Venus et Adonis. Atalanta. Ov. met. 10, 519–739

Labitur occulte fallitque volatilis aetas,

520et nihil est annis velocius: ille sorore

natus avoque suo, qui conditus arbore nuper,

nuper erat genitus, modo formosissimus infans,

iam iuvenis, iam vir, iam se formosior ipso est,

iam placet et Veneri matrisque ulciscitur ignes.

525Namque pharetratus dum dat puer oscula matri,

inscius exstanti destrinxit harundine pectus:

laesa manu natum dea reppulit; altius actum

vulnus erat specie primoque fefellerat ipsam.

Capta viri forma non iam Cythereia curat

530litora, non alto repetit Paphon aequore cinctam

piscosamque Cnidon gravidamve Amathunta metallis;

abstinet et caelo: caelo praefertur Adonis.

Hunc tenet, huic comes est, adsuetaque semper in umbra

indulgere sibi formamque augere colendo

535per iuga, per silvas dumosaque saxa vagatur

fine genus vestem ritu succincta Dianae

hortaturque canes tutaeque animalia praedae,

aut pronos lepores aut celsum in cornua cervum

aut agitat dammas: a fortibus abstinet apris

540raptoresque lupos armatosque unguibus ursos

vitat et armenti saturatos caede leones.

Te quoque, ut hos timeas, siquid prodesse monendo

possit, Adoni, monet, „fortis“ que „fugacibus esto“

inquit, „in audaces non est audacia tuta.

545Parce meo, iuvenis, temerarius esse periclo,

neve feras, quibus arma dedit natura, lacesse,

stet mihi ne magno tua gloria. Non movet aetas

nec facies nec quae Venerem movere, leones

saetigerosque sues oculosque animosque ferarum.

550Fulmen habent acres in aduncis dentibus apri,

impetus est fulvis et vasta leonibus ira,

invisumque mihi genus est.“ Quae causa, roganti

„dicam,“ ait „et veteris monstrum mirabere culpae.

Sed labor insolitus iam me lassavit, et, ecce,

555opportuna sua blanditur populus umbra,

datque torum caespes: libet hac requiescere tecum“

(et requievit) „humo“ pressitque et gramen et ipsum

inque sinu iuvenis posita cervice reclinis

sic ait ac mediis interserit oscula verbis:

560„Forsitan audieris aliquam certamine cursus

veloces superasse viros: non fabula rumor

ille fuit (superabat enim), nec dicere posses,

laude pedum formaene bono praestantior esset.

Scitanti deus huic de coniuge ›coniuge‹ dixit

565›nil opus est, Atalanta, tibi: fuge coniugis usum.

nec tamen effugies teque ipsa viva carebis.‹

Territa sorte dei per opacas innuba silvas

vivit et instantem turbam violenta procorum

condicione fugat, ›nec sum potienda, nisi‹ inquit

570›victa prius cursu. Pedibus contendite mecum:

praemia veloci coniunx thalamique dabuntur,

mors pretium tardis. Ea lex certaminis esto.‹

Illa quidem inmitis, sed (tanta potentia formae est)

venit ad hanc legem temeraria turba procorum.

575Sederat Hippomenes cursus spectator iniqui

et ›petitur cuiquam per tanta pericula coniunx?‹

dixerat ac nimios iuvenum damnarat amores;

ut faciem et posito corpus velamine vidit,

quale meum, vel quale tuum, si femina fias,

580obstipuit tollensque manus ›ignoscite,‹ dixit

›quos modo culpavi! Nondum mihi praemia nota,

quae peteretis, erant.‹ Laudando concipit ignes

et, ne quis iuvenum currat velocius, optat

invidiaque timet. ›Sed cur certaminis huius

585intemptata mihi fortuna relinquitur?‹ inquit

›audentes deus ipse iuvat.‹ Dum talia secum

exigit Hippomenes, passu volat alite virgo.

Quae quamquam Scythica non setius ire sagitta

Aonio visa est iuveni, tamen ille decorem

590miratur magis, et cursus facit ipse decorem.

Aura refert ablata citis talaria plantis,

tergaque iactantur crines per eburnea, quaeque

poplitibus suberant picto genualia limbo;

inque puellari corpus candore ruborem

595traxerat, haud aliter, quam cum super atria velum

candida purpureum simulatas inficit umbras.

Dum notat haec hospes, decursa novissima meta est,

et tegitur festa victrix Atalanta corona.

Dant gemitum victi penduntque ex foedere poenas.

600Non tamen eventu iuvenis deterritus horum

constitit in medio vultuque in virgine fixo

›quid facilem titulum superando quaeris inertes?

mecum confer‹ ait, ›seu me fortuna potentem

fecerit, a tanto non indignabere vinci:

605namque mihi genitor Megareus Onchestius, illi

est Neptunus avus, pronepos ego regis aquarum,

nec virtus citra genus est; seu vincar, habebis

Hippomene victo magnum et memorabile nomen.‹

Talia dicentem molli Schoeneia vultu

610adspicit et dubitat, superari an vincere malit,

atque ita ›quis deus hunc formosis‹ inquit ›iniquus

perdere vult caraeque iubet discrimine vitae

coniugium petere hoc? Non sum, me iudice, tanti.

Nec forma tangor (poteram tamen hac quoque tangi),

615sed quod adhuc puer est: non me movet ipse, sed aetas.

Quid, quod inest virtus et mens interrita leti?

Quid, quod ab aequorea numeratur origine quartus?

Quid, quod amat tantique putat conubia nostra,

ut pereat, si me fors illi dura negarit?

620Dum licet, hospes, abi thalamosque relinque cruentos!

coniugium crudele meum est: tibi nubere nulla

nolet, et optari potes a sapiente puella. –

Cur tamen est mihi cura tui tot iam ante peremptis?

Viderit! Intereat, quoniam tot caede procorum

625admonitus non est agiturque in taedia vitae. –

Occidet hic igitur, voluit quia vivere mecum,

indignamque necem pretium patietur amoris?

Non erit invidiae victoria nostra ferendae.

Sed non culpa mea est. Utinam desistere velles,

630aut, quoniam es demens, utinam velocior esses!

At quam virgineus puerili vultus in ore est!

A, miser Hippomene, nollem tibi visa fuissem!

Vivere dignus eras; quodsi felicior essem,

nec mihi coniugium fata inportuna negarent,

635unus eras, cum quo sociare cubilia vellem.‹

Dixerat; utque rudis primoque cupidine tacta,

quid facit, ignorans amat et non sentit amorem.

Iam solitos poscunt cursus populusque paterque,

cum me sollicita proles Neptunia voce

640invocat Hippomenes ›Cytherea‹ que ›conprecor, ausis

adsit‹ ait ›nostris et quos dedit, adiuvet ignes.‹

Detulit aura preces ad me non invida blandas,

motaque sum, fateor, nec opis mora longa dabatur.

Est ager, indigenae Tamasenum nomine dicunt,

645telluris Cypriae pars optima, quam mihi prisci

sacravere senes templisque accedere dotem

hanc iussere meis; medio nitet arbor in arvo,

fulva comas, fulvo ramis crepitantibus auro.

Hinc tria forte mea veniens decerpta ferebam

650aurea poma manu nullique videnda nisi ipsi

Hippomenen adii docuique, quis usus in illis.

Signa tubae dederant, cum carcere pronus uterque

emicat et summam celeri pede libat harenam:

posse putes illos sicco freta radere passu

655et segetis canae stantes percurrere aristas.

Adiciunt animos iuveni clamorque favorque

verbaque dicentum ›nunc, nunc incumbere tempus,

Hippomene, propera! Nunc viribus utere totis!

Pelle moram! Vinces!‹ Dubium, Megareius heros

660gaudeat an virgo magis his Schoeneia dictis.

O quotiens, cum iam posset transire, morata est

spectatosque diu vultus invita reliquit!

Aridus e lasso veniebat anhelitus ore,

metaque erat longe: tum denique de tribus unum

665fetibus arboreis proles Neptunia misit.

Obstipuit virgo nitidique cupidine pomi

declinat cursus aurumque volubile tollit.

Praeterit Hippomenes: resonant spectacula plausu.

Illa moram celeri cessataque tempora cursu

670corrigit atque iterum iuvenem post terga relinquit

et rursus pomi iactu remorata secundi

consequitur transitque virum. Pars ultima cursus

restabat; ›nunc‹ inquit ›ades, dea muneris auctor!‹

inque latus campi, quo tardius illa rediret,

675iecit ab obliquo nitidum iuvenaliter aurum.

An peteret, virgo visa est dubitare: coegi

tollere et adieci sublato pondera malo

inpediique oneris pariter gravitate moraque,

neve meus sermo cursu sit tardior ipso,

680praeterita est virgo: duxit sua praemia victor.

Dignane, cui grates ageret, cui turis honorem

ferret, Adoni, fui? Nec grates inmemor egit,

nec mihi tura dedit. Subitam convertor in iram

contemptuque dolens, ne sim spernenda futuris,

685exemplo caveo meque ipsa exhortor in ambos.

Templa, deum Matri quae quondam clarus Echion

fecerat ex voto, nemorosis abdita silvis,

transibant, et iter longum requiescere suasit.

Illic concubitus intempestiva cupido

690occupat Hippomenen a numine concita nostro.

Luminis exigui fuerat prope templa recessus,

speluncae similis, nativo pumice tectus,

religione sacer prisca, quo multa sacerdos

lignea contulerat veterum simulacra deorum:

695hunc init et vetito temerat sacraria probro.

Sacra retorserunt oculos, turritaque Mater

an Stygia sontes dubitavit mergeret unda;

poena levis visa est; ergo modo levia fulvae

colla iubae velant, digiti curvantur in ungues,

700ex umeris armi fiunt, in pectora totum

pondus abit, summae cauda verruntur harenae.

Iram vultus habet, pro verbis murmura reddunt,

pro thalamis celebrant silvas aliisque timendi

dente premunt domito Cybeleia frena leones.

705Hos tu, care mihi, cumque his genus omne ferarum,

quod non terga fugae, sed pugnae pectora praebet,

effuge, ne virtus tua sit damnosa duobus.“

Illa quidem monuit iunctisque per aera cygnis

carpit iter, sed stat monitis contraria virtus.

710Forte suem latebris vestigia certa secuti

excivere canes, silvisque exire parantem

fixerat obliquo iuvenis Cinyreius ictu;

protinus excussit pando venabula rostro

sanguine tincta suo trepidumque et tuta petentem

715trux aper insequitur totosque sub inguine dentes

abdidit et fulva moribundum stravit harena.

Vecta levi curru medias Cytherea per auras

Cypron olorinis nondum pervenerat alis:

agnovit longe gemitum morientis et albas

720flexit aves illuc, utque aethere vidit ab alto

exanimem inque suo iactantem sanguine corpus,

desiluit pariterque sinum pariterque capillos

rupit et indignis percussit pectora palmis

questaque cum fatis „at non tamen omnia vestri

725iuris erunt“ dixit. „Luctus monimenta manebunt

semper, Adoni, mei, repetitaque mortis imago

annua plangoris peraget simulamina nostri.

At cruor in florem mutabitur. An tibi quondam

femineos artus in olentes vertere mentas,

730Persephone, licuit: nobis Cinyreius heros

invidiae mutatus erit?“ Sic fata cruorem

nectare odorato sparsit: qui tactus ab illo

intumuit sic ut fulvo perlucida caeno

surgere bulla solet, nec plena longior hora

735facta mora est, cum flos de sanguine concolor ortus,

qualem, quae lento celant sub cortice granum,

punica ferre solent, brevis est tamen usus in illo;

namque male haerentem et nimia levitate caducum

excutiunt idem, qui praestant nomina, venti.«