Aesculapius. Ov. met. 15, 622–744

Pandite nunc, Musae, praesentia numina vatum,

(scitis enim, nec vos fallit spatiosa vetustas,)

unde Coroniden circumflua Thybridis alti

625insula Romuleae sacris adiecerit urbis.

Dira lues quondam Latias vitiaverat auras,

pallidaque exsangui squalebant corpora morbo.

Funeribus fessi postquam mortalia cernunt

temptamenta nihil, nihil artes posse medentum,

630auxilium caeleste petunt mediamque tenentes

orbis humum Delphos adeunt, oracula Phoebi,

utque salutifera miseris succurrere rebus

sorte velit tantaeque urbis mala finiat, orant:

et locus et laurus et, quas habet ipse, pharetras,

635intremuere simul, cortinaque reddidit imo

hanc adyto vocem pavefactaque pectora movit:

»Quod petis hinc, propiore loco, Romane, petisses,

et pete nunc propiore loco. Nec Apolline vobis,

qui minuat luctus, opus est, sed Apolline nato.

640Ite bonis avibus prolemque accersite nostram.«

Iussa dei prudens postquam accepere senatus,

quam colat, explorant, iuvenis Phoebeius urbem,

quique petant ventis Epidauria litora, mittunt.

Quae simul incurva missi tetigere carina,

645concilium Graiosque patres adiere, darentque,

oravere, deum, qui praesens funera gentis

finiat Ausoniae: certas ita dicere sortes.

Dissidet et variat sententia, parsque negandum

non putat auxilium, multi retinere suamque

650non emittere opem nec numina tradere suadent:

dum dubitant, seram pepulere crepuscula lucem

umbraque telluris tenebras induxerat orbi,

cum deus in somnis opifer consistere visus

ante tuum, Romane, torum, sed qualis in aede

655esse solet, baculumque tenens agreste sinistra

caesariem longae dextra deducere barbae

et placido tales emittere pectore voces:

»Pone metus! Veniam simulacraque nostra relinquam.

Hunc modo serpentem, baculum qui nexibus ambit,

660perspice et usque nota visu, ut cognoscere possis!

Vertar in hunc, sed maior ero tantusque videbor,

in quantum verti caelestia corpora debent.«

Extemplo cum voce deus, cum voce deoque

somnus abit, somnique fugam lux alma secuta est.

665Postera sidereos aurora fugaverat ignes:

incerti, quid agant, proceres ad templa petiti

conveniunt operosa dei, quaque ipse morari

sede velit, signis caelestibus indicet, orant.

Vix bene desierant, cum cristis aureus altis

670in serpente deus praenuntia sibila misit

adventuque suo signumque arasque foresque

marmoreumque solum fastigiaque aurea movit

pectoribusque tenus media sublimis in aede

constitit atque oculos circumtulit igne micantes.

675Territa turba pavet; cognovit numina castos

evinctus vitta crines albente sacerdos:

»En, deus est, deus est! Animis linguisque favete,

quisquis ades,« dixit, »sis, o pulcherrime, visus

utiliter populosque iuves tua sacra colentes !«

680Quisquis adest, visum venerantur numen, et omnes

verba sacerdotis referunt geminata piumque

Aeneadae praestant et mente et voce favorem.

Adnuit his motisque deus rata pignora cristis

et repetita dedit vibrata sibila lingua.

685Tum gradibus nitidis delabitur oraque retro

flectit et antiquas abiturus respicit aras

adsuetasque domos habitataque templa salutat.

Inde per iniectis adopertam floribus ingens

serpit humum flectitque sinus mediamque per urbem

690tendit ad incurvo munitos aggere portus.

Restitit hic agmenque suum turbaeque sequentis

officium placido visus dimittere vultu

corpus in Ausonia posuit rate: numinis illa

sensit onus, pressa estque dei gravitate carina;

695Aeneadae gaudent caesoque in litore tauro

torta coronatae solvunt retinacula navis.

Inpulerat levis aura ratem: deus eminet alte

inpositaque premens puppim cervice recurvam

caeruleas despectat aquas modicisque per aequor

700Ionium zephyris sextae Pallantidos ortu

Italiam tenuit praeterque Lacinia templo

nobilitata deae Scylaceaque litora fertur;

linquit Iapygiam laevisque Amphrisia remis

saxa fugit, dextra praerupta Celennia parte,

705Romethiumque legit Caulonaque Naryciamque

evincitque fretum Siculique angusta Pelori

Hippotadaeque domos regis Temesesque metalla

Leucosiamque petit tepidique rosaria Paesti.

Inde legit Capreas promunturiumque Minervae

710et Surrentino generosos palmite colles

Herculeamque urbem Stabiasque et in otia natam

Parthenopen et ab hac Cumaeae templa Sibyllae.

Hinc calidi fontes lentisciferumque tenetur

Liternum multamque trahens sub gurgite harenam

715Volturnus niveisque frequens Sinuessa columbis

Minturnaeque graves et quam tumulavit alumnus

Antiphataeque domus Trachasque obsessa palude

et tellus Circaea et spissi litoris Antium.

Huc ubi veliferam nautae advertere carinam

720(asper enim iam pontus erat), deus explicat orbes

perque sinus crebros et magna volumina labens

templa parentis init flavum tangentia litus.

Aequore placato patrias Epidaurius aras

linquit et hospitio iuncti sibi numinis usus

725litoream tractu squamae crepitantis harenam

sulcat et innixus moderamine navis in alta

puppe caput posuit, donec Castrumque sacrasque

Lavini sedes Tiberinaque ad ostia venit.

Huc omnis populi passim matrumque patrumque

730obvia turba ruit, quaeque ignes, Troica, servant,

Vesta, tuos, laetoque deum clamore salutant.

Quaque per adversas navis cita ducitur undas,

tura super ripas aris ex ordine factis

parte ab utraque sonant et odorant aera fumis,

735ictaque coniectos incalfacit hostia cultros.

Iamque caput rerum, Romanam intraverat urbem:

erigitur serpens summoque acclinia malo

colla movet sedesque sibi circumspicit aptas.

Scinditur in geminas partes circumfluus amnis

740(Insula nomen habet) laterumque a parte duorum

porrigit aequales media tellure lacertos.

Huc se de Latia pinu Phoebeius anguis

contulit et finem specie caeleste resumpta,

luctibus inposuit venitque salutifer urbi.