58 Sall. Cat. 58

1„Compertum ego habeo, milites, verba virtutem non addere neque ex ignavo strenuum neque fortem ex timido exercitum oratione imperatoris fieri. 2Quanta cuiusque animo audacia natura aut moribus inest, tanta in bello patere solet. Quem neque gloria neque pericula excitant, nequiquam hortere: timor animi auribus officit. 3Sed ego vos, quo pauca monerem, advocavi, simul uti causam mei consili aperirem.

4„Scitis equidem, milites, socordia atque ignavia Lentuli quantam ipsi nobisque cladem attulerit quoque modo, dum ex urbe praesidia opperior, in Galliam proficisci nequiverim. 5Nunc vero quo loco res nostrae sint, iuxta mecum omnes intellegitis. 6Exercitus hostium duo, unus ab urbe, alter a Gallia obstant; diutius in his locis esse, si maxume animus ferat, frumenti atque aliarum rerum egestas prohibet. 7Quocumque ire placet, ferro iter aperiundum est. 8Quapropter vos moneo, uti forti atque parato animo sitis et, cum proelium inibitis, memineritis vos divitias, decus, gloriam, praeterea libertatem atque patriam in dextris vostris portare. 9Si vincimus, omnia nobis tuta erunt: commeatus abunde, municipia atque coloniae patebunt; 10si metu cesserimus, eadem illa advorsa fient, neque locus neque amicus quisquam teget, quem arma non texerint. 11Praeterea, milites, non eadem nobis et illis necessitudo inpendet: nos pro patria, pro libertate, pro vita certamus, illis supervacaneum est pugnare pro potentia paucorum. 12Quo audacius aggredimini memores pristinae virtutis! 13Licuit vobis cum summa turpitudine in exsilio aetatem agere, potuistis nonnulli Romae amissis bonis alienas opes exspectare: 14quia illa foeda atque intoleranda viris videbantur, haec sequi decrevistis. 15Si haec relinquere voltis, audacia opus est; nemo nisi victor pace bellum mutavit. 16Nam in fuga salutem sperare, cum arma, quibus corpus tegitur, ab hostibus avorteris, ea vero dementia est. 17Semper in proelio iis maxumum est periculum, qui maxume timent; audacia pro muro habetur.

18„Cum vos considero, milites, et cum facta vostra aestumo, magna me spes victoriae tenet. 19Animus, aetas, virtus vostra me hortantur, praeterea necessitudo, quae etiam timidos fortis facit. 20Nam multitudo hostium ne circumvenire queat, prohibent angustiae loci. 21Quod si virtuti vostrae fortuna inviderit, cavete inulti animam amittatis neu capti potius sicuti pecora trucidemini quam virorum more pugnantes cruentam atque luctuosam victoriam hostibus relinquatis!“