u-Dekl. (4. Dekl.)
mōtus ūs m
Georges, Ausführliches lateinisch-deutsches Handwörterbuch:
mōtus, ūs, maskulin (moveo), die Bewegung
I)κίνησις, das Sich-Bewegen
A)eigentlich
a)überhaupt
natura omnia ciens motibus suisCic.
deus motum dedit caelo eum, qui etc.Cic.
ex corporis totius natura et figura varios motus (Schwingungen) cieri tamquam in cantu sonosCic.
Arati materia motu caretQuint.
m. remorumCaes.
m. siderumCaes.
siderum motus cursusque stellarumVal. Max.
solis et lunae ac siderum motus (Plural)Augustin.
celerem et instabilem motum habere, von MeerCaes.
naves longae, quarum motus ad usum expeditior eratCaes.
m. lecti suspensiCels.
motus (unci) triplex, in utrumque latus et extraCels.
vibrata per auras hastarum tremulo quatiebant spicula motuOv.
m. oculorum, m. orisCels.
m. caudaePlin.
m. venarum, das SchlagenCels.
pectora salientia trepido motuOv.
(lepus) nullos audet dare corpore motus, wagt sich nicht zu rührenOv.
b)von der erschütternden Bewegung der Erde: terrae motus, das Erdbeben, die ErderschütterungCic.und andere
subitus terrae motusFrontin.
crebri terrae motusCurt.
motus hiatusque terrarumAugustin.
c)von der Körperbewegung
α)als Gegenstand der Palästrik, Gymnastik, Orchestrik usw.: die Bewegung, die Wendung
habitus oris et vultus, status (στάσις), motus (κίνησις)Cic.
status, incessus … manuum motus teneant illud decorumCic.
rusticus alter motus, concesso mollior alter eritOv.
decens motus, Anmut in Bewegung und GangHor.
motus palaestrici, siehe palaestricus
artifex motus et certi quidam pedesQuint.
von der körperlichen Bewegung, dem Gebärdenspiel des Redners
ex motus mei mediocritateCic.
qui celeri motu et difficili utuntur (Gegensatz statarius)Cic.
iactatione, gestu, motu capitis furentesQuint.
von den pantomimischen Bewegungen der Tanzenden
haud indecoros motus more Tusco dareLiv.
histrionicis motibus sinuati corporis saltusAmbros.
daher
motus Ionici, vom mehr pantom. Tanze der AltenHor.
dare motus Cereri, Tänze aufführenVerg.
β)als Gegenstand der Diät: die Bewegung, Motion
motus post cibumCels.
ab omni motu corporis abstinereCels.
γ)als militärischer terminus technicus: eine Heeresbewegung, Schwenkung, ein Manöver
ut ad motus concursusque essent levioresNep. Iph. 1, 4
multi per eos dies motus multique impetus hinc atque illinc facti (sunt)Liv. 3, 5, 1
B)übertragen
1)die sinnliche und geistige Bewegung, Regung im Menschen
a)die sinnliche Bewegung, die Erregung, erregende Empfindung
omnes iucundum motum, quo sensus hilaretur, Graece ἡδονήν, Latine voluptatem vocantCic.
dulcem motum afferentCic.
b)die geistige Bewegung, Tätigkeit, Wirksamkeit
animorum motus voluntariiCic.
motus animorum duplices sunt, alteri cogitationis, alteri appetitusCic.
et animi et ingenii celeres quidam motus esse debent, Herz und Verstand müssen ihre Kräfte mit Leichtigkeit gebrauchen könnenCic.
daher insbesondere
α)die leidenschaftliche Bewegung, Erregung des Gemüts, die Gemütsbewegung, Aufregung, Leidenschaft
mit Genitiv animiCic.und andere und ohne animi
motus turbidus (störende)Cic.
motus animi nimiiCic.
m. mentis meae, Unruhe meines GemütesCic.
irritare in aliquem potentiorum motus (Leidenschaften)Sen.
β)die Tätigkeit, Wirksamkeit des Denkvermögens, Verstandes
motus iste celer cogitationis, jene schnelle Beweglichkeit der Gedanken, jener schn. GedankenflugCic.
ad aliquid motu animi (Verstandestätigkeit) ac ratione utiCic.vergleiche Halm Cic. Sest. 143. p. 314
γ)die Tätigkeit, Regung des Begehrens und Willens, die Bewegung
αα)der Trieb, der Antrieb
sine motu animi et cogitationeCic.
est (carmen) magis artis et diligentiae quam incitationis et motusCic.
divino oder insano motu concitaOv.
ββ)der Beweggrund
audisti consilii mei motusPlin. ep. 3, 4, 9
2)die politische Bewegung
a)im guten Sinn: die Erhebung
Italiae magnificentissimus ille motusCic. de domo 142
b)im üblen Sinn: die Bewegung, die Volksbewegung, Gärung, der Auflauf, Aufstand, die Unruhen
populiCic.
servilisLiv.
civicusHor.
magnus et implacabilis (nicht zu beschwichtigende)Tac.
hic tantus motus rerum, bewegte ZeitCic. Tac.
domi motus ortiLiv.
intumescente motuTac.
motum afferre rei publicaeCic.
3)die Wendung nach der einen oder anderen Seite, der Wechsel
motum (Wechsel der politischen Strömung) non tantum impendere video, quantum tu aut vides aut ad me consolandum affersCic.
se quoque ad motus fortunae movere coepit, sich nach den Wendungen (Wechselfällen) des Gl. zu richten, den Mantel nach dem Winde zu hängenCaes.
II)mit Rücksicht auf das Woher?
A)das Hervortreiben, daher als terminus technicus des Gartenbaus: der Trieb, Schuss der Pflanzen (griechisch ορμή)
tres esse motus in vite, seu potius in surculo, naturales unum, quo germinet; alterum, quo floreat; tertium, quo maturescatColum. 4, 28, 2
B)der Aufbruch, die Abreise, die Abfahrt
sub Aurorae primos excedere motusLucan. 4, 734
motus excepit futurosVerg. Aen. 4, 297; vergleiche 299
C)die Umwandlung κίνησις
1)die politische, die Staatsumwälzung, Veränderung im Staat (griechisch τῶν πολιτειῶν κίνησις)
concussi orbis motus, Welterschütterung und UmwälzungTac. hist. 1, 16
ut Persarum imperium magno motu (Stoß) concuterent magis quam affligerentCurt. 4, 14 (54), 20
2)die rhetorische, und zwar metonymisch = τρόπος, der umgewandte, figürliche Ausdruck, die Redewendung, der Tropus (bei Cicero immutatio verborum, immutata verba)Quint. 8, 5, 35 und (besonders) 9, 1, 2
Charlton T. Lewis, An Elementary Latin Dictionary:
mōtus, ūs, masculine 1 MV-, a moving, motion
caeli signorumque motūsCic.
motūs astrorum ignoroIuv.
futuri, departureVerg.
crebri terrae, i.e. earthquakesCurt.
Artistic movement, gesticulation, dancing
corporisCic.
haud indecoros motūs more Tusco dabant, gesticulatedLiv.
Ionici, dancesHor.
Cereri dare motūs, danceVerg.
palaestrici, of wrestlersCic.
celeri motu et difficili uti, gestures (of orators)Cic.
instabilem motum habereCaes.
Figuratively, a movement, change
motūs fortunaeCaes.
An impulse, emotion, affection, passion, agitation, disturbance, inspiration
motūs animorum duplices suntCic.
dulcem motum adferre sensibus, sensationCic.
divino concita motuOv.
A political movement, sudden rising, tumult, commotion
in Apuliā motus eratSall.
repentini Galliae motūsCaes.
CatilinaeCic.
servilis, insurrectionLiv.
in re p., changeCic.
civicusHor.
Text based on data provided by Perseus Digital Library, with funding from The National Endowment for the Humanities. Original version available for viewing and download at http://www.perseus.tufts.edu