aut
Georges, Ausführliches lateinisch-deutsches Handwörterbuch:
aut, disjunktive Konjunktion (vergleiche griechisch αὖ, wieder), oder (wesentlich verschiedene Begriffe trennend), und aut … aut, entweder … oder (den einen oder den anderen Fall ausschließend)
I)allein
1)nach einfach hingestelltem ersten Begriff
a)überhaupt: oder
α)einmal
id ergo est pronuntiatum, quod est verum aut falsumCic.
hic vincendum aut moriendum, milites, estLiv.
mit dem Satz vorstehender Negation
neque vero qui non iisdem rebus movetur naturāque consentit fidus aut stabilis potest esseCic.
sine quibus nec intellegi quicquam nec quaeri aut disputari potestCic.
nemo tribunos aut plebeios timebatLiv.
nullos habuit hortos, nullam suburbanam aut maritimam sumptuosam villamNep.
in der Frage
erit, inquit Brutus, aut iam est iste, quem exspectas?Cic.
β)zwei- und mehrmals, oder … oder und so fort
si (animus) deus aut anima aut ignis estCic.
oppidum validum prope siet aut mare aut amnis aut via bona celeberrimaCato
b)vom Stärkeren zum Geringeren herabsteigend: oder auch, oder auch nur, oder doch, oder wenigstens
cuncti aut magna parsSall.
quaero num iniuste aut improbe feceritCic.
si (alces) quo afflictae casu conciderunt, erigere sese aut sublevare non possuntCaes.Vergleiche Jordan Cic. Caecin. 39. p. 210
c)zum allgemeinen aufsteigend: oder überhaupt
nec illa vincula carceris ruperit, sed, tamquam a magistratu aut ab aliqua potestate legitima, sic a deo evocatus atque emissus exieritCic.
quid? huic calix mulsi impingendus est, ut plorare desinat, aut aliquid eiusmodi?Cic.
d)berichtigend, verdeutlichend: oder vielmehr, oder genau genommen
de hominum genere aut omnino de animalium loquarCic.
quid enim ultra differri aut teri tempus?Liv.Vergleiche Fabri Liv. 21, 53, 3
am Anfang eines SatzesCic. de nat. deor. 1, 1
e)bedingend: oder = sonst, widrigenfalls
reduc uxorem, aut quamobrem non opus sit cedoTer.
nunc manet insontem gravis exitus, aut ego veri vana ferorVerg.Cic. de or. 2, 5Ov. met. 10, 52Quint. 2, 17, 9
2)korrespondierend
a)mit einem vorhergehenden aut, und zwar
α)aut … aut, entweder … oder, einerseits … andererseits, wo nicht … so doch, wenn nicht … so doch wenigstens
otiosam aetatem et quietam sine ullo aut labore aut contentione traducereCic.
cum aut suis finibus eos prohibent aut ipsi in eorum finibus bellum geruntCaes.
aut prodesse volunt aut delectare poëtaeHor.
zweimal aut … aut in verschiedener Beziehung nebeneinander
ne aut de C. Laelii soceri mei aut de huius generi aut arte aut gloriā detrahamCic.Vergleiche Ellendt Cic. de or. 1, 35; Halm Cic. Sull. 44
mit einem Satz vorstehender Negation
neque enim sunt aut obscura aut non multa commissa posteaCic.
in der Frage
num aut ille lanista omnino iam a gladio recessisse videtur aut is discipulus magistro tantulum de arte concedere?Cic.
β)aut … aut … aut, entweder … oder … oder
alii autem aut naturā corporis aut consuetudine dolendi aut metu supplicii ac mortis vim tormentorum pertuleruntCic.
b)mit einem vorhergehenden neque (nec) … neque (nec), bei Dichtern der Abwechslung wegenVerg. Aen. 4, 337–339Hor. carm. 3, 12, 1–3Hor. sat. 1, 9, 31 sq.
In der Prosa zwar oft aut vor neque … neque, aber mit diesen nicht korrespondierendCic. ep. 2, 19, 1Sall. Iug. 18, 2und dazu Kritz
II)näher motiviert durch eine andere Partikel
aut certe, oder wenigstensCic., so auch aut … aut certeCic.
aut saltem, oder wenigstensCic.
aut potius, oder vielmehrCic.
aut etiam, oder auch, oder garCic., so auch aut … aut etiamCic.
aut vero, oder wohl, oder wohl gar, meist in ironischer FrageCic.
aut denique, oder aut … denique, oder endlichTer.Cic.
aut quidem, oder sicherSuet. Caes. 66
aut … vel oder vel … autsiehe Nipperd. Tac. ann. 14, 3
Charlton T. Lewis, An Elementary Latin Dictionary:
aut, conjunction, introducing an antithesis to what precedes, or
omnia bene sunt dicenda ... aut eloquentiae nomen relinquendum estCic.
quibusnam manibus aut quibus viribusCaes.
cita mors venit aut victoria laetaHor.
ruminat herbas aut sequiturVerg.
So introducing successive alternatives
quo iure aut quo more aut quā lege, or ... orCic.
Hispanorum aut Gallorum aut Threcum milleCic.
Introducing two alternatives, aut ... aut, either ... or
ubi enim potest illa aetas aut calescere, aut refrigerari?Cic.
per unam aut vivam aut moriar sententiamTer.
aut morte aut victoriāCic.
ne immanitas aut extitisse aut non vindicata esse videaturCic.
neque enim sunt aut obscura aut non multa post commissaCic.
nihil est tam aut fragile aut flexibile, quam, etc. Cic.
Introducing three or more clauses
aut equos Alere aut canes ad venandum, aut ad philosophosTer.
With two pairs of disjunctive clauses
ne aut de Laelii aut de huius generi aut arte aut gloriā detrahamCic.
Praegn., adding an emphatic alternative, or surely, or at least
quaero, num iniuste aut improbe fecerit, or at least unfairlyCic.
profecto cuncti aut magna pars fidem mutavissentSall.
quid ergo aut hunc prohibet, aut etiam Xenocratem, etc.Cic.
aut libertatem aut certe inpunitatem adeptusLiv.
Emphatic, or else, otherwise, in the contrary case
Redduc uxorem, aut quam ob rem non opus sit cedoTer.
nunc manet insontem gravis exitusCic.
aut ego veri Vana ferorVerg.
Correcting what precedes, or, or rather, or more accurately
de hominum genere, aut omnino de animalium loquorCic.
Beginning a sentence
Aut, ita qui sentiet, non apertissime insaniat? or is not rather, etc.Cic.
With potius
erravit, aut potius insanavit Apronius? Cic.
Neque ... aut (for neque ... neque)
nec coniugis umquam Praetendi taedas aut haec in foedera veniVerg.
nec litore tenus adcrescere aut resorberiTac.; cf. non eo dico, quo mihi veniat in dubium tua fides, aut quo, etc.
Text based on data provided by Perseus Digital Library, with funding from The National Endowment for the Humanities. Original version available for viewing and download at http://www.perseus.tufts.edu