43–203 Verg. georg. 1

Vere novo, gelidus canis cum montibus humor

liquitur et Zephyro putris se glaeba resolvit,

45depresso incipiat iam tum mihi taurus aratro

ingemere et sulco attritus splendescere vomer.

Illa seges demum votis respondet avari

agricolae, bis quae solem, bis frigora sensit;

illius inmensae ruperunt horrea messes.

50At prius ignotum ferro quam scindimus aequor,

ventos et varium caeli praediscere morem

cura sit ac patrios cultusque habitusque locorum

et quid quaeque ferat regio et quid quaeque recuset.

Hic segetes, illic veniunt felicius uvae,

55arborei fetus alibi, atque iniussa virescunt

gramina. Nonne vides, croceos ut Tmolus odores,

India mittit ebur, molles sua tura Sabaei,

at Chalybes nudi ferrum, virosaque Pontus

castorea, Eliadum palmas Epiros equarum.

60Continuo has leges aeternaque foedera certis

inposuit natura locis, quo tempore primum

Deucalion vacuum lapides iactavit in orbem,

unde homines nati, durum genus. Ergo age, terrae

pingue solum primis extemplo a mensibus anni

65fortes invertant tauri glaebasque iacentis

pulverulenta coquat maturis solibus aestas;

at si non fuerit tellus fecunda, sub ipsum

Arcturum tenui sat erit suspendere sulco:

illic, officiant laetis ne frugibus herbae,

70hic, sterilem exiguus ne deserat humor harenam.

Alternis idem tonsas cessare novalis

et segnem patiere situ durescere campum;

aut ibi flava seres mutato sidere farra,

unde prius laetum siliqua quassante legumen

75aut tenuis fetus viciae tristisque lupini

sustuleris fragilis calamos silvamque sonantem.

Urit enim lini campum seges, urit avenae,

urunt Lethaeo perfusa papavera somno:

sed tamen alternis facilis labor, arida tantum

80ne saturare fimo pingui pudeat sola neve

effetos cinerem inmundum iactare per agros.

Sic quoque mutatis requiescunt fetibus arva;

nec nulla interea est inaratae gratia terrae.

Saepe etiam sterilis incendere profuit agros

85atque levem stipulam crepitantibus urere flammis:

sive inde occultas viris et pabula terrae

pinguia concipiunt, sive illis omne per ignem

excoquitur vitium atque exsudat inutilis humor,

seu pluris calor ille vias et caeca relaxat

90spiramenta, novas veniat qua sucus in herbas,

seu durat magis et venas adstringit hiantis,

ne tenues pluviae rapidive potentia solis

acrior aut Boreae penetrabile frigus adurat.

Multum adeo, rastris glaebas qui frangit inertis

95vimineasque trahit cratis, iuvat arva, neque illum

flava Ceres alto nequiquam spectat Olympo;

et qui, proscisso quae suscitat aequore terga,

rursus in obliquum verso perrumpit aratro,

exercetque frequens tellurem atque imperat arvis.

100Humida solstitia atque hiemes orate serenas,

agricolae; hiberno laetissima pulvere farra,

laetus ager: nullo tantum se Mysia cultu

iactat et ipsa suas mirantur Gargara messis.

Quid dicam, iacto qui semine comminus arva

105insequitur cumulosque ruit male pinguis harenae

deinde satis fluvium inducit rivosque sequentis

et, cum exustus ager morientibus aestuat herbis,

ecce supercilio clivosi tramitis undam

elicit. illa cadens raucum per levia murmur

110saxa ciet, scatebrisque arentia temperat arva.

Quid qui, ne gravidis procumbat culmus aristis,

luxuriem segetum tenera depascit in herba,

cum primum sulcos aequant sata. quique paludis

collectum humorem bibula deducit harena.

115Praesertim incertis si mensibus amnis abundans

exit et obducto late tenet omnia limo,

unde cavae tepido sudant humore lacunae.

Nec tamen, haec cum sint hominumque boumque labores

versando terram experti, nihil inprobus anser

120Strymoniaeque grues et amaris intiba fibris

officiunt aut umbra nocet. Pater ipse colendi

haud facilem esse viam voluit, primusque per artem

movit agros curis acuens mortalia corda

nec torpere gravi passus sua regna veterno.

125Ante Iovem nulli subigebant arva coloni;

ne signare quidem aut partiri limite campum

fas erat: in medium quaerebant ipsaque tellus

omnia liberius nullo poscente ferebat.

Ille malum virus serpentibus addidit atris

130praedarique lupos iussit pontumque moveri,

mellaque decussit foliis ignemque removit

et passim rivis currentia vina repressit,

ut varias usus meditando extunderet artis

paulatim et sulcis frumenti quaereret herbam,

135ut silicis venis abstrusum excuderet ignem.

Tunc alnos primum fluvii sensere cavatas;

navita tum stellis numeros et nomina fecit,

Pleiadas, Hyadas, claramque Lycaonis Arcton;

tum laqueis captare feras et fallere visco

140inventum et magnos canibus circumdare saltus;

atque alius latum funda iam verberat amnem

alta petens, pelagoque alius trahit humida lina;

tum ferri rigor atque argutae lamina serrae, –

nam primi cuneis scindebant fissile lignum

145tum variae venere artes. Labor omnia vicit

inprobus et duris urgens in rebus egestas.

Prima Ceres ferro mortalis vertere terram

instituit, cum iam glandes atque arbuta sacrae

deficerent silvae et victum Dodona negaret.

150Mox et frumentis labor additus, ut mala culmos

esset robigo segnisque horreret in arvis

carduus; intereunt segetes, subit aspera silva,

lappaeque tribolique, interque nitentia culta

infelix lolium et steriles dominantur avenae.

155Quod nisi et adsiduis herbam insectabere rastris,

et sonitu terrebis aves, et ruris opaci

falce premes umbras votisque vocaveris imbrem,

heu magnum alterius frustra spectabis acervum,

concussaque famem in silvis solabere quercu.

 160Dicendum et, quae sint duris agrestibus arma,

quis sine nec potuere seri nec surgere messes:

vomis et inflexi primum grave robur aratri

tardaque Eleusinae matris volventia plaustra

tribulaque traheaeque et iniquo pondere rastri;

165virgea praeterea Celei vilisque supellex,

arbuteae crates et mystica vannus Iacchi.

Omnia quae multo ante memor provisa repones,

si te digna manet divini gloria ruris.

Continuo in silvis magna vi flexa domatur

170in burim et curvi formam accipit ulmus aratri.

Huic a stirpe pedes temo protentus in octo,

binae aures, duplici aptantur dentalia dorso

caeditur et tilia ante iugo levis altaque fagus,

stivaque, quae currus a tergo torqueat imos,

175et suspensa focis explorat robora fumus.

Possum multa tibi veterum praecepta referre,

ni refugis tenuisque piget cognoscere curas.

Area cum primis ingenti aequanda cylindro

et vertenda manu et creta solidanda tenaci,

180ne subeant herbae neu pulvere victa fatiscat,

tum variae inludant pestes: saepe exiguus mus

sub terris posuitque domos atque horrea fecit,

aut oculis capti fodere cubilia talpae,

inventusque cavis bufo et quae plurima terrae

185monstra ferunt, populatque ingentem farris acervum

curculio atque inopi metuens formica senectae.

Contemplator item, cum se nux plurima silvis

induet in florem et ramos curvabit olentis.

Si superant fetus, pariter frumenta sequentur

190magnaque cum magno veniet tritura calore;

at si luxuria foliorum exuberat umbra,

nequiquam pinguis palea teret area culmos.

Semina vidi equidem multos medicare serentis

et nitro prius et nigra perfundere amurca,

195grandior ut fetus siliquis fallacibus esset,

et, quamvis igni exiguo, properata maderent.

Vidi lecta diu et multo spectata labore

degenerare tamen, ni vis humana quot annis

maxima quaeque manu legeret. Sic omnia fatis

200in peius ruere ac retro sublapsa referri,

non aliter, quam qui adverso vix flumine lembum

remigiis subigit, si bracchia forte remisit,

atque illum in praeceps prono rapit alveus amni.