konsonat. Dekl. (3. Dekl.)

ratiō ratiōnis  f

Georges, Ausführliches lateinisch-deutsches Handwörterbuch:

ratio, ōnis, feminin (reor, ratus), das Abrechnen, Berechnen, die Rechnung, Berechnung

I)eigentlich und übertragen

A)eigentlich

a)Singular

magna r.Cic.

auri r. constat, die Rechnung stimmtCic.

und so

par est ratio acceptorum et datorumCic.

rationem ducereCic.

habere rationemCic.

rationem referreCic.

ratio repeti soletCic.

in rationem inducere, in Rechnung bringen, verrechnenCic.

rationem inire, eine B. anstellenCaes.

und so

inibitur ratio quaestus de pecunia tua, es wird der mögliche Gewinn mit deinem Gelde berechnetCic.

r. aeraria, die Berechnung und Verminderung auf Kupfergeld, der verminderte MünzfußCic. Quinct. 17

b)Plural

libri rationum, RechnungsbücherAur. Vict.

rationes cum aliquo putareCic.

rationes subducere, die R. abschließenCic. (vergleiche Nummer II, A)

rationes accipere, sich Rechnung stellen lassenSen.

und so

rationes ab aliquo accipereCic.

rationes conferreCic.

rationes eferreCic., deferreCic.

falsas rationes inferreCic.

rationes familiares componereTac.

B)übertragen

1)statistische Übersicht, statistischer Abriss, Verzeichnis, Liste, Protokoll

cedo rationem carceris, quae diligentissime conficiturCic. Verr. 5, 147

rationes imperiiSuet. Cal. 16, 1

2)Summe, Zahl

ea nimia est ratioPlaut.

hem ista ratio maxima estPlaut.

3)Geschäftsangelegenheit, Geschäftsache, Geschaftsverhältnis, Geschäftsführung, Geschäft, überhaupt: Angelegenheit

Carpinatius, qui iam cum isto summā consuetudine, praeterea re ac ratione coniunctus essetCic.

de tota illa ratione atque re GallicanaCic.

illa de ratione nummaria non sunt eiusmodiCic.

quamquam haec quidem res non solum ex domestica est ratione (innere Politik), attingit etiam bellicamCic.

quae domi gerenda sunt, ea per Caecilium transiguntur, fori iudiciique rationem Messala suscepit, seine Angelegenheiten vor der Öffentlichkeit und vor GerichtCic.

ut rationes nostras explicares, unsere Geldgeschäfte abwickelstCic.

und so

ut res rationesque vestrorum omnium bene expedire voltisPlaut.

in publicis privatisque rationibus, im öffentlichen und PrivatverkehrCaes.

in explicandis rationibus rerum civiliumCic.

r. civitatisCic.

r. comitiorumCic.

propter rationem Gallici belliCic.

daher: meae (tuae etc.) rationes, mein (dein usw.) Interesse, mein (dein usw.) Vorteil (vergleiche unser »bei etwas seine Rechnung finden«)

rationes meas vestrae saluti anteposuissemCic.

me ad eius rationes adiungo, quem tu in meis rationibus tibi esse adiungendum putastiCic.

meis alienissimum rationibusCic.

II)bildlich

A)Rechnung, Berechnung, Rechenschaft, Aufschluss, Belehrung

(Medea et Atreus) initā subductāque ratione (nach angestellter und abgeschlossener B.) nefaria scelera meditantesCic.

numquam ita quisquam bene subductā ratione ad vitam fuit, quin etc.Ter.

habere rationem, berechnenCic.

exigere rationem, Rechenschaft fordernVal. Max. Plin. ep.

rationem reddere alicui, Rechenschaft ablegen, Aufschluss gebenCic.und andere

und so

rationem reddere alicuius reiCic., de aliqua reCic. Vitr.

rationem vitae reposcereCic.

negotii rationem exstare oportere, müsse Rechenschaft gegeben werden könnenCic.

ratio alicuius rei oder alicui rei constat, die R. steht für etwas gleichsam fest, das heißt ich bin mit etwas im reinenPlin. ep.siehe Döring Plin. ep. 1, 5, 16

B)übertragen

1)überhaupt: Rechnung, Berechnung

a)= Verhältnis, Beziehung zu usw., Rücksicht auf usw., Verbindung, Verkehr mit usw.

rationem habere, aliquid rationis habere cum aliquo, Rechnung haben, in Rechnung, in Verbindung, in Verkehr stehen mit usw.Cic.

quibuscum r. huic estCic.

quae r. tibi cum eo intercesserat?Cic.

pacis quae potest esse cum eo ratio, in quo etc.?Cic.

habenda cum M. Latrone pacis r.Cic.

et Graeciae quidem oratorum partus atque fontes vides ad nostrorum annalium rationem veteres, ad ipsorum sane recentes, in Rücksicht auf unsere AnnalenCic.

b)Berechnung = berechnende, beachtende Rücksicht, Berücksichtigung, Beachtung, Erwägung, Sorge für usw.

piorum et impiorum habere rationemCic.

vel dignitatis vel commodi rationem habereCic.

non ullius rationem sui commodi ducere, Rücksicht nehmen auf usw.Cic.

salutis meae rationem ducereCic., officiiCic.

suam rationem ducere, seinen Vorteil bedenkenCic.

conservare rationem alicuius reiCic.

omnis hac in re habenda r. et diligentia est, ut etc.Cic.

habeo rationem, quid acceperim, ziehe in Erwägung, erwägeCic.

neque illud rationis habuisti, si forte etc.Cic.

hoc rationis habebant, facere eos nullo modo posse, ut etc.Cic.

salva utriusque temporis ratio est, man hat beide Zeiten gut berechnet, berücksichtigt, jeder Zeit ist ihr Recht geschehenTac.

vergleiche

salvā diligentiae tuae ratione, unbeschadet deiner VorsichtPlin. ep.

c)die auf Berechnung begründete Vermutung

quantum in ratione esset, soviel sich berechnen, vermuten ließHirt. b. G. 8, 6, 1

d)das Sichverhalten zu oder bei etwas, das heißt subjektiv = das Verfahren, die Verfahrungsart, das Verhalten, die Maßregel, Methode, Weise, der Plan, objektiv = das Verhältnis, die Beschaffenheit, Natur, Art und Weise, Einrichtung

α)subjektiv

ita fiet, ut tua ista ratio existimetur astuta, meum hoc consilium necessariumCic.

scribendi consilium ratioqueCic.

haec cogitandi pronuntiandique ratioCic.

eligendi et collocandi ratio, disponendi ratioQuint.s. Herbst Quint. 10, 1, 4

ratio docendi nec una omnibus nec singulis eadem semper fuitSuet.

eadem defensionis ratio viaqueCic.

r. in dicendoCic.

ineunda r. estCic.

a me inita ratio est (ist ein Verfahren angewandt, ein Weg eingeschlagen worden), quam quidem omnes non solum probant, sed etiam laudantCic.

inita tandem ratio est, ut etc., es wurden Mittel und Wege eingeschlagen usw.Liv.

ad hunc interficiendum talem iniit rationemNep.

cuius ratio (Plan) etsi non valuit, tamen etc.Nep.

und so

vicit ratio parcendiTac.

sic neque agricultura nec ratio atque usus belli intermittitur, die planmäßige Kriegführung und die KriegsübungCaes.

istam rationem otii tui probo, jenes geschäftslose Leben, wie du es planmäßig führstCic.

im Plural

rationes belli gerendi, MaßregelnCaes.

meae vitae rationes ab ineunte aetate susceptae, LebensplanCic.

rationes rerum publicarum aut constituendarum aut tuendarumCic.

β)objektiv

tempestatum ratio (Stand) et praedonum et locorumCic.

ratio pecuniarum, Geldverhältnisse (in Rom)Cic.

ut ceteri menses in suam rationem reverterentur, in ihr richtiges Verhältnis (durch Einschaltung)Cic.

ita ratio comparata est vitae naturaeque nostraeCic.

quae sint in artibus ac rationibus recta ac prava, diiudicant, in den K. und ihren VerhältnissenCic.

disseruerunt de generibus et de rationibus civitatumCic.

quod ad rationes omnium rerum pertineretCic.

quoniam eadem est r. iuris in utraqueCic.

quā rationeCic.

2)insbesondere: die Rechnung, Berechnung, als höhere Geistestätigkeit, das Denken, die bewusste, vernünftige Überlegung, konkret = die der Geistestätigkeit zugrunde liegende höhere Geisteskraft, das Denkvermögen, die Vernunft, die Einsicht, Klugheit und dergleichen (bei Cicero oft verbunden mens et ratio et consilium, oder ratio, consilium, prudentia und dergleichen)

quod facinus aut scelus suscipitur nisi consilio capto, aut sine animi motu et cogitatione, id est ratione, perficitur?Cic.

motus iste celer cogitationis, acumen, sollertia, quam rationem vocamusCic.

homo rationis particepsCic.

ratio ac disputatio, Vernunft und NachdenkenCic.

illa revoces ad rationemCic.

moneo, ut agentem te ratio ducat, non fortunaLiv.

consilio et rationeCic.

quod nobis nullā ratione factum a Pompeio videturCaes.

magis ratione quam vi persuasitVell.

quod domi te inclusisti, ratione fecisti, vernünftig, einsichtsvoll, klugCic.

ratio est (es ist vernünftig, erscheint rätlich), oder ratio non est mit Infinitiv, cui acquiescere Cremonae ratio fuitTac.

minari divisoribus r. non eratCic.

und so

minime est rationis mit folgendem InfinitivColum.

und

rationis est mit folgendem InfinitivPlin. ep.

daher

a)der einen Gegenstand erklärende vernünftige Grund, Vernunftgrund, Beweggrund (vergleiche argumentum Nummer II)

α)überhaupt

est aliqua huiusce rei ratio, dafür gibt es einen vernünftigen Gr., darin liegt noch etwas, was zu rechtfertigen istCic.

nostra confirmare argumentis ac rationibusCic.

consilii causa ratioqueCic.

r. quaerendaCic.

quam habet rationem, non quaero aequitatis, sed ipsius improbitatis atque impudentiae?Cic.

quod quidem rationem habeat (vernünftigen Grund hat), recte fitSen. rhet.

facti aliquam rationem afferreCic.

nihil rationis affers, quamobrem etc.Cic.

tertiam rationem affertis, quod etc.Cic.

rationem subicitCic.

ad hanc sententiam cum reliquis causis haec quoque ratio eos deduxit, quod etc.Caes.

r. cunctandiTac.

liberalitas, cui ratio non constat, zu der kein (edler) Beweggrund vorhanden istPlin. pan.

ratio nulla est mit Infinitiv, es ist kein Grund vorhanden, nullam esse rationem amittere eiusmodi occasionemCic.

β)als rhetorischer terminus technicus: Grund, Begründung einer Behauptung Cic. de inv. 1, 18Quint. 3, 11, 4

ad propositum subiecta ratio et item in distributis supposita ratioCic. de or. 3, 207

b)Vernunftmäßigkeit, Vernünftigkeit, das vernünftige Verhältnis, ~ Maß, Gesetzmäßigkeit, Gesetz, Regel, Ordnung, Methode

ut ratione et viā procedat oratio, methodisch, wissenschaftlichCic.

modo et ratione omnia facereCic.

ratione et numero moveriCic.

intervallis imparibus, sed tamen pro rata parte ratione distinctis, in ungleichen, jedoch gesetzmäßig nach gleichen Verhältnissen getrennten IntervallenCic.

moderatā ratione, in gleichmäßigem VerhältnisCic.

in quo defuit fortasse ratio, sed tamen vincit ipsa rerum publicarum natura saepe rationem, der vernunftmäßige EntwicklungsgangCic.

ad vitam usumque vivendi ea descripta r. estCic.

c)Denkart = Richtung, Prinzip, das jemand verfolgt

florens homo in populari ratione, der Hauptvertreter der demokratischen RichtungCic.

neminem alterius rationis et partis offenditCic.

una in causis ratio quaedam eius orationis, quae etc., hat lediglich eine R.Cic.

bona ratio cum perdita confligit, es kämpft das gute (konservative) Prinzip mit den Grundsätzen der Umsturzpartei (die überall tabula rasa machen will)Cic.

d)Grundsatz, Prinzip, Lehre, Theorie, System, Wissenschaft, subjektiv = theoretische Kenntnis, wissenschaftliche Kenntnis

α)objektiv

erat enim tunc haec nova et ignota r. solem lunae oppositum solere deficereCic.

animum conferre in istam rationemCic.

sine ulla arte aut ratione diiudicant, ohne Anwendung theoretischer KunstregelnCic.

laus rationis aut scientiaeCic.

continet totam hanc quaestionem ea ratioCic.

Epicuri r., Lehre, System, PhilosophieCic.

formula Stoicorum rationi disciplinaeque consentaneaCic.

Cynicorum r.Cic.

de ratione vivendi, LebenswissenschaftCic.

r. civilis et disciplina populorum, StaatswissenschaftCic.

geometrica, die Geometrie (als wissenschaftliche Theorie)Macr. Amm. (versch. von unten Nummer f)

vitae r.Cic.

β)subjektiv

si qua (est in me) exercitatio dicendi aut si huius rei ratio aliqua, ab optimarum artium studiis ac disciplina profectaCic. Arch. 1

e)Ansicht, Meinung

mea sic est ratio et sic induco animun meumTer.

tuae epistulae perdiligenter in eandem rationem scriptaeCic.

cum in eam rationem quisque loquereturCic.

f)Beweisführung, Argumentation, der Beweis

summa uniuscuiusque rationisCic.

concludatur igitur ratioCic.

ratio ipsa coget mit folgendem AcICic.

ut nunc ratio cogitCic.

geometricis rationibus non credereCic.

haec omnia geometricis evidentissimisque rationibus probareMacr.

Genitiv Singular apokryphisch rationi'Lucr. 2, 53

Ablativ Singular rationiLucr. 6, 66

Charlton T. Lewis, An Elementary Latin Dictionary:

ratiō, ōnis, feminine RA-, a reckoning, numbering, casting up, account, calculation, computation

ut par sit ratio acceptorum et datorumCic.

quibus in tabulis ratio confecta erat, qui numerus domo exisset, etc.Caes.

auri ratio constat, the account talliesCic.

rationem argenti ducere, reckoningCic.

pecuniae habere rationem, to take an accountCic.

ratione initā, on casting up the accountCaes.

mihimet ineunda ratio estCic.

(pecuniam) in rationem inducere, bring into their accountsCic.

aeraria, the rate of exchange (the value of money of one standard in that of another)Cic.

rationes ad aerarium continuo detuli, rendered accountsCic.

rationes cum publicanis putareCic.

rationes a colono accepitCic.

longis rationibus assem in partīs diducere, calculationsHor.

A list, manifest, protocol, report, statement

cedo rationem carceris, quae diligentissime conficiturCic.

A transaction, business, matter, affair, concern, circumstance

re ac ratione cum aliquo coniunctusCic.

in publicis privatisque rationibusCaes.

nummariaCic.

popularisCic.

comitiorumCic.

ad omnem rationem humanitatisCic.

meamCic.

plural, with possessive pronoun, account, interest, advantage

alquis in meis rationibus tibi adiungendusCic.

alienum suis rationibus existimans, etc., inconsistent with his interestsSall.

Figuratively, a reckoning, account, settlement, computation, explanation

rationem reddere earum rerumCic.

secum has rationes putareTer.

initā subductāque ratione scelera meditantes, i.e. after full deliberationCic.

quod posteaquam iste cognovit, hanc rationem habere coepit, reflectionCic.

totius rei consilium his rationibus explicabat, ut si, etc., upon the following calculationCaes.

ut habere rationem possis, quo loco me convenias, etc., i.e. means of determiningCic.

semper ita vivamus, ut rationem reddendam nobis arbitremur, must account to ourselvesCic.

si gravius quid acciderit, abs te rationem reposcent, will hold you responsibleCaes.

Relation, reference, respect, connection, community

(agricolae) habent rationem cum terrā, quae, etc., have to doCic.

cum omnibus Musis rationem habereCic.

omnes, quibuscum ratio huic estCic.

A respect, regard, concern, consideration, care

utriusque (sc. naturae et fortunae) omnino habenda ratio est in deligendo genere vitaeCic.

(deos) piorum et impiorum habere rationemCic.

sauciorum et aegrorum habitā rationeCaes.

propter rationem brevitatis, out of regard forCic.

habeo rationem, quid a populo R. acceperim, considerCic.

neque illud rationis habuisti, provinciam ad summam stultitiam venisse? did you not consider?Cic.

Course, conduct, procedure, mode, manner, method, fashion, plan, principle

tua ratio est, ut . . . mea, ut, etc.Cic.

defensionis ratio viaqueCic.

itaque in praesentiā Pompei sequendi rationem omittitCaes.

in philosophiā disserendiCic.

ut, quo primum curreretur, vix ratio iniri possitCaes.

hoc aditu laudis vitae meae rationes prohibuerunt, plan of lifeCic.

Arrangement, relation, condition, kind, fashion, way, manner, style

ratio atque usus belli, the art and practice of warCaes.

novae bellandi rationesCaes.

quorum operum haec erat ratio, etc.Caes.

rationem pontis hanc instituit; tigna bina, etc.Caes.

iurisCic.

haec eadem ratio est in summā totius GalliaeCaes.

eādem ratione, quā pridie, ab nostris resistiturCaes.

quid refert, quā me ratione cogatis?Cic.

nullā rationeCaes.

tota ratio talium largitionum genere vitiosa est, principleCic.

The faculty of computing, judgment, understanding, reason, reasoning, reflection

Ita fit, ut ratio praesit, appetitus obtemperetCic.

homo, quod rationis est particeps, causas rerum videtCic.

lex est ratio summaCic.

ut, quos ratio non posset, eos ad officium religio duceretCic.

si ratio et prudentia curas aufertHor.

mulier abundat audaciā, consilio et ratione deficiturCic.

Arma amens capio, nec sat rationis in armisVerg.

ratione fecisti, sensiblyCic.

Ground, motive, reason

quid tandem habuit argumenti aut rationis res, quam ob rem, etc.Cic.

nostra confirmare argumentis ac rationibusCic.

noverit orator argumentorum et rationum locosCic.

ad eam sententiam haec ratio eos deduxit, quod, etc.Caes.

rationibus conquisitis de voluptate disputandum putantCic.

Num parva causa aut prava ratiost? reason, excuseTer.

Reasonableness, reason, propriety, law, rule, order

omnia, quae ratione docentur et viā, reasonably and regularlyCic.

ut ratione et viā procedat oratioCic.

quae res ratione modoque Tractari non voltHor.

intervallis pro ratā parte ratione distinctis, divided proportionally by ruleCic.

vincit ipsa rerum publicarum natura saepe rationem, systemCic.

A theory, doctrine, system, science

haec nova et ignota ratio, solem lunae oppositum solere deficereCic.

Epicuri, doctrineCic.

StoicorumCic.

ratio vivendi . . . ratio civilis, the art of living . . . statesmanshipCic.

Knowledge, science

si qua (est in me) huiusce rei ratio aliquaCic.

A view, opinion, conviction

Mea sic est ratioTer.

cum in eam rationem pro suo quisque sensu loquereturCic.

cuius ratio etsi non valuitNep.


Text based on data provided by Perseus Digital Library, with funding from The National Endowment for the Humanities. Original version available for viewing and download at http://www.perseus.tufts.edu