Actus III Ter. Andr. 459–624

My. Ita pol quidem res est, ut dixti, Lesbia:459

fidelem haud ferme mulieri invenias virum.460

Si. ab Andriast ancilla haec. Da. quid narras? ita est.

My. sed hĭc Pamphilus . . Si. quid dicit? My. firmavit fidem. Si. hem.

Da. utinam aut hic surdus aut haec muta facta sit!

My. nam quod peperisset iussit tolli. Si. o Iuppiter,

quid ego audio? actumst, siquidem haec vera praedicat.465

Le. bonum ĭngenium narras adulescentis. My. optumum

sed sequere me intro, ne in mora illi sis. Le. sequor. –

Da. quod remedium nunc huic malo inveniam? Si. quid hoc?

adeon est demens? ex peregrina? iam scio: ah

vix tandem sensi stolidu'. Da. quid hĭc sensisse ait?470

Si. haec primum adfertur iam mi ab hoc fallacia:

hanc simulant parere, quo Chremetem absterreant.

Gl. intus Iuno Lucina, fer opem, serva me, obsecro.

Si. hui tam cito? ridiculum: postquam ante ostium

me audivit stare, adproperat. non sat commode475

divisa sunt temporibu' tibi, Dave, haec. Da. mihin?

Si. num inmemores discipuli? Da. ego quid narres nescio.

Si. hicin me si inparatum in veris nuptiis

adortus esset, quos mihi ludos redderet!

nunc hui(u)s periclo fit, ego ĭn portu navigo.480

Le. Adhuc, Archylis, quae adsolent quaeque oportent

signa esse ad salutem, omnia huic esse video.

nunc primum fac istaec ut lavet; poste deinde,

quod iussi dari bibere et quantum imperavi,

date; mox ego huc revortor.485

per ecastor scitu' puer est natu' Pamphilo.

de͡os quaeso ut sit superstes, quandoquidem ipsest ingenio bono,

quomque huic est veritus optumae adulescenti facere iniuriam. –

Si. vel hoc quis non credat, qui te norit, abs te esse ortum? Da. quidnam id est?

Si. non imperabat coram quid opu' facto esset puerperae,490

sed postquam egressast, illis quae sunt intu' clamat de via

o Dave, itan contemnor abs te? aut itane tandem idoneus

tibi videor esse quem tam aperte fallere incipias dolis?

saltem accurate, ut metui videar certe, si resciverim.

Da. certe hercle nunc hic se ipsu' fallit, haud ego. Si. edixin tibi,495

interminatu' sum ne faceres? num veritus? quid re tulit?

credon tibi hoc nunc, peperisse hanc e Pamphilo?

Da. teneo quid erret et quid agam habeo. Si. quid taces?

Da. quid credas? quasi non tibi renuntiata sint haec sic fore.

Si. mihĭn quisquam? Da. eho ăn tute intellexti hoc adsimulariēr? Si. inrideor.500

Da. renuntiatumst; nam quĭ ĭstaec tibi incidit suspicio?

Si. qui? quia te noram. Da. quasi tu dicas factum id consilio meo.

Si. certe enĭm scio. Da. non sati' me pernosti etiam quali' sim, Simo.

Si. egŏn te? Da. sed siquid tibi narrare occepi, continuo dari

tibi verba censes. Si. falso! Da. itaque hercle nil iam muttire audeo.505

Si. hoc ego scio unum, neminem peperisse hic. Da. intellexti;

sed nilo setius referetur mox huc puer ante ostium.

id ego iam nunc tibi, ere, renuntio futurum, ut sis sciens,

ne tu hoc mihi posteriu' dicas Davi factum consilio aut dolis.

prorsus a me opinionem hanc tu͡am esse ego amotam volo.510

Si. unde id scis? Da. audivi et credo: multa concurrunt simul

qui coniecturam hanc nunc facio. iam prius haec se e Pamphilo

gravidam dixit esse: inventumst falsum. nunc, postquam videt

nuptias domi adparari, missast ancilla ilico

obstetricem accersitum ad eam et puerum ut adferret simul.515

hoc nisi fit, puerum ut tu videas, nil moventur nuptiae.

Si. quid ais? quom intellexeras

id consilium capere, quor non dixti extemplo Pamphilo?

Da. quis igitur eum ab illa abstraxit nisi ego? nam omnes nos quidem

scimu' quam misere hanc amarit: nunc sibi uxorem expetit.520

postremo id mihi da negoti; tu tamenidem has nuptias

perge facere ita ut facis, et ĭd spero adiuturos deos.

Si. immo abi intro: ibi me opperire et quod parato opus est para. –

non inpulit me haec nunc omnino ut crederem;

atque haud scio an quae dixit sint vera omnia,525

sed parvi pendo: illud mihi multo maxumumst

quod mihi pollicitust ipsu' gnatu'. nunc Chremem

conveniam, orabo gnato uxorem: si impetro,

quid alias malim quam hodie has fieri nuptias?

nam gnatu' quod pollicitust, haud dubiumst mihi, id530

si nolit, quin e͡um merito possim cogere.

atque adeo in ipso tempore eccum ipsum obviam.

Si. Iubeo Chremetem . . Ch. o te ipsum quaerebam. Si. et ego te. Ch. optato advenis.

aliquot me adierunt, ex te auditum qui a͡ıbant hodie filiam

meăm nubere tuŏ gnato; id viso tune an illi insaniant.535

Si. ausculta pauca: et quid ego te velim et tu quod quaeris scies.

Ch. ausculto: loquere quid velis.

Si. per te de͡os oro et nostram amicitiam, Chreme,

quae incepta a parvis cum aetate adcrevit simul,

perque unicam gnatam tuam et gnatum meum,540

quoi(u)s tibi potestas summa servandi datur,

ut me adiuves in hac re atque ita uti nuptiae

fuerant futurae, fiant. Ch. ah ne me obsecra:

quasi hoc te orando a me impetrare oporteat.

alium esse censes nunc me atque olim quom dabam?545

si in remst utrique ut fiant, accersi iube;

sed si ex ea re plus malist quam commodi

utrique, id oro te in commune ut consulas,

quasi si illa tua sit Pamphilique ego sim pater.

Si. immo ita volo itaque postulo ut fiat, Chreme,550

neque postulem abs te ni ipsa res moneat. Ch. quid est?

Si. irae sunt inter Glycerium et gnatum. Ch. audio.

Si. ita magnae ut sperem posse avelli. Ch. fabulae!

Si. profecto sic est. Ch. sic hercle ut dicam tibi:

amantium irae amoris integratiost.555

Si. ĕm ĭd te oro ut ante eamu', dum tempus datur

dumque ei(u)s lubido occlusast contumeliis,

priu' quam harum scelera et lacrumae confictae dolis

redducunt animum aegrotum ad misericordiam,

uxorem demu'. spero consuetudine et560

coniugio liberali devinctum, Chreme,

de(h)inc facile ex illis sese emersurum malis.

Ch. tibi ita hoc videtur; at ego non posse arbitror

neque ĭllum hanc perpetuo habere neque me perpeti.

Si. qui scis ergo istuc, nisi periclum feceris?565

Ch. at ĭstuc periclum in filia fieri gravest.

Si. nempe incommoditas denique huc omnis redit

si eveniat, quod di prohibeant, discessio.

at si corrigitur, quot commoditates vide:

principio amico filium restitueris,570

tibi generum firmum et filiae invenies virum.

Ch. quid ĭstic? si ita istuc animum induxti esse utile,

nolo tibi ullum commodum in me claudier.

Si. merito te semper maxumi feci, Chreme.

Ch. sed quid ais? Si. quid? Ch. qui scis eos nunc discordare inter se?575

Si. ipsu' mihi Davo', qui intumust e͡orum consiliis, dixit;

et ĭs mihi persuadet nuptias quantum queam ut maturem.

num censes faceret, filium nisi sciret eadem haec velle?

tute adeo iăm ĕius audies verba. heus evocate huc Davom.

atque eccum video ipsum foras exire.580

Da. Ad te ibam. Si. quidnamst? 580 ↷

Da. quor uxor non accersitur? iam advesperascit. Si. audin?

ego dudum non nil veritu' sum, Dave, abs te ne faceres idem

quod volgu' servorum solet, dolis ut me deluderes

propterea quod amat filiūs. Da. egon istuc facerem? Si. credidi,

idque adeo metuens vos celavi quod nunc dicam. Da. quid? Si. scies;585

nam propemodum habeo iam fidem. Da. tandem cognosti qui siem?

Si. non fuerant nuptiae futurae. Da. quid? non? Si. sed ea gratia

simulavi vos ut pertemptarem. Da. quid ais? Si. sic res est. Da. vide:

numquam istuc quivi ego intellegere. vah consilium callidum!

Si. hoc audi: ut hinc te intro ire iussi, opportune hic fit mi obviam. Da. hem590

numnam perimu'? Si. narro huic quae tu dudum narrasti mihi.

Da. quidnam audio? Si. gnatam ut det oro vixque id exoro. Da. occidi. Si. hem

quid dixtī? Da. optume inquam factum. Si. nunc per hunc nullast mora.

Ch. domum modo ibo, ut adparetur dicam, atque huc renuntio. –

Si. nunc te oro, Dave, quoniam solu' mi effecisti has nuptias . .595

Da. ego vero solu'. Si. corrigerē mihi gnatum porro enitere.

Da. faciam hercle sedulo. Si. potes nunc, dum animus inritatus est.

Da. quiescas. Si. age igitur, ubi nunc est ipsu'? Da. mirum ni domist.

Si. ibo ad eum atque e͡adem haec quae tibi dixi dicam idem illi. – Da. nullu' sum.

quid causaest quin hinc in pistrinum recta proficiscar via?600

nil est preci loci relictum: iam perturbavi omnia:

erum fefelli; in nuptias conieci erilem filium;

feci hodie ut fierent, insperante hoc atque invito Pamphilo.

ĕm ăstutias! quod si quiessem, nil evenisset mali.

sed ĕccum ipsum video: occidi.605

utinam mihi esset aliquid hic quo nunc me praecipitem darem!

Pa. Ubi ĭllicest scelu' qui perdidit me? Da. perii. Pa. atque hoc confiteor iure

mi obtigisse, quandoquidem tăm iners, tam nulli consili sum.

servon fortunas meas me commisisse futtili!

ego pretium ob stultitiam fero: sed inultum numquam id auferet.610

Da. posthac incolumem sat scio fore me, nunc si devito hoc malum.

Pa. nam quid ego nunc dicam patri? negabon velle me, modo

qui sum pollicitu' ducerē? quă aŭdacia id facere audeam?

nec quid nunc me faciam scio. Da. nec mequidem, atque id ago sedulo.

dicam aliquid me inventurum, ut huic malo aliquam productem moram.615

Pa. oh! Da. visu' sum Pa. eho dum, bone vir, quid ais? vidĕn me consiliis tuis

miserum inpeditum esse? Da. at iam expediam. Pa. expedies? Da. certe, Pamphile.

Pa. nempe ut modo. Da. immo meliu' spero. Pa. oh tibi ego ut credam, furcifer?

tu rem inpeditam et perditam restituas? em quo fretu' sim,

qui me hodie ex tranquillissuma re coniecisti in nuptias.620

an non dixi esse hoc futurum? Da. dixti. Pa. quid meritu's? Da. crucem.

sed sine paullulum ad me redeam: iam aliquid dispiciam. Pa. ei mihi,

quom non habeo spatium ut de te sumam supplicium ut volo!

namque hoc tempu' praecavere mihi me, haud tĕ ŭlcisci sinit.