Ceyx et Alcyone. Somnus. Ov. met. 11, 410–748

410Interea fratrisque sui fratremque secutis

anxia prodigiis turbatus pectora Ceyx,

consulat ut sacras, hominum oblectamina, sortes,

ad Clarium parat ire deum; nam templa profanus

invia cum Phlegyis faciebat Delphica Phorbas.

415Consilii tamen ante sui, fidissima, certam

te facit, Alcyone; cui protinus intima frigus

ossa receperunt, buxoque simillimus ora

pallor obit, lacrimisque genae maduere profusis.

Ter conata loqui ter fletibus ora rigavit

420singultuque pias interrumpente querellas

»quae mea culpa tuam,« dixit »carissime, mentem

vertit? Ubi est quae cura mei prior esse solebat?

Iam potes Alcyone securus abesse relicta?

Iam via longa placet? Iam sum tibi carior absens?

425At, puto, per terras iter est, tantumque dolebo,

non etiam metuam, curaeque timore carebunt.

Aequora me terrent et ponti tristis imago:

et laceras nuper tabulas in litore vidi

et saepe in tumulis sine corpore nomina legi.

430Neve tuum fallax animum fiducia tangat,

quod socer Hippotades tibi sit, qui carcere fortes

contineat ventos et, cum velit, aequora placet.

Cum semel emissi tenuerunt aequora venti,

nil illis vetitum est, incommendataque tellus

435omnis et omne fretum est; caeli quoque nubila vexant

excutiuntque feris rutilos concursibus ignes.

Quo magis hos novi (nam novi et saepe paterna

parva domo vidi), magis hos reor esse timendos.

Quod tua si flecti precibus sententia nullis,

440care, potest, coniunx, nimiumque es certus eundi,

me quoque tolle simul. Certe iactabimur una,

nec nisi quae patiar, metuam; pariterque feremus,

quidquid erit, pariter super aequora lata feremur.«

Talibus Aeolidis dictis lacrimisque movetur

445sidereus coniunx: neque enim minor ignis in ipso est.

Sed neque propositos pelagi dimittere cursus,

nec vult Alcyonen in partem adhibere pericli

multaque respondit timidum solantia pectus.

Non tamen idcirco causam probat; addidit illis

450hoc quoque lenimen, quo solo flexit amantem:

»Longa quidem est nobis omnis mora, sed tibi iuro

per patrios ignes, si me modo fata remittant,

ante reversurum, quam luna bis inpleat orbem.«

His ubi promissis spes est admota recursus,

455protinus eductam navalibus aequore tingi

aptarique suis pinum iubet armamentis.

Qua rursus visa, veluti praesaga futuri

horruit Alcyone lacrimasque emisit obortas

amplexusque dedit tristique miserrima tandem

460ore »vale« dixit conlapsaque corpore toto est.

Ast iuvenes quaerente moras Ceyce reducunt

ordinibus geminis ad fortia pectora remos

aequalique ictu scindunt freta. Sustulit illa

umentes oculos stantemque in puppe relicta

465concussaque manu dantem sibi signa maritum

prima videt redditque notas; ubi terra recessit

longius atque oculi nequeunt cognoscere vultus,

dum licet, insequitur fugientem lumine pinum.

Haec quoque ut haud poterat, spatio submota videri,

470vela tamen spectat summo fluitantia malo;

ut nec vela videt, vacuum petit anxia lectum

seque toro ponit: renovat lectusque locusque

Alcyonae lacrimas et quae pars admonet absit.

Portibus exierant, et moverat aura rudentes:

475obvertit lateri pendentes navita remos

cornuaque in summa locat arbore totaque malo

carbasa deducit venientesque accipit auras.

Aut minus, aut certe medium non amplius aequor

puppe secabatur, longeque erat utraque tellus,

480cum mare sub noctem tumidis albescere coepit

fluctibus et praeceps spirare valentius eurus.

»Ardua iamdudum demittite cornua« rector

clamat »et antemnis totum subnectite velum.«

Hic iubet: inpediunt adversae iussa procellae,

485nec sinit audiri vocem fragor aequoris ullam;

sponte tamen properant alii subducere remos,

pars munire latus, pars ventis vela negare.

Egerit hic fluctus aequorque refundit in aequor,

hic rapit antemnas; quae dum sine lege geruntur,

490aspera crescit hiems, omnique e parte feroces

bella gerunt venti fretaque indignantia miscent.

Ipse pavet nec se, qui sit status, ipse fatetur

scire ratis rector, nec quid iubeatve velitve:

tanta mali moles tantoque potentior arte est.

495Quippe sonant clamore viri, stridore rudentes,

undarum incursu gravis unda, tonitribus aether.

Fluctibus erigitur caelumque aequare videtur

pontus et inductas adspergine tangere nubes;

et modo, cum fulvas ex imo vertit harenas,

500concolor est illis, Stygia modo nigrior unda,

sternitur interdum spumisque sonantibus albet.

Ipsa quoque his agitur vicibus Trachinia puppis

et nunc sublimis veluti de vertice montis

despicere in valles imumque Acheronta videtur,

505nunc, ubi demissam curvum circumstetit aequor,

suspicere inferno summum de gurgite caelum.

Saepe dat ingentem fluctu latus icta fragorem

nec levius pulsata sonat, quam ferreus olim

cum laceras aries ballistave concutit arces,

510utque solent sumptis incursu viribus ire

pectore in arma feri protentaque tela leones,

sic, ubi se ventis admiserat unda coortis,

ibat in arma ratis multoque erat altior illis.

Iamque labant cunei, spoliataque tegmine cerae

515rima patet praebetque viam letalibus undis.

Ecce cadunt largi resolutis nubibus imbres,

inque fretum credas totum descendere caelum,

inque plagas caeli tumefactum ascendere pontum.

Vela madent nimbis, et cum caelestibus undis

520aequoreae miscentur aquae; caret ignibus aether,

caecaque nox premitur tenebris hiemisque suisque.

Discutiunt tamen has praebentque micantia lumen

fulmina: fulmineis ardescunt ignibus undae.

Dat quoque iam saltus intra cava texta carinae

525fluctus; et ut miles, numero praestantior omni,

cum saepe adsiluit defensae moenibus urbis,

spe potitur tandem laudisque accensus amore

inter mille viros murum tamen occupat unus,

sic, ubi pulsarunt noviens latera ardua fluctus,

530vastius insurgens decimae ruit impetus undae,

nec prius absistit fessam oppugnare carinam,

quam velut in captae descendat moenia navis.

Pars igitur temptabat adhuc invadere pinum,

pars maris intus erat. Trepidant haud segnius omnes,

535quam solet urbs aliis murum fodientibus extra

atque aliis murum trepidare tenentibus intus.

Deficit ars, animique cadunt, totidemque videntur,

quot veniunt fluctus, ruere atque inrumpere mortes.

Non tenet hic lacrimas, stupet hic, vocat ille beatos,

540funera quos maneant, hic votis numen adorat

bracchiaque ad caelum, quod non videt, inrita tollens

poscit opem; subeunt illi fraterque parensque,

huic cum pignoribus domus et quod cuique relictum est.

Alcyone Ceyca movet, Ceycis in ore

545nulla nisi Alcyone est et, cum desideret unam,

gaudet abesse tamen. Patriae quoque vellet ad oras

respicere inque domum supremos vertere vultus,

verum ubi sit, nescit; tanta vertigine pontus

fervet, et inducta piceis e nubibus umbra

550omne latet caelum, duplicataque noctis imago est.

Frangitur incursu nimbosi turbinis arbor,

frangitur et regimen, spoliisque animosa superstes

unda, velut victrix, sinuataque despicit undas,

nec levius, quam siquis Athon Pindumve revulsos

555sede sua totos in apertum everterit aequor,

praecipitata cadit pariterque et pondere et ictu

mergit in ima ratem; cum qua pars magna virorum

gurgite pressa gravi neque in aera reddita fato

functa suo est: alii partes et membra carinae

560trunca tenent: tenet ipse manu, qua sceptra solebat,

fragmina navigii Ceyx socerumque patremque

invocat heu! frustra; sed plurima nantis in ore

Alcyone coniunx: illam meminitque refertque,

illius ante oculos ut agant sua corpora fluctus,

565optat et exanimis manibus tumuletur amicis.

Dum natat, absentem, quotiens sinit hiscere fluctus,

nominat Alcyonen ipsisque inmurmurat undis.

Ecce super medios fluctus niger arcus aquarum

frangitur et rupta mersum caput obruit unda.

570Lucifer obscurus nec quem cognoscere posses

illa luce fuit, quoniamque excedere caelo

non licuit, densis texit sua nubibus ora.

Aeolis interea tantorum ignara malorum

dinumerat noctes et iam, quas induat ille,

575festinat vestes, iam quas, ubi venerit ille,

ipsa gerat, reditusque sibi promittit inanes.

Omnibus illa quidem superis pia tura ferebat,

ante tamen cunctos Iunonis templa colebat

proque viro, qui nullus erat, veniebat ad aras

580utque foret sospes coniunx suus utque rediret,

optabat, nullamque sibi praeferret; at illi

hoc de tot votis poterat contingere solum.

At dea non ultra pro functo morte rogari

sustinet, utque manus funestas arceat aris,

585»Iri, meae« dixit »fidissima nuntia vocis,

vise soporiferam Somni velociter aulam

exstinctique iube Ceycis imagine mittat

somnia ad Alcyonen veros narrantia casus.«

Dixerat: induitur velamina mille colorum

590Iris et arcuato caelum curvamine signans

tecta petit iussi sub nube latentia regis.

Est prope Cimmerios longo spelunca recessu,

mons cavus, ignavi domus et penetralia Somni:

quo numquam radiis oriens mediusve cadensve

595Phoebus adire potest; nebulae caligine mixtae

exhalantur humo dubiaeque crepuscula lucis.

Non vigil ales ibi cristati cantibus oris

evocat Auroram, nec voce silentia rumpunt

sollicitive canes canibusve sagacior anser;

600non fera, non pecudes, non moti flamine rami

humanaeve sonum reddunt convicia linguae:

muta quies habitat; saxo tamen exit ab imo

rivus aquae Lethes, per quem cum murmure labens

invitat somnos crepitantibus unda lapillis.

605Ante fores antri fecunda papavera florent

innumeraeque herbae, quarum de lacte soporem

nox legit et spargit per opacas umida terras.

Ianua nec verso stridores cardine reddit:

nulla domo tota est, custos in limine nullus;

610at medio torus est ebeno sublimis in antro,

plumeus, unicolor, pullo velamine tectus,

quo cubat ipse deus membris languore solutis.

Hunc circa passim varias imitantia formas

somnia vana iacent totidem, quot messis aristas,

615silva gerit frondes, eiectas litus harenas.

Quo simul intravit manibusque obstantia virgo

somnia dimovit, vestis fulgore reluxit

sacra domus, tardaque deus gravitate iacentes

vix oculos tollens iterumque iterumque relabens

620summaque percutiens nutanti pectora mento

excussit tandem sibi se cubitoque levatus,

quid veniat (cognovit enim), scitatur; at illa:

»Somne, quies rerum, placidissime, Somne, deorum,

pax animi, quem cura fugit, qui corpora duris

625fessa ministeriis mulces reparasque labori,

somnia, quae veras aequent imitamine formas,

Herculea Trachine iube sub imagine regis

Alcyonen adeant simulacraque naufraga fingant.

Imperat hoc Iuno.« Postquam mandata peregit,

630Iris abit (neque enim ulterius tolerare soporis

vim poterat), labique ut somnum sensit in artus,

effugit et remeat per quos modo venerat arcus.

At pater e populo natorum mille suorum

excitat artificem simulatoremque figurae

635Morphea: non illo quisquam sollertius alter

exprimit incessus vultumque sonumque loquendi;

adicit et vestes et consuetissima cuique

verba; sed hic solos homines imitatur, at alter

fit fera, fit volucris, fit longo corpore serpens:

640hunc Icelon superi, mortale Phobetora vulgus

nominat; est etiam diversae tertius artis

Phantasos: ille in humum saxumque undamque trabemque,

quaeque vacant anima, fallaciter omnia transit.

Regibus hi ducibusque suos ostendere vultus

645nocte solent, populos alii plebemque pererrant.

Praeterit hos senior cunctisque e fratribus unum

Morphea, qui peragat Thaumantidos edita, Somnus

eligit et rursus molli languore solutus

deposuitque caput stratoque recondidit alto.

650Ille volat nullos strepitus facientibus alis

per tenebras intraque morae breve tempus in urbem

pervenit Haemoniam positisque e corpore pennis

in faciem Ceycis abit sumptaque figura

luridus, exanimi similis, sine vestibus ullis,

655coniugis ante torum miserae stetit: uda videtur

barba viri, madidisque gravis fluere unda capillis.

Tum lecto incumbens, fletu super ora profuso,

haec ait: »Agnoscis Ceyca, miserrima coniunx?

An mea mutata est facies nece? Respice: nosces

660inveniesque tuo pro coniuge coniugis umbram.

Nil opis, Alcyone, nobis tua vota tulerunt:

occidimus! Falso tibi me promittere noli!

Nubilus Aegaeo deprendit in aequore navem

auster et ingenti iactatam flamine solvit,

665oraque nostra tuum frustra clamantia nomen

inplerunt fluctus. Non haec tibi nuntiat auctor

ambiguus, non ista vagis rumoribus audis:

ipse ego fata tibi praesens mea naufragus edo.

Surge, age, da lacrimas lugubriaque indue nec me

670indeploratum sub inania Tartara mitte.«

Adicit his vocem Morpheus, quam coniugis illa

crederet esse sui; fletus quoque fundere veros

visus erat gestumque manus Ceycis habebat.

Ingemit Alcyone, lacrimas movet atque lacertos

675per somnum corpusque petens amplectitur auras

exclamatque »mane! quo te rapis? ibimus una.«

Voce sua specieque viri turbata soporem

excutit et primo, si sit, circumspicit, illic,

qui modo visus erat; nam moti voce ministri

680intulerant lumen. Postquam non invenit usquam,

percutit ora manu laniatque a pectore vestes

pectoraque ipsa ferit; nec crines solvere curat:

scindit et altrici, quae luctus causa, roganti

»nulla est Alcyone, nulla est« ait, »occidit una

685cum Ceyce suo. Solantia tollite verba!

Naufragus interiit. Vidi agnovique manusque

ad discedentem cupiens retinere tetendi.

Umbra fuit, sed et umbra tamen manifesta virique

vera mei. Non ille quidem, si quaeris, habebat

690adsuetos vultus nec quo prius, ore nitebat:

pallentem nudumque et adhuc umente capillo

infelix vidi: stetit hoc miserabilis ipso,

ecce, loco« (et quaerit, vestigia siqua supersint).

»Hoc erat, hoc, animo quod divinante timebam,

695et ne me fugeres, ventos sequerere, rogabam.

At certe vellem, quoniam periturus abibas,

me quoque duxisses tecum: fuit utile tecum

ire mihi. Neque enim de vitae tempore quicquam

non simul egissem, nec mors discreta fuisset.

700Nunc absens perii, iactor quoque fluctibus absens,

et sine me me pontus habet. Crudelior ipso

sit mihi mens pelago, si vitam ducere nitar

longius et tanto pugnem superesse dolori;

sed neque pugnabo nec te, miserande, relinquam

705et tibi nunc saltem veniam comes, inque sepulcro

si non urna, tamen iunget nos littera: si non

ossibus ossa meis, at nomen nomine tangam.«

Plura dolor prohibet, verboque intervenit omni

plangor, et attonito gemitus a corde trahuntur.

710Mane erat: egreditur tectis ad litus et illum

maesta locum repetit, de quo spectarat euntem,

dumque moratur ibi dumque »hic retinacula solvit,

hoc mihi discedens dedit oscula litore« dicit,

dumque notota locis reminiscitur acta fretumque

715prospicit, in liquida, spatio distante, tuetur

nescio quid quasi corpus aqua, primoque, quid illud

esset, erat dubium; postquam paulum adpulit unda,

et, quamvis aberat, corpus tamen esse liquebat,

qui foret, ignorans, quia naufragus, omine mota est

720et, tamquam ignoto lacrimam daret, »heu! miser« inquit

»quisquis es, et siqua est coniunx tibi !« Fluctibus actum

fit propius corpus; quod quo magis illa tuetur,

hoc minus et minus est mentis sua, iamque propinquae

admotum terrae, iam quod cognoscere posset,

725cernit: erat coniunx. »Ille est!« exclamat et una

ora, comas, vestem lacerat tendensque trementes

ad Ceyca manus »sic, o carissime coniunx,

sic ad me, miserande, redis?« ait. Adiacet undis

facta manu moles, quae primas aequoris undas

730frangit et incursus quae praedelassat aquarum.

Insilit huc, mirumque fuit potuisse: volabat

percutiensque levem modo natis aera pennis

stringebat summas ales miserabilis undas,

dumque volat, maesto similem plenumque querellae

735ora dedere sonum tenui crepitantia rostro.

Ut vero tetigit mutum et sine sanguine corpus,

dilectos artus amplexa recentibus alis

frigida nequiquam duro dedit oscula rostro.

Senserit hoc Ceyx, an vultum motibus undae

740tollere sit visus, populus dubitabat: at ille

senserat, et tandem superis miserantibus, ambo

alite mutantur. Fatis obnoxius isdem

tunc quoque mansit amor, nec coniugiale solutum est

foedus in alitibus: coeunt fiuntque parentes,

745perque dies placidos hiberno tempore septem

incubat Alcyone pendentibus aequore nidis.

Tunc iacet unda maris: ventos custodit et arcet

Aeolus egressu praestatque nepotibus aequor.