e-Konjugation

commovēre

commoveō  commōvī  commōtum

Georges, Ausführliches lateinisch-deutsches Handwörterbuch:

com-moveo, mōvī, mōtum, ēre, gleichsam beregen, das heißt sich regen ~, sich rühren machen, in Bewegung bringen, in Gang bringen oder setzen

I)eigentlich

a)überhaupt

sowohl auf der Stelle = rege machen, rühren, rütteln, schütteln, hin und her bewegen

als auch von der Stelle = fortbewegen, von der Stelle rücken, verrücken, fortrücken

α)im Allgemeinen

membrastupentia (von der Wärme)Curt.

alas (vom Vogel)Verg.

caput, schüttelnPetr.

labraPetr.

aequora, aufregen (vom Wind)Lucr.

commoveto (id quod coquitur), videto ne adurasCato

alicui bilem, jemanden die Galle rege machen (bildlich = jemanden erzürnen)Cic.

und (bildlich)

si convellere adoriamur ea, quae non possint commoveriCic.

c. columnasCic.

saxaCurt.

terminos, limites, verrückenLex vet.Tert.

glebam non c. in agro (bildlich = auch nicht das Geringste vornehmen im Ackerbaue)Cic.

cuius orbis ruinam timueramus, eum ne commotum quidem sensimus, nicht einmal einen Ruck getanVell.

et ais, si una littera commota sit, fore, tota ut labet disciplina; utrum igitur tibi litteram videor an totas paginas commovere?Cic.

c. omnium parricidarum telaCic.

ab una muliere commoveri (von einem Schiff)Lact.

nummus in Gallia nullus sine civium Romanorum tabulis commovetur, kein Heller wird umgewendetCic.

c. languentem, auf die Beine bringen (Gegensatz incitare currentem)Cic.

und so

c. aliquem commodi sui causāCic.

und reflexiv

caelum se commovetLucr.

Lanuvii hastam se commovisseLiv.

und von Personen

quis sese commovere (eine Bewegung machen) potest, cuius ille (Roscius) vitia non videat?Cic.

neque me commovere possum prae formidinePlaut.

iam se omnis turba commoveratPlin. pan.

mit Angabe »von wo?«

aliquem ab AmaltheaCic.

favos sedibus suisCol.

und reflexiv, von Personen

se ist imCic.

se ex eo locoCic.

Thessalonicā se non c., sich nicht entfernenCic.

und so

domo se non c.Cic.

β)als militärischer terminus technicus

aciem, in Schlachtlinie anrückenLiv.

castra ex eo loco, aufbrechen, ausrückenCic.

nondum ipsum Vologesen commotum, sei noch nicht (zum Feldzug) aufgebrochen, ausgerücktTac.

γ)als terminus technicus der Religionssprache

sacra, die heiligen Gerätschaften (an Festtagen usw.) in Bewegung setzenVerg. Aen. 4, 301 (und scherzhaft mea si commovi sacra [das heißt List, Betrug usw.]Plaut. Pseud. 109)

ancilia (siehe ancilla)Serv. Verg. Aen. 8, 3

struem deo und bloß struemCato r. r. 134, 2 sqq.

tripodasSen. Med. 788

b)insbesondere

α)ein Wild aufjagen, auftreiben

cervum (von Hunden)Verg. Aen. 7, 494

β)einen Gegner zum Weichen bringen

hostemLiv.

hostium aciemLiv. (vergleiche Nummer a)

postquam nihil commovebantLiv.

und (bildlich

nunc comminus agamus experiamurque, si possimus cornua commovere disputationis tuaeCic. de div. 2, 26

II)übertragen

1)etwas in rege körperliche oder geistige Tätigkeit setzen

a)überhaupt

α)Personen oder personifiziertes Abstraktes: sich regen machen, sich rühren machen

dormiunt; ego pol istos commoveboTer.

iam te commotum reddam, ich will dir Hände und Füße machenTer.

besonders reflexiv se commovere

bald = sich regen, sich rühren, das heißt sich tätig zeigen, etwas unternehmen, besonders im Krieg

commovere se ausi non suntNep.

si se commoritLiv.

cum se nondum Decimi quidem Bruti divina virtus ita commovisset, ut iam id sentire possemusCic.

bald = sich geistig ermuntern

quis enim, cum sibi fingit aliquid et cogitatione depingit, non simul ac se ipse commovit atque ad se revocavit, sentit etc.Cic. Acad. 2, 51

β)Lebloses

commoto simul omnium aere alieno, allen ihr Darlehn gekündigt wurdeTac. ann. 6, 17

b)auf Körper oder Geist einwirkend erregen

α)physisch an Körper oder Geist krankhaft erregen

perleviter commotum esse, von einer ganz kleinen Unpässlichkeit befallen worden seinCic.

mente commotusPlin.

und so

commotus habebitur, für verrücktHor.

mens commota, VerrücktheitHor.Plin.

β)sinnlich erregen, auf jemanden Eindruck machen, jemanden ergreifen, einnehmen, interessieren

omnia domo eius abstulit, quae paulo magis animum cuiuspiam aut oculos possent commovereCic.

illud ipsum quod honestum decorumque dicimus animos omnium naturā et specie suā commovetCic.

commoveri necesse est, dass ein Eindruck (auf jemanden) gemacht werdeCic.

his omnes, in quibus est virtutis indoles, commoventurCic.

commorat (puella) omnes nos, sie hatte auf uns alle Eindruck gemachtTer. Phorm. 101

non sane satis commoveor animo ad ea, quae vis, canenda, diese Dinge, die du besungen haben willst, interessieren mich nicht genugCic. ad Q. fr. 3, 5, 4

γ)gemütlich, leidenschaftlich erregen, auf jemanden Eindruck machen, jemanden ergreifen

iudicesCic.

theatrumQuint.

non solum commoveri animo, sed etiam toto corpore perhorrescereCic.

parricidae supplicio misericordiā commoveri, wegen Strafvollziehung an einem Mörder von M. ergriffen werdenCic.

aut libidine aliquā aut metu commotum esseCic.

ita animus commotus est metu, spe, gaudioTer.

non odio, sed miseratione commotusCurt.

neque commovetur animus in ea reTer. Andr. 937

Insbesondere

αα)beunruhigen, in Unruhe versetzen, besorgt machen, betroffen machen, bestürzt machen, erschrecken, erschüttern

si quos adversum proelium et fuga Gallorum commoveretCaes.

nihil me clamor iste commovet, sed consolaturCic.

im Passiv commoveri, unruhig, besorgt, betroffen, bange, bestürzt werden, erzittern

commoveri videtur adulescensCic.

commotus est TiberiusTac.

quidnam ille commotus venit?Ter.

repentino alicuius adventuCaes.

unius litterae liturāCic.

litteris alicuius vehementerCic.

nihil vultu commotus, bestürzt in den MienenQuint.

novā atque inusitatā specie commotusCaes.

quibus rebus vehementer commotusCaes.

quo (sermone) ille commotusNep.

quibus ex rebus Caesar vehementer commovebaturAuct. b. Afr.

cum commoti ex tali incommodo essent Auct. b. Afr.

vidi enim vos in hoc nomine commoveri, bei d. N. stutzig werdenCic.

in hac (virgine) commotus sum, ich wurde bei ihr betroffenTer.

barbari commoti, quod (weil) oppidumexpugnatum cognoverantCaes.

ββ)jemanden bewegen, ergreifen, rühren = zum Mitleid bewegen, jemands Teilnahme erregen, auf jemanden einen rührenden, tiefen Eindruck machen

commorat hominem lacrimis Turpil. fr.

commotus non es, cum tibi mater pedes amplexaretur? commotus non es?Cornif. rhet.

eiusdem miseriis ac periculis commoveturCic.

commoti patres vice fortunarum humanarumLiv.

γγ)jemanden aufbringen, aufreizen, in Harnisch bringen, empören

qui me commorit, flebitHor.

inclinatam ad misericordiam contionem rursus asperā in Philotam oratione commovitCurt.

ultimi dedecoris indignitate commotus, empört über usw.Curt.

sensit Neptunus graviter commotusVerg.

δδ)politisch in Unruhe versetzen

nam cum esset ex aere alieno commota civitasCic. de rep. 2, 58

oder (durch Zwietracht usw.) erschüttern

commotā principis domoTac. ann. 4, 52 in.

δ)auf jemands Willen und Entschluss einwirkend jemanden anregen, bewegen, antreiben, bestimmen, zu einem Entschluss treiben, veranlassen, auf jemanden wirken, einwirken

commovit meCic.

olitorem ipsum commovebisCic.

commoveri et amore fraterno et existimatione vulgiCaes.

his litteris nuntiisque commotusCaes.

commotus spe quaestus aut gloriā Cornif. rhet.

mit ad und Akkusativ

homines ad turpe compendium Cornif. rhet.

mit ut und Konjunktiv

primisque ab his historia commota est, ut auderet uberius quam superiores et ornatius dicereCic.

tua nos voluntas commovit, ut de ratione dicendi conscriberemus Cornif. rhet.

2)einen Zustand usw. gleichsam in Gang bringen, zur Erscheinung bringen, bewirken, dass etwas eintritt, vor sich geht

a)überhaupt: Zustände aller Art erregen, anregen, ins Leben rufen, hervorrufen, veranlassen

plures lacrimasCurt.

risumCic.

hoc infiniti clamores commoventurPlin. ep.

Graecarum disputationum memoriam quodammodoCic.

multorum non modo discendi, sed etiam scribendi studiaCic.

si haec accendi aut commoveri arte possunt, geweckt oder entwickelt werdenCic.

eine Gemütsstimmung

magnum et acerbum doloremCic.

alicui misericordiamCic.

miserationemQuint.

summum odium in aliquem (von einem Umstand)Cic.

invidiamCic.

invidiam in aliquemCic.

crebras exspectationesCic.

omnis suspicio in eos servos commovebaturCic.

vehementer autem amor multitudinis commovetur ipsā famā et opinione liberalitatis etc.Cic.

talibus ira feri postquam commota tyranni, nec minus hāc metus estOv.

politische, Zustände

bellum aut tumultumCic.

tantas turbas Cael. in Cic. ep.

magnos belli aestusLucr.

b)einen Gegenstand der Verhandlung in Gang, in Anregung bringen, zur Sprache bringen

nova quaedamCic. Acad. 2, 18

Zusammengezogene Formen commoruntLucr., commorit Cael. in Cic. ep.Hor., commoratTer., commossem, commosset, commosseCic.Vergleiche Neue-Wagener Formenl.³ Bd. 3. S. 492

Charlton T. Lewis, An Elementary Latin Dictionary:

com-moveō (conm-), mōvī (commōratTer.; commōritHor.; commōssem, commōsset, commōsseCic.), mōtus, ēre.

I)To put in violent motion, move, shake, stir

alasVerg.

quis sese commovere potest? can stirCic.

commovere se non sunt ausiNep.

si se commoverit, undertook anythingLiv.

hastam se commovisse, moved spontaneouslyLiv.

Figuratively, to agitate, disorder, stir, toss, shake, disturb, unsettle, excite, disquiet

omnīs nosTer.

vehementer meCic.

commoveri necesse est, it must make an impressionCic.

si quos fuga Gallorum commoveretCaes.

qui me commorit, flebit, provokeHor.

Neptunus graviter commotusVerg.

pol ego istos commovebo, arouseTer.

parricidarum tela, provokeCic.

commotus habebitur (i.e. mente captus), crazedHor.

sed tu ut vitiis tuis commoveare, be affectedCic.

aliquem nimiā longinquitate locorumCic.

conmotus irāSall.

admonitu commota ministraeOv.

Neque commovetur animus in re tamenTer.

vidi enim vos in hoc nomine, cum testis diceret, commoveriCic.

in hac commotus sum, i.e. in loveTer.

ut me neque amor Commoveat neque commoneat, ut servem fidem?Ter.

commoto omnium aere alieno, i.e. credit being shakenTac.

Of abstract things, to rouse, stir up, excite, produce, generate

tumultum aut bellumCic.

alqd novae dissensionisCic.

invidiam in meCic.

suspicio in servos commovebaturCic.

doloremCic.

alcui misericordiamCic.

In discourse

nova quaedam, to start new doctrines, adduce noveltiesCic.

II)To remove, carry away, displace, start, set in motion, move, drive, impel, rouse

languentemCic.

columnasCic.

castra ex eo loco, decampCic.

aciem, set in motionLiv.

hostem, dislodgeLiv.

hunc (cervum), huntVerg.

nummum, i.e. to turnCic.

sacra, take from the shrines (in religious services)Verg.

commota tremoribus orbis Flumina prosiliunt, startedOv.

glaebam in agro, to stir a clodCic.

Figuratively, to move, drive back, dislodge, refute, confute

convellere ea, quae commoveri non possuntCic.

cornua disputationisCic.


Text based on data provided by Perseus Digital Library, with funding from The National Endowment for the Humanities. Original version available for viewing and download at http://www.perseus.tufts.edu