konsonat. Dekl. (3. Dekl.)
prīnceps prīncipis m
Georges, Ausführliches lateinisch-deutsches Handwörterbuch:
1. prīnceps, cipis (primus und capioPaul. ex Fest. 71, 2 und 75, 4), Adjektiv und Substantiv, in der Reihenfolge der Erste
I)eigentlich
princeps in proelium ibat, ging zuerst usw.Liv.
qui princeps est in agendoCic.
princeps Sicilia se ad amicitiam populi Rom. applicuit, hat sich zuerst usw., ist die erste gewesen, die sich usw.Liv.
Firmani principes pecuniae pollicendae fuerunt, versprachen zuerstLiv.
qui principes inveniendi fuerunt, die ersten ErfinderCic.
daher
princeps senatus, der erste im Verzeichnis der Senatoren (dessen Ernennung vom Zensor abhing)Liv.
so
princeps iterum lectus estLiv.
als neutrum
quoniam exordium princeps debet esse, weil dem Eingang die erste Stelle gebührtCic. de inv. 1, 19
II)übertragen: im Rang der Erste, der Vornehmste, Angesehenste, das Haupt
A)im Allgemeinen
femina pr., Dame von StandePlin.
pr. oratorPlin.
principes philosophi, die Hauptphilos., die ersten unter den Ph.Nep.
locusPlin.
daher als Synonym von praecipuus, oft mit dem Nebenbegriff inliegender Kraft und Stärke
amor prineceps ad benevolentiam coniungendam, vorzüglich geeignetCic.
mit dem Genitiv der Eigenschaft
ille princeps ingenii et doctrinae, vor allen begabt mit usw.Cic.
princeps civitatisLiv.
principes civitatis, hochgestellte MännerCic.
principes plebis (Gegensatz infimi plebis)Liv.
principes coniurationis, HauptpersonenCic.
legatorum und legationis princeps, der WortführerLiv.
principes doctrinae viriPlin.
rerum publicarum principes, StaatsmännerCic.
equitatus principes nobilissimae iuventutis, die ersten des jungen (mazed.) AdelsCurt.
mit Dativ
princeps nobilitati vestrae, das Haupt eures AdelsLiv. 10, 8, 6
besonders
princeps iuventutis, einer der vornehmsten unter der patrizischen Jugend, besonders unter den patrizischen RitternCic.
Plural
principes iuventutis, die vornehmsten unter den patrizischen Jünglingen, die Führer der RitterzenturienLiv.vergleiche Weißenb. Liv. 2, 12, 15 und 42, 61, 5
zur Zeit der Kaiser ein Ehrentitel ihrer SöhneSen. und anderevergleiche Nipperd. Tac. ann. 1, 3, 4
mit in und Ablativ
in iure civili pr., AltmeisterCic.
so
in astrologia pr.Cic.
in civitate principesCic.
Plural
principes, hochgestellte Männer (Gegensatz infimi)Cic.
so auch
principes nostriCic.
oft von den Häuptlingen einzelner Völkerschaften und StädteCaes.Nep.
B)insbesondere
1)der Urheber (Schöpfer, Begründer), das Vorbild, der Ratgeber
oft verbunden
dux et princepsCic.
Zeno princeps StoicorumCic.
L. Brutus ille nobilitatis vestrae pr., euer AhnherrCic.
pr. consiliiCic.
pr. ad suscipiendam rationem horum studiorumCic. Arch. 1
2)der Gebieter, der VorgesetzteVarro
gregis, Vorgesetzter und Lehrer der SchauspielerSuet. Cal. 58, 1
3)der Gebieter, Fürst, Regent, besonders vom KaiserOv.Plin.und andere
uxor principis, KaiserinTac.
principum coniuges ac parentes (Mütter)Tac.
principes feminae, fürstliche Frauen (Frauen aus der Kaiserfamilie)Tac. Plin.
4)principes, ursprünglich das erste Glied, dann die Schwerbewaffneten, im Treffen zwischen den hastati und triarii stehend, das zweite GliedLiv.
daher princeps
a)ein Manipel (= zwei Zenturien) der Principes
signum primi principisLiv. 26, 6, 1
Cretensi bello octavum principem duxit, führte er den achten Manipel = war er Zenturio des achten M.Cic. ad Brut. 1, 8, 2
a M'Acilio mihi primus princeps prioris centuriae est assignatus, die Stelle des Zenturio der ersten Zenturie des ersten ManipelsLiv. 42, 34, 8
b)ein Zenturio der Principes (deren jeder Manipel zwei hatte)
centurio prior [der ersten Zenturie] und centurio posterior [der zweiten Zenturie desselben Manipels] oder primus, secundus etc. princeps [Zenturio des ersten, zweiten usw. Manipels der Principes] genannt), centurio princepsCorp. inscr. Lat. 10, 6574
princeps tertiae legionisLiv. 25, 14. § 14
princeps primus centurioibid. § 7
princeps priorCaes. b. c. 3, 64, 4
princeps II (secundus) legionis XIIIICorp. inscr. Lat. 13, 7556
princeps peregrinorum, ein Zeuturio der FremdenlegionCorp. inscr. Lat. 2, 484; 6, 428; 6, 3326 und 3327
principes castrorum peregrinorumibid.6, 554
☞Komparativ principiorCassiod. hist. eccl. 1, 1
Genitiv Plural principiumCl. Mamert. de stat. anim. 2, 7. p. 121, 22 Engelbrecht
Charlton T. Lewis, An Elementary Latin Dictionary:
prīnceps, cipis, adjective primus+CAP-, first in order, foremost
se principes ex omnibus bellum facturos pollicenturCaes.
in fugā postremus, in periculo princepsCic.
princeps Horatius ibat, in frontLiv.
principes pecuniae pollicendae fuerunt, took the lead inCic.
princeps in haec verba iuratCaes.
ut principes talem nuntium attulisse viderentur, might be the firstCaes.
matri Qui dederit princeps osculaOv.
Princeps ante omnīs agebat Agmen, first of allVerg.
qualitatum aliae sunt principes, originalCic.
addere principi Limo particulamHor.
The first, chief, most eminent, most noble
longe omnium gravitate princeps PlatoCic.
terrarum populusLiv.
Prov.
Principibus placuisse viris non ultima laus estHor.
As substantive masculine, the first man, first person
senatūs, first on the rollSall.
principes sententiarum consulares, who were first asked for their opinionLiv.
The first, chief, leader, foremost man
in re publica principes esseCic.
iuventutis, one of the noblest of the Roman knightsCic.
trecenti principes iuventutis Romanae, i.e. patrician youthsLiv.
(pueri) aequalium principes, first among their fellowsCic.
A chief, head, author, founder, originator, leader, contriver
Zeno eorum (Stoicorum)Cic.
Argonautarum, i.e. JasonCic.
principes inferendi belliCaes.
sententiae in senatuCic.
eius consili principesCaes.
equitum, at the head ofIuv.
familiae suae, founderLiv.
A prince, ruler, sovereign, emperor
hic ames dici pater atque princepsHor.
principis uxorIuv.
In the army, plural, originally, the foremost line; hence, the heavy-armed, second line of soldiers; cf. totidem princeps habebat Corpora (poet. for principes)Ov.
A company of the principes
primi principis signum, of the first company of the heavyarmedLiv.
octavum principem duxit, was centurion of the eighth manipleCic.
A centurion of the principes
princeps prior, first captain of the principesCaes.
tertiae legionisLiv.
The office of centurion of the principes, captaincy of the principes
mihi primus princeps prioris centuriae est adsignatus, i.e. centurion of the first century of the first manipleLiv.
Text based on data provided by Perseus Digital Library, with funding from The National Endowment for the Humanities. Original version available for viewing and download at http://www.perseus.tufts.edu