti sunt si, etc.Cic.
pecusVerg.
talenta ad quindecim Coëgi, collectedTer.
pecunias, to exactCic.
pecuniam a civitatibus, to extortCic.
ad iudicium familiamCaes.
concilio coactoCaes.
(equites) ex Latio, levySall.
copias in unum locumCaes.
ingens coacta vis navium estLiv.
milites in provinciamLiv.
ad militiam aliquosSall.
auxilia undiqueVerg.
senatum, to conveneLiv.
cogimur in senatumCic.
coguntur senatores gratiāCic.
in senatum acerbe cogi, to be summonedCic.
ovīs stabulisVerg.
Of fluids, to thicken, condense, curdle, coagulate, gather
caelum in quo nubes cogunturCic.
in nubem cogitur aërVerg.
frigore mellaVerg.
lac coactumOv.
To contract, narrow, straiten
saltus in artas coactus faucesLiv.
amnem in tenuem alvumCurt.
To force, drive, press
quercum cuneis coactis scindereVerg.
vitīs in sulcumVerg.
With agmen, to bring up the rearLiv.
ut nec agmen cogamus, are the lastCic.
stellae, quarum agmina cogit LuciferOv.
Figuratively
in angustum meae coguntur copiae, my resources are brought into straitsTer.
me defensionis in semihorae curriculum, restrictCic.
To urge, force, compel, constrain
coactus legibus Eam uxorem ducetTer.
tam vehemens fui quam cogebarCic.
vis cogendae militiaeLiv.
huic leges cogunt nubere hancTer.
Orgetorigem causam dicereCaes.
Iugurtham spem salutis in fugā habereSall.
vi ut rediretTer.
ut vos eum condemnetisCic.
vi, ut eos paterentur, etc.Caes.
senatus cogitur ut decernat, ut, etc.Cic.
ingratiis ad depugnandum omnesNep.
ad proeliaVerg.
alquem in deditionemLiv.
et scis in breve te cogi (of a book), are rolled up tightlyHor.
finitumos armis sub imperium suumSall.
quod vos vis cogit, id, etc.Ter.
quod sua quemque mala cogebantLiv.
quid non mortalia pectora cogis?Verg.
ad id, quod natura cogeret, accelerareNep.
quidquid cogebat ventris furorIuv.
Invitus feci, lex coëgitTer.
‘non licet.’ At causa cogitCic.
vagi quas nox coëgerat sedes habebantSall.
nullo cogente, spontaneouslyOv.
lacrimae coactae, forcedVerg.
lacrimae coactae, uncontrollableOv.
nihil feci nisi coactus, on compulsionCic.
coactus metuCic.
To conclude
ex quibus id cogiturCic.
Text based on data provided by Perseus Digital Library, with funding from The National Endowment for the Humanities. Original version available for viewing and download at http://www.perseus.tufts.edu