a-Konjugation
superāre
superō superāvī superātum
Georges, Ausführliches lateinisch-deutsches Handwörterbuch:
supero, āvi, ātum, āre (super)
I)intransitiv: oben sein; daher
1)hervorragen, hervorkommen
a)eigentlich
commodum radiosus ipse (al. sese) superabat ex mariPlaut.
superant capite et cervicibus altisVerg.
b)übertragen
α)als militärischer terminus technicus: die Oberhand haben, Sieger sein oder bleiben, obsiegen
virtute facileCaes.
equitatuNep.
per biduum equestri proelioCaes.
navibusAuct. b. Alex.
non minus consilio quam gladioCaes.
cum aliis partibus multitudo superaret Latinorum, die L. durch ihr Übergewicht siegtenLiv.
β)in anderen Beziehungen übertragen: die Oberhand haben, obsiegen
superat sententia SabiniCaes.
superavit morbusPlin. ep.
tantum superantibus malis, überwiegend warenLiv.
totidem formā superante iuvencae, von überwiegender (unvergleichlicher) SchönheitVerg.
γ)der Zahl nach: überlegen sein
superante multitudineLiv.
und
cum aliis partibus multitudo superaret RomanorumLiv.
2)übrig sein, das heißt
a)überflüssig sein, sehr häufig dasein, reichlich vorhanden sein
partem superare mendosum estCic.
de eo, quod ipsis superatCic.
divitiae superantSall.
cum otium superatLiv.
b)übrig sein, übrig bleiben, noch vorhanden sein
quid superat?Hor.
si quod superaret pecuniae rettulissesCic.
quae Iugurthae superaverantSall.
quae humana superantSall. fr.
nihil ex raptis superabatLiv.
aliquot horis die superanteLiv.
besonders (mit und poetisch ohne vitā): am Leben bleiben oder sein
uter eonim vitā superavitCaes.
superet coniunxne Crëusa?Verg.
superatne? et vescitur aurā?Verg.
mit Dativ: überleben
captae superavimus urbiVerg. Aen. 2, 643
c)zuviel sein
quae Iugurthae fesso aut maioribus astricto superaverant, die (auszuführen) dem Jug. zuviel gewesen warenSall. Iug. 70, 2
d)überwallen
victor superans animis, mit überwallendem MutVerg. Aen. 5, 473
II)transitiv
1)über etwas kommen, ~ gehen, ~ fahren, ~ schwimmen, etwas überschreiten, übersteigen
summas ripas fluminis, vom RegenwasserCaes.
AlpesLiv.
montes, iuga, fossasVerg.
regionemCic.
retia saltu, überspringenOv.
aliquid ascensu, ersteigenVerg.
daher übertragen
a)übersteigen, überragen
turris superat fontis fastigiumCaes.
superant cacumina nubesOv.
aliquid mensurāOv.
b)übersteigen = übertreffen
ne sumptus fructum superetVarro r.r. 1, 53
2)vor etwas vorbeikommen
a)eigentlich
promunturiumLiv.
EuboeamNep.
insidiasLiv.
Musarum scopulosEnn. fr.
b)übertragen
α)von Tönen: über etwas hinausdringen
clamor superat inde castra hostiumLiv. 3, 28, 3
β)etwas übertreffen
omnes in reCic.
aliquem doctrināCic.
omnes scelereLiv.
ut (Piraei portus) ipsam urbem dignitate ae quiperaret, utilitate superaretNep.
γ)zuvorkommen
etsi non dubitabam, quin hanc epistulam multi nuntii, fama denique esset ipsa suā celeritate superaturaCic. ad Q. fr. 1, 1 in.
δ)überwinden, überwältigen
αα)jemanden im Kampf = besiegen
hostesPlaut. Hirt. b.G.
alicuius ductu hostesCaes.
MysiosSall.
MithridatemCic.
exercitus validissimosEutr.
clam ferro incautumVerg.
bello Arvernos et RutenosCaes.
Asiam belloNep.
hostes proelioCaes.
eas omnes copias a se uno proelio pulsas ac superatas esseCaes.
Persas acie e suis esse superatosCurt.
superati virtute illiusCurt.
ββ)überwinden, überwältigen, über etwas obsiegen, die Oberhand behalten
aliquem dolisPlaut.
aliquem donis, besänftigenVerg.
morbus haud saepe quemquam superatSall.
quorum fletu et desperatione superatus (erweicht)Eutr.
leblose Objekte, besondere Zustände
casus omnesVerg.
haec omnia (näml. Kälte, Stürme usw.)Caes.
vim tempestatis labore et perseverantiāCaes.
si vera et honesta flagitium superaveritSall. fr.
falsa vita moresque mei superant, widerlegen schlagendSall.
iniurias fortunae facile veterum philosophorum praeceptisCic.
Charlton T. Lewis, An Elementary Latin Dictionary:
superō, āvī, ātus, āre superus, to go over, rise above, overtop, surmount, transcend
capite et cervicibusVerg.
has (turrīs) altitudo puppium ex barbaris navibus superabatCaes.
ut aqua genua vix superaretLiv.
Posterior partīs superat mensura prioresOv.
To go over, rise above, mount, ascend, surmount, overtop
ardua montis Per deserta iugo superans, passing over the summitVerg.
(tempestas) summas ripas fluminis superavitCaes.
munitionesLiv.
montīsVerg.
CaucasumCurt.
tantum itineris, traverseTac.
regionem castrorum, go beyondCaes.
insidias circa ipsum iter locatasLiv.
superant (Parnasi) cacumina nubesOv.
To sail by, pass, double, weather
promunturiumLiv.
EuboeamNep.
cursu IsthmonOv.
Regna LiburnorumVerg.
Poet.
musarum scopulosEnn. ap. Cic.
To exceed, be in excess, overrun, be abundant, abound
in quo superare mendosum estCic.
quae Iugurthae fesso superaverant, had been too much forSall.
superante multitudineLiv.
superat gregibus dum iuventasVerg.
uter igitur est divitior, cui deest an cui superat?Cic.
To be left over, remain, survive
quae superaverunt animalia capta, immolantCaes.
quod superaret pecuniaeCic.
nihil ex raptis commeatibus superabatLiv.
si de quincunce remota est Uncia, quid superat?Hor.
vitā, surviveCaes.
Quid puer Ascanius? superatne?Verg.
quid igitur superat, quod purgemus?Liv.
In war, to be victorious, overcome, subdue, conquer, vanquish
superavit postea Cinna cum MarioCic.
maximas nationesCaes.
exercitūs regiosCic.
navali praelio superatiCaes.
ferro incautumVerg.
bello AsiamNep.
To extend beyond
clamor superat inde castra hostiumLiv.
Figuratively, to have the upper hand, be superior, excel, overcome, surpass
numero hostis, virtute Romanus superatLiv.
superans animis, i.e. exultingVerg.
hostes equitatu superareNep.
superat sententia SabiniCaes.
To surpass, excel, exceed, outdo, outstrip, transcend
quaerit, quā se virtute Plancius superaritCic.
doctrinā Graecia nos superabatCic.
Phoebum canendoVerg.
Duritiā ferrumOv.
cursu canemHor.
non dubitabam, quin hanc epistulam fama esset celeritate superatura, will outstripCic.
To master, overcome, suppress, defeat, subdue, surmount
hanc (orationem) diligens scriptura superabitCic.
necessitas quam ne dii quidem superant, to which not even the gods are superiorLiv.
superanda omnis fortuna ferendo estVerg.
Text based on data provided by Perseus Digital Library, with funding from The National Endowment for the Humanities. Original version available for viewing and download at http://www.perseus.tufts.edu