Liber IV Lucr. 4

Avia Pieridum peragro loca nullius ante

trita solo. iuvat integros accedere fontis

atque haurire, iuvatque novos decerpere flores

insignemque meo capiti petere inde coronam,

5unde prius nulli velarint tempora musae;

primum quod magnis doceo de rebus et artis

religionum animum nodis exsolvere pergo,

deinde quod obscura de re tam lucida pango

carmina musaeo contingens cuncta lepore.

10id quoque enim non ab nulla ratione videtur;

nam vel uti pueris absinthia taetra medentes

cum dare conantur, prius oras pocula circum

contingunt mellis dulci flavoque liquore,

ut puerorum aetas inprovida ludificetur

15labrorum tenus, interea perpotet amarum

absinthi laticem deceptaque non capiatur,

sed potius tali facto recreata valescat,

sic ego nunc, quoniam haec ratio plerumque videtur

tristior esse quibus non est tractata, retroque

20volgus abhorret ab hac, volui tibi suaviloquenti

carmine Pierio rationem exponere nostram

et quasi musaeo dulci contingere melle;

si tibi forte animum tali ratione tenere

versibus in nostris possem, dum percipis omnem

25naturam rerum ac persentis utilitatem.

Sed quoniam docui cunctarum exordia rerum

qualia sint et quam variis distantia formis

sponte sua volitent aeterno percita motu

quoque modo possit res ex his quaeque creari,

30nunc agere incipiam tibi quod vehementer ad has res

attinet esse ea quae rerum simulacra vocamus,

quae quasi membranae vel cortex nominitandast,

atque animi quoniam docui natura quid esset

et quibus e rebus cum corpore compta vigeret

35quove modo distracta rediret in ordia prima,

nunc agere incipiam tibi, quod vehementer ad has res

attinet esse ea quae rerum simulacra vocamus,

quod speciem ac formam similem gerit eius imago,

cuius cumque cluet de corpore fusa vagari;

40quae quasi membranae summo de corpore rerum

dereptae volitant ultroque citroque per auras,

atque eadem nobis vigilantibus obvia mentes

terrificant atque in somnis, cum saepe figuras

contuimur miras simulacraque luce carentum,

45quae nos horrifice languentis saepe sopore

excierunt ne forte animas Acherunte reamur

effugere aut umbras inter vivos volitare

neve aliquid nostri post mortem posse relinqui,

cum corpus simul atque animi natura perempta

50in sua discessum dederint primordia quaeque.

dico igitur rerum effigias tenuisque figuras

mittier ab rebus summo de cortice eorum;

id licet hinc quamvis hebeti cognoscere corde.

Principio quoniam mittunt in rebus apertis

55corpora res multae, partim diffusa solute,

robora ceu fumum mittunt ignesque vaporem,

et partim contexta magis condensaque, ut olim

cum teretis ponunt tunicas aestate cicadae,

et vituli cum membranas de corpore summo

60nascentes mittunt, et item cum lubrica serpens

exuit in spinis vestem; nam saepe videmus

illorum spoliis vepres volitantibus auctas.

quae quoniam fiunt, tenuis quoque debet imago

ab rebus mitti summo de corpore rerum.

65nam cur illa cadant magis ab rebusque recedant

quam quae tenvia sunt, hiscendist nulla potestas;

praesertim cum sint in summis corpora rebus

multa minuta, iaci quae possint ordine eodem

quo fuerint et formai servare figuram,

70et multo citius, quanto minus indupediri

pauca queunt et quae sunt prima fronte locata.

nam certe iacere ac largiri multa videmus,

non solum ex alto penitusque, ut diximus ante,

verum de summis ipsum quoque saepe colorem.

75et volgo faciunt id lutea russaque vela

et ferrugina, cum magnis intenta theatris

per malos volgata trabesque trementia flutant;

namque ibi consessum caveai supter et omnem

scaenai speciem patrum matrumque deorsum

80inficiunt coguntque suo fluitare colore.

et quanto circum mage sunt inclusa theatri

moenia, tam magis haec intus perfusa lepore

omnia conrident correpta luce diei.

ergo lintea de summo cum corpore fucum

85mittunt, effigias quoque debent mittere tenvis

res quaeque, ex summo quoniam iaculantur utraque.

sunt igitur iam formarum vestigia certa,

quae volgo volitant subtili praedita filo

nec singillatim possunt secreta videri.

90Praeterea omnis odor fumus vapor atque aliae res

consimiles ideo diffusae rebus abundant,

ex alto quia dum veniunt extrinsecus ortae

scinduntur per iter flexum, nec recta viarum

ostia sunt, qua contendant exire coortae.

95at contra tenuis summi membrana coloris

cum iacitur, nihil est quod eam discerpere possit,

in promptu quoniam est in prima fronte locata.

Postremo speculis in aqua splendoreque in omni

quae cumque apparent nobis simulacra, necessest,

100quandoquidem simili specie sunt praedita rerum,

exin imaginibus missis consistere eorum.

nam cur illa cadant magis ab rebusque recedant

quam quae tenuia sunt, hiscendist nulla potestas.

sunt igitur tenues formarum illis similesque

105effigiae, singillatim quas cernere nemo

cum possit, tamen adsiduo crebroque repulsu

reiectae reddunt speculorum ex aequore visum,

nec ratione alia servari posse videntur,

tanto opere ut similes reddantur cuique figurae.

110Nunc age, quam tenui natura constet imago

percipe. et in primis, quoniam primordia tantum

sunt infra nostros sensus tantoque minora

quam quae primum oculi coeptant non posse tueri,

nunc tamen id quoque uti confirmem, exordia rerum

115cunctarum quam sint subtilia percipe paucis.

primum animalia sunt iam partim tantula, corum

tertia pars nulla possit ratione videri.

horum intestinum quodvis quale esse putandumst!

quid cordis globus aut oculi? quid membra? quid artus?

120quantula sunt! quid praeterea primordia quaeque,

unde anima atque animi constet natura necessumst,

nonne vides quam sint subtilia quamque minuta?

praeterea quaecumque suo de corpore odorem

expirant acrem, panaces absinthia taetra

125habrotonique graves et tristia centaurea,

quorum unum quidvis leviter si forte duobus

…

127quin potius noscas rerum simulacra vagari

multa modis multis, nulla vi cassaque sensu?

Sed ne forte putes ea demum sola vagari,

130quae cumque ab rebus rerum simulacra recedunt,

sunt etiam quae sponte sua gignuntur et ipsa

constituuntur in hoc caelo, qui dicitur aer,

quae multis formata modis sublime feruntur,

ut nubes facile inter dum concrescere in alto

135cernimus et mundi speciem violare serenam

aera mulcentes motu; nam saepe Gigantum

ora volare videntur et umbram ducere late,

inter dum magni montes avolsaque saxa

montibus ante ire et solem succedere praeter,

140inde alios trahere atque inducere belua nimbos.

nec speciem mutare suam liquentia cessant

et cuiusque modi formarum vertere in oras.

Nunc ea quam facili et celeri ratione genantur

perpetuoque fluant ab rebus lapsaque cedant

…

145semper enim summum quicquid de rebus abundat,

quod iaculentur. et hoc alias cum pervenit in res,

transit, ut in primis vestem; sed ubi aspera saxa

aut in materiam ligni pervenit, ibi iam

scinditur, ut nullum simulacrum reddere possit.

150at cum splendida quae constant opposta fuerunt

densaque, ut in primis speculum est, nihil accidit horum;

nam neque, uti vestem, possunt transire, neque autem

scindi; quam meminit levor praestare salutem.

qua propter fit ut hinc nobis simulacra redundent.

155et quamvis subito quovis in tempore quamque

rem contra speculum ponas, apparet imago;

perpetuo fluere ut noscas e corpore summo

texturas rerum tenuis tenuisque figuras.

ergo multa brevi spatio simulacra genuntur,

160ut merito celer his rebus dicatur origo.

et quasi multa brevi spatio summittere debet

lumina sol, ut perpetuo sint omnia plena,

sic ab rebus item simili ratione necessest

temporis in puncto rerum simulacra ferantur

165multa modis multis in cunctas undique partis;

quandoquidem speculum quo cumque obvertimus oris,

res ibi respondent simili forma atque colore.

Praeterea modo cum fuerit liquidissima caeli

tempestas, perquam subito fit turbida foede,

170undique uti tenebras omnis Acherunta rearis

liquisse et magnas caeli complesse cavernas.

usque adeo taetra nimborum nocte coorta

inpendent atrae Formidinis ora superne;

quorum quantula pars sit imago dicere nemost

175qui possit neque eam rationem reddere dictis.

Nunc age, quam celeri motu simulacra ferantur,

et quae mobilitas ollis tranantibus auras

reddita sit, longo spatio ut brevis hora teratur,

in quem quaeque locum diverso numine tendunt,

180suavidicis potius quam multis versibus edam;

parvus ut est cycni melior canor, ille gruum quam

clamor in aetheriis dispersus nubibus austri.

Principio persaepe levis res atque minutis

corporibus factas celeris licet esse videre.

185in quo iam genere est solis lux et vapor eius,

propterea quia sunt e primis facta minutis,

quae quasi cuduntur perque aeris intervallum

non dubitant transire sequenti concita plaga;

suppeditatur enim confestim lumine lumen

190et quasi protelo stimulatur fulgere fulgur.

qua propter simulacra pari ratione necessest

inmemorabile per spatium transcurrere posse

temporis in puncto, primum quod parvola causa

est procul a tergo quae provehat atque propellat,

195quod super est, ubi tam volucri levitate ferantur,

deinde quod usque adeo textura praedita rara

mittuntur, facile ut quasvis penetrare queant res

et quasi permanare per aeris intervallum.

Praeterea si quae penitus corpuscula rerum

200ex altoque foras mittuntur, solis uti lux

ac vapor, haec puncto cernuntur lapsa diei

per totum caeli spatium diffundere sese

perque volare mare ac terras caelumque rigare.

quid quae sunt igitur iam prima fronte parata,

205cum iaciuntur et emissum res nulla moratur?

quone vides citius debere et longius ire

multiplexque loci spatium transcurrere eodem

tempore quo solis pervolgant lumina caelum?

Hoc etiam in primis specimen verum esse videtur,

210quam celeri motu rerum simulacra ferantur,

quod simul ac primum sub diu splendor aquai

ponitur, extemplo caelo stellante serena

sidera respondent in aqua radiantia mundi.

iamne vides igitur quam puncto tempore imago

215aetheris ex oris in terrarum accidat oras?

quare etiam atque etiam mitti fateare necessest

corpora quae feriant oculos visumque lacessant.

perpetuoque fluunt certis ab rebus odores,

frigus ut a fluviis, calor ab sole, aestus ab undis

220aequoris, exesor moerorum litora circum,

nec variae cessant voces volitare per auras.

denique in os salsi venit umor saepe saporis,

cum mare versamur propter, dilutaque contra

cum tuimur misceri absinthia, tangit amaror.

225usque adeo omnibus ab rebus res quaeque fluenter

fertur et in cunctas dimittitur undique partis

nec mora nec requies interdatur ulla fluendi,

perpetuo quoniam sentimus et omnia semper

cernere odorari licet et sentire sonare.

230Praeterea quoniam manibus tractata figura

in tenebris quaedam cognoscitur esse eadem quae

cernitur in luce et claro candore, necessest

consimili causa tactum visumque moveri.

nunc igitur si quadratum temptamus et id nos

235commovet in tenebris, in luci quae poterit res

accidere ad speciem quadrata, nisi eius imago?

esse in imaginibus qua propter causa videtur

cernundi neque posse sine his res ulla videri.

Nunc ea quae dico rerum simulacra feruntur

240undique et in cunctas iaciuntur didita partis;

verum nos oculis quia solis cernere quimus,

propterea fit uti, speciem quo vertimus, omnes

res ibi eam contra feriant forma atque colore.

et quantum quaeque ab nobis res absit, imago

245efficit ut videamus et internoscere curat;

nam cum mittitur, extemplo protrudit agitque

aera qui inter se cumque est oculosque locatus,

isque ita per nostras acies perlabitur omnis

et quasi perterget pupillas atque ita transit.

250propterea fit uti videamus quam procul absit

res quaeque. et quanto plus aeris ante agitatur

et nostros oculos perterget longior aura,

tam procul esse magis res quaeque remota videtur.

scilicet haec summe celeri ratione geruntur,

255quale sit ut videamus, et una quam procul absit.

Illud in his rebus minime mirabile habendumst,

cur, ea quae feriant oculos simulacra videri

singula cum nequeant, res ipsae perspiciantur.

ventus enim quoque paulatim cum verberat et cum

260acre fluit frigus, non privam quamque solemus

particulam venti sentire et frigoris eius,

sed magis unorsum, fierique perinde videmus

corpore tum plagas in nostro tam quam aliquae res

verberet atque sui det sensum corporis extra.

265praeterea lapidem digito cum tundimus, ipsum

tangimus extremum saxi summumque colorem

nec sentimus eum tactu, verum magis ipsam

duritiem penitus saxi sentimus in alto.

Nunc age, cur ultra speculum videatur imago

270percipe: nam certe penitus remmota videtur.

quod genus illa foris quae vere transpiciuntur,

ianua cum per se transpectum praebet apertum,

multa facitque foris ex aedibus ut videantur;

is quoque enim duplici geminoque fit aere visus.

275primus enim citra postes tum cernitur aer,

inde fores ipsae dextra laevaque secuntur,

post extraria lux oculos perterget et aer

alter, et illa foris quae vere transpiciuntur.

sic ubi se primum speculi proiecit imago,

280dum venit ad nostras acies, protrudit agitque

aera qui inter se cumquest oculosque locatus,

et facit, ut prius hunc omnem sentire queamus

quam speculum; sed ubi in speculum quoque sensimus ipsum,

continuo a nobis in eum quae fertur imago

285pervenit, et nostros oculos reiecta revisit

atque alium prae se propellens aera volvit,

et facit ut prius hunc quam se videamus, eoque

distare ab speculo tantum semota videtur.

quare etiam atque etiam minime mirarier est par

…

290illis quae reddunt speculorum ex aequore visum,

aeribus binis quoniam res confit utraque.

Nunc ea quae nobis membrorum dextera pars est,

in speculis fit ut in laeva videatur eo quod

planitiem ad speculi veniens cum offendit imago,

295non convertitur incolumis, sed recta retrorsum

sic eliditur, ut siquis, prius arida quam sit

cretea persona, adlidat pilaeve trabive,

atque ea continuo rectam si fronte figuram

servet et elisam retro sese exprimat ipsa.

300fiet ut, ante oculus fuerit qui dexter, ut idem

nunc sit laevus et e laevo sit mutua dexter.

Fit quoque de speculo in speculum ut tradatur imago,

quinque etiam aut sex ut fieri simulacra suerint.

nam quae cumque retro parte interiore latebunt,

305inde tamen, quamvis torte penitusque remota,

omnia per flexos aditus educta licebit

pluribus haec speculis videantur in aedibus esse.

usque adeo speculo in speculum translucet imago,

et cum laeva data est, fit rusum ut dextera fiat,

310inde retro rursum redit et convertit eodem.

Quin etiam quae cumque latuscula sunt speculorum

adsimili lateris flexura praedita nostri,

dextera ea propter nobis simulacra remittunt,

aut quia de speculo in speculum transfertur imago,

315inde ad nos elisa bis advolat, aut etiam quod

circum agitur, cum venit, imago propterea quod

flexa figura docet speculi convertier ad nos.

Indugredi porro pariter simulacra pedemque

ponere nobiscum credas gestumque imitari

320propterea quia, de speculi qua parte recedas,

continuo nequeunt illinc simulacra reverti;

omnia quandoquidem cogit natura referri

ac resilire ab rebus ad aequos reddita flexus.

Splendida porro oculi fugitant vitantque tueri.

325sol etiam caecat, contra si tendere pergas,

propterea quia vis magnast ipsius et alte

aera per purum simulacra feruntur

et feriunt oculos turbantia composituras.

Praeterea splendor qui cumque est acer adurit

330saepe oculos ideo quod semina possidet ignis

multa, dolorem oculis quae gignunt insinuando.

lurida praeterea fiunt quae cumque tuentur

arquati, quia luroris de corpore eorum

semina multa fluunt simulacris obvia rerum,

335multaque sunt oculis in eorum denique mixta,

quae contage sua palloribus omnia pingunt.

E tenebris autem quae sunt in luce tuemur

propterea quia, cum propior caliginis aer

ater init oculos prior et possedit apertos,

340insequitur candens confestim lucidus aer,

qui quasi purgat eos ac nigras discutit umbras

aeris illius; nam multis partibus hic est

mobilior multisque minutior et mage pollens.

qui simul atque vias oculorum luce replevit

345atque pate fecit, quas ante obsederat aer

ATER, continuo rerum simulacra secuntur,

quae sita sunt in luce, lacessuntque ut videamus.

quod contra facere in tenebris e luce nequimus

propterea quia posterior caliginis aer

350crassior insequitur, qui cuncta foramina complet

obsiditque vias oculorum, ne simulacra

possint ullarum rerum coniecta moveri.

Quadratasque procul turris cum cernimus urbis,

propterea fit uti videantur saepe rutundae,

355angulus optusus quia longe cernitur omnis

sive etiam potius non cernitur ac perit eius

plaga nec ad nostras acies perlabitur ictus,

aera per multum quia dum simulacra feruntur,

cogit hebescere eum crebris offensibus aer.

360hoc ubi suffugit sensum simul angulus omnis.

fit quasi ut ad turnum saxorum structa tuantur;

non tamen ut coram quae sunt vereque rutunda,

sed quasi adumbratim paulum simulata videntur.

Umbra videtur item nobis in sole moveri

365et vestigia nostra sequi gestumque imitari,

aera si credis privatum lumine posse

indugredi, motus hominum gestumque sequentem;

nam nihil esse potest aliud nisi lumine cassus

aer id quod nos umbram perhibere suemus.

370ni mirum, quia terra locis ex ordine certis

lumine privatur solis qua cumque meantes

officimus, repletur item quod liquimus eius,

propterea fit uti videatur, quae fuit umbra

corporis, e regione eadem nos usque secuta.

375semper enim nova se radiorum lumina fundunt

primaque dispereunt, quasi in ignem lana trahatur.

propterea facile et spoliatur lumine terra

et repletur item nigrasque sibi abluit umbras.

Nec tamen hic oculos falli concedimus hilum.

380nam quo cumque loco sit lux atque umbra tueri

illorum est; eadem vero sint lumina necne,

umbraque quae fuit hic eadem nunc transeat illuc,

an potius fiat paulo quod diximus ante,

hoc animi demum ratio discernere debet,

385nec possunt oculi naturam noscere rerum.

proinde animi vitium hoc oculis adfingere noli.

Qua vehimur navi, fertur, cum stare videtur;

quae manet in statione, ea praeter creditur ire.

et fugere ad puppim colles campique videntur,

390quos agimus praeter navem velisque volamus.

Sidera cessare aetheriis adfixa cavernis

cuncta videntur, et adsiduo sunt omnia motu,

quandoquidem longos obitus exorta revisunt,

cum permensa suo sunt caelum corpore claro.

395solque pari ratione manere et luna videtur

in statione, ea quae ferri res indicat ipsa.

Exstantisque procul medio de gurgite montis

classibus inter quos liber patet exitus ingens,

insula coniunctis tamen ex his una videtur.

400atria versari et circum cursare columnae

usque adeo fit uti pueris videantur, ubi ipsi

desierunt verti, vix ut iam credere possint

non supra sese ruere omnia tecta minari.

Iamque rubrum tremulis iubar ignibus erigere alte

405cum coeptat natura supraque extollere montes,

quos tibi tum supra sol montis esse videtur

comminus ipse suo contingens fervidus igni,

vix absunt nobis missus bis mille sagittae,

vix etiam cursus quingentos saepe veruti;

410inter eos solemque iacent immania ponti

aequora substrata aetheriis ingentibus oris,

interiectaque sunt terrarum milia multa,

quae variae retinent gentes et saecla ferarum.

At coniectus aquae digitum non altior unum,

415qui lapides inter sistit per strata viarum,

despectum praebet sub terras inpete tanto,

a terris quantum caeli patet altus hiatus,

nubila despicere et caelum ut videare videre,

corpora mirande sub terras abdita caelo.

420Denique ubi in medio nobis ecus acer obhaesit

flumine et in rapidas amnis despeximus undas,

stantis equi corpus transversum ferre videtur

vis et in adversum flumen contrudere raptim,

et quo cumque oculos traiecimus omnia ferri

425et fluere adsimili nobis ratione videntur.

Porticus aequali quamvis est denique ductu

stansque in perpetuum paribus suffulta columnis,

longa tamen parte ab summa cum tota videtur,

paulatim trahit angusti fastigia coni,

430tecta solo iungens atque omnia dextera laevis

donec in obscurum coni conduxit acumen.

In pelago nautis ex undis ortus in undis

sol fit uti videatur obire et condere lumen;

quippe ubi nil aliud nisi aquam caelumque tuentur;

435ne leviter credas labefactari undique sensus.

at maris ignaris in portu clauda videntur

navigia aplustris fractis obnitier undis.

nam quae cumque supra rorem salis edita pars est

remorum, recta est, et recta superne guberna;

440quae demersa liquore obeunt, refracta videntur

omnia converti sursumque supina reverti

et reflexa prope in summo fluitare liquore.

Raraque per caelum cum venti nubila portant

tempore nocturno, tum splendida signa videntur

445labier adversum nimbos atque ire superne

longe aliam in partem ac vera ratione feruntur

At si forte oculo manus uni subdita supter

pressit eum, quodam sensu fit uti videantur

omnia quae tuimur fieri tum bina tuendo,

450bina lucernarum florentia lumina flammis

binaque per totas aedis geminare supellex

et duplicis hominum facies et corpora bina.

Denique cum suavi devinxit membra sopore

somnus et in summa corpus iacet omne quiete,

455tum vigilare tamen nobis et membra movere

nostra videmur, et in noctis caligine caeca

cernere censemus solem lumenque diurnum,

conclusoque loco caelum mare flumina montis

mutare et campos pedibus transire videmur,

460et sonitus audire, severa silentia noctis

undique cum constent, et reddere dicta tacentes.

Cetera de genere hoc mirande multa videmus,

quae violare fidem quasi sensibus omnia quaerunt,

ne quiquam, quoniam pars horum maxima fallit

465propter opinatus animi, quos addimus ipsi,

pro visis ut sint quae non sunt sensibus visa;

nam nihil aegrius est quam res secernere apertas

ab dubiis, animus quas ab se protinus addit.

Denique nil sciri siquis putat, id quoque nescit

470an sciri possit, quoniam nil scire fatetur.

hunc igitur contra minuam contendere causam,

qui capite ipse suo in statuit vestigia sese.

et tamen hoc quoque uti concedam scire, at id ipsum

quaeram, cum in rebus veri nil viderit ante,

475unde sciat quid sit scire et nescire vicissim,

notitiam veri quae res falsique crearit

et dubium certo quae res differre probarit.

invenies primis ab sensibus esse creatam

notitiem veri neque sensus posse refelli.

480nam maiore fide debet reperirier illud,

sponte sua veris quod possit vincere falsa.

quid maiore fide porro quam sensus haberi

debet? an ab sensu falso ratio orta valebit

dicere eos contra, quae tota ab sensibus orta est?

485qui nisi sunt veri, ratio quoque falsa fit omnis.

An poterunt oculos aures reprehendere, an aures

tactus? an hunc porro tactum sapor arguet oris,

an confutabunt nares oculive revincent?

non, ut opinor, ita est. nam seorsum cuique potestas

490divisast, sua vis cuiquest, ideoque necesse est

et quod molle sit et gelidum fervensve videre

et seorsum varios rerum sentire colores

et quae cumque coloribus sint coniuncta necessest.

seorsus item sapor oris habet vim, seorsus odores

495nascuntur, seorsum sonitus. ideoque necesse est

non possint alios alii convincere sensus.

nec porro poterunt ipsi reprehendere sese,

aequa fides quoniam debebit semper haberi.

proinde quod in quoquest his visum tempore, verumst.

500Et si non poterit ratio dissolvere causam,

cur ea quae fuerint iuxtim quadrata, procul sint

visa rutunda, tamen praestat rationis egentem

reddere mendose causas utriusque figurae,

quam manibus manifesta suis emittere quoquam

505et violare fidem primam et convellere tota

fundamenta quibus nixatur vita salusque.

non modo enim ratio ruat omnis, vita quoque ipsa

concidat extemplo, nisi credere sensibus ausis

praecipitisque locos vitare et cetera quae sint

510in genere hoc fugienda, sequi contraria quae sint.

illa tibi est igitur verborum copia cassa

omnis, quae contra sensus instructa paratast.

Denique ut in fabrica, si pravast regula prima,

normaque si fallax rectis regionibus exit,

515et libella aliqua si ex parti claudicat hilum,

omnia mendose fieri atque obstipa necessu est

prava cubantia prona supina atque absona tecta,

iam ruere ut quaedam videantur velle, ruantque

prodita iudiciis fallacibus omnia primis,

520sic igitur ratio tibi rerum prava necessest

falsaque sit, falsis quae cumque ab sensibus ortast.

Nunc alii sensus quo pacto quisque suam rem

sentiat, haud quaquam ratio scruposa relicta est.

Principio auditur sonus et vox omnis, in auris

525insinuata suo pepulere ubi corpore sensum.

corpoream quoque enim vocem constare fatendumst

et sonitum, quoniam possunt inpellere sensus.

Praeterea radit vox fauces saepe facitque

asperiora foras gradiens arteria clamor,

530quippe per angustum turba maiore coorta

ire foras ubi coeperunt primordia vocum.

scilicet expletis quoque ianua raditur oris.

haud igitur dubiumst quin voces verbaque constent

corporeis e principiis, ut laedere possint.

535nec te fallit item quid corporis auferat et quid

detrahat ex hominum nervis ac viribus ipsis

perpetuus sermo nigrai noctis ad umbram

aurorae perductus ab exoriente nitore,

praesertim si cum summost clamore profusus.

540ergo corpoream vocem constare necessest,

multa loquens quoniam amittit de corpore partem.

Asperitas autem vocis fit ab asperitate

principiorum et item levor levore creatur;

nec simili penetrant auris primordia forma,

545cum tuba depresso graviter sub murmure mugit

et reboat raucum retro cita barbita bombum,

et iam Dauliades natae hortis ex Heliconis

cum liquidam tollunt lugubri voce querellam.

Hasce igitur penitus voces cum corpore nostro

550exprimimus rectoque foras emittimus ore,

mobilis articulat nervorum daedala lingua,

formaturaque labrorum pro parte figurat.

hoc ubi non longum spatiumst unde illa profecta

perveniat vox quaeque, necessest verba quoque ipsa

555plane exaudiri discernique articulatim;

servat enim formaturam servatque figuram.

at si inter positum spatium sit longius aequo,

aera per multum confundi verba necessest

et conturbari vocem, dum transvolat auras.

560ergo fit, sonitum ut possis sentire neque illam

internoscere, verborum sententia quae sit;

usque adeo confusa venit vox inque pedita.

Praeterea verbum saepe unum perciet auris

omnibus in populo missum praeconis ab ore.

565in multas igitur voces vox una repente

diffugit, in privas quoniam se dividit auris

obsignans formam verbis clarumque sonorem.

at quae pars vocum non auris incidit ipsas,

praeter lata perit frustra diffusa per auras.

570pars solidis adlisa locis reiecta sonorem

reddit et inter dum frustratur imagine verbi.

Quae bene cum videas, rationem reddere possis

tute tibi atque aliis, quo pacto per loca sola

saxa paris formas verborum ex ordine reddant.

575palantis comites com montis inter opacos

quaerimus et magna dispersos voce ciemus.

sex etiam aut septem loca vidi reddere vocis,

unam cum iaceres: ita colles collibus ipsi

verba repulsantes iterabant dicta referri.

580haec loca capripedes Satyros Nymphasque tenere

finitimi fingunt et Faunos esse locuntur,

quorum noctivago strepitu ludoque iocanti

adfirmant volgo taciturna silentia rumpi

chordarumque sonos fieri dulcisque querellas,

585tibia quas fundit digitis pulsata canentum,

et genus agricolum late sentiscere, quom Pan

pinea semiferi capitis velamina quassans

unco saepe labro calamos percurrit hiantis,

fistula silvestrem ne cesset fundere musam.

590cetera de genere hoc monstra ac portenta loquontur,

ne loca deserta ab divis quoque forte putentur

sola tenere. ideo iactant miracula dictis

aut aliqua ratione alia ducuntur, ut omne

humanum genus est avidum nimis auricularum.

595Quod super est, non est mirandum qua ratione,

per loca quae nequeunt oculi res cernere apertas,

haec loca per voces veniant aurisque lacessant,

conloquium clausis foribus quoque saepe videmus;

ni mirum quia vox per flexa foramina rerum

600incolumis transire potest, simulacra renutant;

perscinduntur enim, nisi recta foramina tranant,

qualia sunt vitrei, species qua travolat omnis.

praeterea partis in cunctas dividitur vox,

ex aliis aliae quoniam gignuntur, ubi una

605dissuluit semel in multas exorta, quasi ignis

saepe solet scintilla suos se spargere in ignis.

ergo replentur loca vocibus abdita retro,

omnia quae circum fervunt sonituque cientur.

at simulacra viis derectis omnia tendunt,

610ut sunt missa semel; qua propter cernere nemo

saepe supra potis est, at voces accipere extra.

et tamen ipsa quoque haec, dum transit clausa domorum

vox optunditur atque auris confusa penetrat

et sonitum potius quam verba audire videmur.

615Hoc, qui sentimus sucum, lingua atque palatum

plusculum habent in se rationis, plus operai.

principio sucum sentimus in ore, cibum cum

mandendo exprimimus, ceu plenam spongiam aquai

siquis forte manu premere ac siccare coepit.

620inde quod exprimimus per caulas omne palati

diditur et rarae per flexa foramina linguae,

hoc ubi levia sunt manantis corpora suci,

suaviter attingunt et suaviter omnia tractant

umida linguai circum sudantia templa;

625at contra pungunt sensum lacerantque coorta,

quanto quaeque magis sunt asperitate repleta.

deinde voluptas est e suco fine palati;

cum vero deorsum per fauces praecipitavit,

nulla voluptas est, dum diditur omnis in artus;

630nec refert quicquam quo victu corpus alatur,

dum modo quod capias concoctum didere possis

artubus et stomachi tumidum servare tenorem.

Nunc aliis alius qui sit cibus ut videamus,

expediam, quareve, aliis quod triste et amarumst,

635hoc tamen esse aliis possit perdulce videri,

tantaque in his rebus distantia differitasque est,

ut quod aliis cibus est aliis fuat acre venenum;

est itaque ut serpens, hominis quae tacta salivis

disperit ac sese mandendo conficit ipsa.

640praeterea nobis veratrum est acre venenum,

at capris adipes et cocturnicibus auget.

id quibus ut fiat rebus cognoscere possis,

principio meminisse decet quae diximus ante,

semina multimodis in rebus mixta teneri.

645porro omnes quae cumque cibum capiunt animantes,

ut sunt dissimiles extrinsecus et generatim

extima membrorum circumcaesura coercet,

proinde et seminibus constant variantque figura.

semina cum porro distent, differre necessest

650intervalla viasque, foramina quae perhibemus,

omnibus in membris et in ore ipsoque palato.

esse minora igitur quaedam maioraque debent,

esse triquetra aliis, aliis quadrata necessest,

multa rutunda, modis multis multangula quaedam.

655namque figurarum ratio ut motusque reposcunt,

proinde foraminibus debent differe figurae

et variare viae proinde ac textura coercet.

hoc ubi quod suave est aliis aliis fit amarum,

illi, cui suave est, levissima corpora debent

660contractabiliter caulas intrare palati,

at contra quibus est eadem res intus acerba,

aspera ni mirum penetrant hamataque fauces.

nunc facile est ex his rebus cognoscere quaeque.

quippe ubi cui febris bili superante coorta est

665aut alia ratione aliquast vis excita morbi,

perturbatur ibi iam totum corpus et omnes

commutantur ibi positurae principiorum;

fit prius ad sensum ut quae corpora conveniebant

nunc non conveniant, et cetera sint magis apta,

670quae penetrata queunt sensum progignere acerbum;

utraque enim sunt in mellis commixta sapore;

id quod iam supera tibi saepe ostendimus ante.

Nunc age, quo pacto naris adiectus odoris

tangat agam. primum res multas esse necessest

675unde fluens volvat varius se fluctus odorum,

et fluere et mitti volgo spargique putandumst;

verum aliis alius magis est animantibus aptus,

dissimilis propter formas. ideoque per auras

mellis apes quamvis longe ducuntur odore,

680volturiique cadaveribus; tum fissa ferarum

ungula quo tulerit gressum promissa canum vis

ducit, et humanum longe praesentit odorem

Romulidarum arcis servator, candidus anser.

sic aliis alius nidor datus ad sua quemque

685pabula ducit et a taetro resilire veneno

cogit, eoque modo servantur saecla ferarum.

Hic odor ipse igitur, naris qui cumque lacessit,

est alio ut possit permitti longius alter;

sed tamen haud quisquam tam longe fertur eorum

690quam sonitus, quam vox, mitto iam dicere quam res

quae feriunt oculorum acies visumque lacessunt.

errabundus enim tarde venit ac perit ante

paulatim facilis distractus in aeris auras;

ex alto primum quia vix emittitur ex re;

695nam penitus fluere atque recedere rebus odores

significat quod fracta magis redolere videntur

omnia, quod contrita, quod igni conlabefacta.

deinde videre licet maioribus esse creatum

principiis quam vox, quoniam per saxea saepta

700non penetrat, qua vox volgo sonitusque feruntur.

quare etiam quod olet non tam facile esse videbis

investigare in qua sit regione locatum;

refrigescit enim cunctando plaga per auras

nec calida ad sensum decurrunt nuntia rerum.

705errant saepe canes itaque et vestigia quaerunt.

Nec tamen hoc solis in odoribus atque saporum

in generest, sed item species rerum atque colores

non ita conveniunt ad sensus omnibus omnes,

ut non sint aliis quaedam magis acria visu.

710quin etiam gallum noctem explaudentibus alis

auroram clara consuetum voce vocare,

noenu queunt rapidi contra constare leones

inque tueri: ita continuo meminere fugai.

ni mirum quia sunt gallorum in corpore quaedam

715semina, quae cum sunt oculis inmissa leonum,

pupillas interfodiunt acremque dolorem

praebent, ut nequeant contra durare feroces,

cum tamen haec nostras acies nil laedere possint,

aut quia non penetrant aut quod penetrantibus illis

720exitus ex oculis liber datur, in remorando

laedere ne possint ex ulla lumina parte.

Nunc age, quae moveant animum res accipe, et unde

quae veniunt veniant in mentem percipe paucis.

principio hoc dico, rerum simulacra vagari

725multa modis multis in cunctas undique partis

tenvia, quae facile inter se iunguntur in auris,

obvia cum veniunt, ut aranea bratteaque auri.

quippe etenim multo magis haec sunt tenvia textu

quam quae percipiunt oculos visumque lacessunt,

730corporis haec quoniam penetrant per rara cientque

tenvem animi naturam intus sensumque lacessunt.

Centauros itaque et Scyllarum membra videmus

Cerbereasque canum facies simulacraque eorum

quorum morte obita tellus amplectitur ossa;

735omnigenus quoniam passim simulacra feruntur,

partim sponte sua quae fiunt aere in ipso,

partim quae variis ab rebus cumque recedunt

et quae confiunt ex horum facta figuris.

nam certe ex vivo Centauri non fit imago,

740nulla fuit quoniam talis natura animata;

verum ubi equi atque hominis casu convenit imago,

haerescit facile extemplo, quod diximus ante,

propter subtilem naturam et tenvia texta.

cetera de genere hoc eadem ratione creantur.

745quae cum mobiliter summa levitate feruntur,

ut prius ostendi, facile uno commovet ictu

quae libet una animum nobis subtilis imago;

tenvis enim mens est et mire mobilis ipsa.

haec fieri ut memoro, facile hinc cognoscere possis.

750quatinus hoc simile est illi, quod mente videmus

atque oculis, simili fieri ratione necessest.

Nunc igitur docui quoniam me forte leonum

cernere per simulacra, oculos quae cumque lacessunt,

scire licet mentem simili ratione moveri

755per simulacra leonum et cetera quae videt aeque

nec minus atque oculi, nisi quod mage tenvia cernit.

nec ratione alia, cum somnus membra profudit,

mens animi vigilat, nisi quod simulacra lacessunt

haec eadem nostros animos quae cum vigilamus,

760usque adeo, certe ut videamur cernere eum quem

rellicta vita iam mors et terra potitast.

hoc ideo fieri cogit natura, quod omnes

corporis offecti sensus per membra quiescunt

nec possunt falsum veris convincere rebus.

765praeterea meminisse iacet languetque sopore,

nec dissentit eum mortis letique potitum

iam pridem, quem mens vivom se cernere credit.

quod super est, non est mirum simulacra moveri

bracchiaque in numerum iactare et cetera membra;

770nam fit ut in somnis facere hoc videatur imago.

quippe, ubi prima perit alioque est altera nata

inde statu, prior hic gestum mutasse videtur.

scilicet id fieri celeri ratione putandumst:

tanta est mobilitas et rerum copia tanta

775tantaque sensibili quovis est tempore in uno

copia particularum, ut possit suppeditare.

Multaque in his rebus quaeruntur multaque nobis

clarandumst, plane si res exponere avemus.

quaeritur in primis quare, quod cuique libido

780venerit, extemplo mens cogitet eius id ipsum.

anne voluntatem nostram simulacra tuentur

et simul ac volumus nobis occurrit imago,

si mare, si terram cordist, si denique caelum?

conventus hominum, pompam, convivia, pugnas,

785omnia sub verbone creat natura paratque?

cum praesertim aliis eadem in regione locoque

longe dissimilis animus res cogitet omnis.

quid porro, in numerum procedere cum simulacra

cernimus in somnis et mollia membra movere,

790mollia mobiliter cum alternis bracchia mittunt

et repetunt oculis gestum pede convenienti?

scilicet arte madent simulacra et docta vagantur,

nocturno facere ut possint in tempore ludos.

an magis illud erit verum? quia tempore in uno,

795cum sentimus, id est cum vox emittitur una,

tempora multa latent, ratio quae comperit esse,

propterea fit uti quovis in tempore quaeque

praesto sint simulacra locis in quisque parata.

tanta est mobilitas et rerum copia tanta.

800hoc ubi prima perit alioque est altera nata

inde statu, prior hic gestum mutasse videtur.

et quia tenvia sunt, nisi quae contendit, acute

cernere non potis est animus; proinde omnia quae sunt

praeterea pereunt, nisi quae ex sese ipse paravit.

805ipse parat sese porro speratque futurum

ut videat quod consequitur rem quamque: fit ergo.

nonne vides oculos etiam, cum tenvia quae sunt

praeterea pereunt, nisi quae ex se ipse paravit

cernere coeperunt, contendere se atque parare,

810nec sine eo fieri posse ut cernamus acute?

et tamen in rebus quoque apertis noscere possis,

si non advertas animum, proinde esse quasi omni

tempore semotum fuerit longeque remotum.

cur igitur mirumst, animus si cetera perdit

815praeter quam quibus est in rebus deditus ipse?

deinde adopinamur de signis maxima parvis

ac nos in fraudem induimus frustraminis ipsi.

Fit quoque ut inter dum non suppeditetur imago

eiusdem generis, sed femina quae fuit ante,

820in manibus vir uti factus videatur adesse,

aut alia ex alia facies aetasque sequatur.

quod ne miremur sopor atque oblivia curant.

Illud in his rebus vitium vehementer ainesse

effugere errorem vitareque praemetuenter,

825lumina ne facias oculorum clara creata,

prospicere ut possimus, et ut proferre queamus

proceros passus, ideo fastigia posse

surarum ac feminum pedibus fundata plicari,

bracchia tum porro validis ex apta lacertis

830esse manusque datas utraque ex parte ministras,

ut facere ad vitam possemus quae foret usus.

cetera de genere hoc inter quae cumque pretantur,

omnia perversa praepostera sunt ratione,

nil ideo quoniam natumst in corpore ut uti

835possemus, sed quod natumst id procreat usum.

nec fuit ante videre oculorum lumina nata,

nec dictis orare prius quam lingua creatast,

sed potius longe linguae praecessit origo

sermonem multoque creatae sunt prius aures

840quam sonus est auditus, et omnia denique membra

ante fuere, ut opinor, eorum quam foret usus;

haud igitur potuere utendi crescere causa.

at contra conferre manu certamina pugnae

et lacerare artus foedareque membra cruore

845ante fuit multo quam lucida tela volarent,

et volnus vitare prius natura coegit

quam daret obiectum parmai laeva per artem.

scilicet et fessum corpus mandare quieti

multo antiquius est quam lecti mollia strata,

850et sedare sitim prius est quam pocula natum.

haec igitur possunt utendi cognita causa

credier, ex usu quae sunt vitaque reperta.

illa quidem seorsum sunt omnia, quae prius ipsa

nata dedere suae post notitiam utilitatis.

855quo genere in primis sensus et membra videmus;

quare etiam atque etiam procul est ut credere possis

utilitatis ob officium potuisse creari.

Illud item non est mirandum, corporis ipsa

quod natura cibum quaerit cuiusque animantis.

860quippe etenim fluere atque recedere corpora rebus

multa modis multis docui, sed plurima debent

ex animalibus; quae quia sunt exercita motu,

multa per os exhalantur, cum languida anhelant,

multaque per sudorem ex alto pressa feruntur.

865his igitur rebus rarescit corpus et omnis

subruitur natura, dolor quam consequitur rem.

propterea capitur cibus, ut suffulciat artus

et recreet vires inter datus, atque patentem

per membra ac venas ut amorem opturet edendi.

870umor item discedit in omnia quae loca cumque

poscunt umorem; glomerataque multa vaporis

corpora, quae stomacho praebent incendia nostro,

dissupat adveniens liquor ac restinguit ut ignem,

urere ne possit calor amplius aridus artus.

875sic igitur tibi anhela sitis de corpore nostro

abluitur, sic expletur ieiuna cupido.

Nunc qui fiat uti passus proferre queamus,

cum volumus, quareque datum sit membra movere

et quae res tantum hoc oneris protrudere nostri

880corporis insuerit, dicam: tu percipe dicta.

dico animo nostro primum simulacra meandi

accidere atque animum pulsare, ut diximus ante.

inde voluntas fit; neque enim facere incipit ullam

rem quisquam, quam mens providit quid velit ante.

885id quod providet, illius rei constat imago,

ergo animus cum sese ita commovet ut velit ire

inque gredi, ferit extemplo quae in corpore toto

per membra atque artus animai dissita vis est;

et facilest factu, quoniam coniuncta tenetur.

890inde ea proporro corpus ferit, atque ita tota

paulatim moles protruditur atque movetur.

praeterea tum rarescit quoque corpus et aer,

scilicet ut debet qui semper mobilis extat,

per patefacta venit penetratque foramina largus,

895et dispargitur ad partis ita quasque minutas

corporis. hic igitur rebus fit utrimque duabus,

corpus ut ac navis velis ventoque feratur.

nec tamen illud in his rebus mirabile constat,

tantula quod tantum corpus corpuscula possunt

900contorquere et onus totum convertere nostrum;

quippe etenim ventus subtili corpore tenvis

trudit agens magnam magno molimine navem

et manus una regit quanto vis impete euntem

atque gubernaclum contorquet quo libet unum,

905multaque per trocleas et tympana pondere magno

commovet atque levi sustollit machina nisu.

Nunc quibus ille modis somnus per membra quietem

inriget atque animi curas e pectore solvat,

suavidicis potius quom multis versibus edam,

910parvus ut est cycni melior canor, ille gruum quam

clamor in aetheriis dispersus nubibus austri.

tu mihi da tenuis auris animumque sagacem,

ne fieri negites quae dicam posse retroque

vera repulsanti discedas pectore dicta,

915tutemet in culpa cum sis neque cernere possis.

Principio somnus fit ubi est distracta per artus

vis animae partimque foras eiecta recessit

et partim contrusa magis concessit in altum;

dissoluuntur enim tum demum membra fluuntque.

920nam dubium non est, animai quin opera sit

sensus hic in nobis, quem cum sopor inpedit esse,

tum nobis animam perturbatam esse putandumst

eiectamque foras, non omnem; namque iaceret

aeterno corpus perfusum frigore leti.

925quippe ubi nulla latens animai pars remaneret

in membris, cinere ut multa latet obrutus ignis,

unde reconflari sensus per membra repente

possit, ut ex igni caeco consurgere flamma?

Sed quibus haec rebus novitas confiat et unde

930perturbari anima et corpus languescere possit,

expediam: tu fac ne ventis verba profundam.

Principio externa corpus de parte necessum est,

aeriis quoniam vicinum tangitur auris,

tundier atque eius crebro pulsarier ictu,

935proptereaque fere res omnes aut corio sunt

aut etiam conchis aut callo aut cortice tectae.

interiorem etiam partem spirantibus aer

verberat hic idem, cum ducitur atque reflatur.

quare utrimque secus cum corpus vapulet et cum

940perveniant plagae per parva foramina nobis

corporis ad primas partis elementaque prima,

fit quasi paulatim nobis per membra ruina.

conturbantur enim positurae principiorum

corporis atque animi. fit uti pars inde animai

945eliciatur et introrsum pars abdita cedat,

pars etiam distracta per artus non queat esse

coniuncta inter se neque motu mutua fungi;

inter enim saepit coetus natura viasque.

ergo sensus abit mutatis motibus alte.

950et quoniam non est quasi quod suffulciat artus,

debile fit corpus languescuntque omnia membra,

bracchia palpebraeque cadunt poplitesque cubanti

saepe tamen summittuntur virisque resolvunt.

Deinde cibum sequitur somnus, quia, quae facit aer,

955haec eadem cibus, in venas dum diditur omnis,

efficit. et multo sopor ille gravissimus exstat,

quem satur aut lassus capias, quia plurima tum se

corpora conturbant magno contusa labore.

fit ratione eadem coniectus parte animai

960altior atque foras eiectus largior eius,

et divisior inter se ac distractior intus.

Et quo quisque fere studio devinctus adhaeret

aut quibus in rebus multum sumus ante morati

atque in ea ratione fuit contenta magis mens,

965in somnis eadem plerumque videmur obire:

causidici causas agere et componere leges,

induperatores pugnare ac proelia obire,

nautae contractum cum ventis degere bellum,

nos agere hoc autem et naturam quaerere rerum

970semper et inventam patriis exponere chartis.

cetera sic studia atque artes plerumque videntur

in somnis animos hominum frustrata tenere.

et qui cumque dies multos ex ordine ludis

adsiduas dederunt operas, plerumque videmus,

975cum iam destiterunt ea sensibus usurpare,

relicuas tamen esse vias in mente patentis,

qua possint eadem rerum simulacra venire;