Adjektiv 3. Dekl. zweiendig (i-Dekl.)
ūtilis e
Georges, Ausführliches lateinisch-deutsches Handwörterbuch:
ūtilis, e (= utibilis, von utor), was zu gebrauchen ist, zuträglich, brauchbar, tüchtig, tauglich, dienlich, nützlich
I)im Allgemeinen
a)überhaupt
α)absolut
utiles et salutares resCic.
hoc est utile et conducibilePlaut.
id arbitror apprime in vita esse utile, ut ne quid nimisTer.
miles, ut emeritis non est satis utilis annisOv.
minus et minus utilis adsto, immer weniger fest stehe ich da, immer weniger kann ich mich aufrecht haltenOv. her. 2, 129
β)mit ad und Akkusativ
homo ad eam oder ad ullam rem utilisPlaut. Cic.
utilissimus ad vitilia holoschoenosPlin.
γ)mit in (= in Bezug auf, für) und Akkusativ
res maxime in hoc tempus utilisLiv. 5, 18, 4
δ)mit Dativ
dant utile lignum navigiis pinusVerg.
equi utiles belloOv.
posse iis utiles esse amicosCaes.
non mihi est vita mea utiliorCic.
hic (calamus) tibiis utilior, fistulis illePlin.
calamus fistulis utilissimusPlin.
is mihi vir et suis et communibus rationibus utilissimus civis fore videturCic.
ε)(poetisch) mit Genitiv
radix medendi utilisOv. her. 5, 147Ehwald liest medendo
ζ)mit Infinitiv
tibia adesse choris erat utilisHor. de art. poët. 204
opera cognosci utiliaVal. Max. 4, 6 praef.
η)mit 2. Supinum
cognitu non utiliaGell. praef. § 13
b)neutrum substantivisch
qui miscuit utile dulciHor.
sententiae de utilibus honestisqueQuint.
c)utile est mit Infinitiv
utile, sed ingloriosum est, ex illaborato in alienos succedere laboresVarro sent. mor. no. 149. p. 271 Riese
numquam est utile peccareCic. de off. 3, 64
ea, quae magis utile esset audire ac discereGell. 4, 1, 19
utilissimum tamen est umido sale fovereCels. 4, 6 (3). p. 128, 23 D.
mit AcI
nec in perturbata re publica eos utile est praeesse vobis, qui proximi invidiae sintLiv. 3, 51, 4
II)insbesondere als juristischer terminus technicus: in Ermangelung eines Gesetzes auf Analogie beruhend
actio, iudiciumICt.
☞Superlativ spätlateinisch utillimusCassiod. var. 5, 39Plin. Sec. ed. Rose p. 2, 2
archaistisch oitilis, Neutrum oitileCorp. inscr. Lat. 1, 201, 9 und 14, 3554, 9
Charlton T. Lewis, An Elementary Latin Dictionary:
ūtilis, e, adjective with comparative and superlative utor, useful, serviceable, beneficial, profitable, advantageous, expedient, to good purpose
res utiles et salutaresCic.
Quid Sophocles et Aeschylus utile ferrentHor.
Quernaque glans victa est utiliore ciboOv.
non enim mihi est vita utilior quam animi talis adfectioCic.
posse iis utiles esse amicosCaes.
loci muniti et sibi utilesSall.
ver utile silvisVerg.
homo ad nullam remCic.
pedibus, naribusOv.
bis pomis utilis arbosVerg.
Adspirare et adesse choris crat utilis (tibia)Hor.
numquam est utile peccareCic.
Nimirum sapere est adiectis utile nugisHor.
nec in perturbatā re publica eos utile est praeesse vobis, expedientLiv.
As substantive neuter, the useful
Omne tulit punctum, qui miscuit utile dulci, i.e. profit with pleasureHor.
honestum praetulit utili, honor to profitHor.
Fit, suitable, adapted, proper
utilium bello studiosus equorumOv.
passo psithia utiliorVerg.
radix medendi UtilisOv.
Text based on data provided by Perseus Digital Library, with funding from The National Endowment for the Humanities. Original version available for viewing and download at http://www.perseus.tufts.edu