5 Lact. inst. 6, 5

1Sed priusquam singulas virtutes exponere incipio, determinanda est ipsa virtus, quam non recte philosophi definierunt, quid esset aut in quibus rebus, quid operis, quid haberet officii. nomen itaque solum retinuerunt, vim vero et rationem et effectum perdiderunt. 2quaecumque autem in definitionem virtutis solent dicere, paucis versibus colligit et enarrat Lucilius, quos malo equidem ponere, ne dum multorum sententias refello, sim longior quam necesse est. B(G)RHSPV] 1 possint (e s. 1. er.) B 3 oderunt H, oderit Vac aliis B\\ corr. B1 ii edd., hi BRHSPV, hii G 4 [r]egendos G magistratos B\\ corr. B3 5 et] ut B', corr. B* annum (ex annis) sic B3 6 quorumdam B', corr. B3 temperali B', corr. B2 7 regnant P infinita etJ infinitate H 8 universo (o ex i m. 2) generi. (s er.) humano B 9 vanis RH religionirbuls Pl impiis Pne his BHSP1 (corr. P3) V 10 oculis H inpigit PV utM Pl speciem B 12 obstrucsit B', corr. B2 omnis B1 (corr. B2) RPV obsetpjsit B3, obaepsit R via B', corr. B2 13 laetas H discere H arulctorem B3 14 inluminabit B', corr. B2 vere Bl, corr. B2 15 disserendu (~ m. 3) B 16 incipiam edd. 18 post operis add. aut B3 habetct B7, habeat ceit. 20 in om. R definitionem BarGS, definitione BprRHPV, recte? in <de)[finit]<i)[o]nem [u]<ir) desinit codicis G pag. 118 (86) 21 versibus (s et bu in ras. ex u et eodem bu ? m. 2) B lucilium B', corr. B2 22 supra malo add. magis nolo m. al. R *equidem (a er.) B ne] sed ne H, nec P multorum add. B3 23 refello sim] non refello sin H

4ab his definitionibus, quas poeta breviter conprehendit, Marcus Tullius traxit officia vivendi Panaetium Stoicum secutus eaque tribus voluminibus inclusit. haec autem quam falsa sint mox videbimus, ut appareat quantum in nos dignatio divina contulerit, quae nobis aperuit veritatem. 5virtutem esse dixit scire quid sit bonum et malum, quid turpe, quid honestum, quid utile, quid minus. brevius facere potuit, si tantum bonum ac malum diceret, quia nihil potest esse utile vel honestum quod non idem bonum sit, nihil inutile ac turpe quod non idem malum. quod et philosophis videtur et idem Cicero in tertio supra dicti operis ostendit. 6verum scientia non potest esse virtus, quia non est intus in nobis, sed ad nos extrinsecus venit. quod autem transire ab altero ad alterum potest, virtus non est, quia virtus sua cuique est. scientia igitur alieni beneficii est, quia posita est in audiendo, virtus tota nostra est, quia posita est in voluntate faciendi boni. 7sicut ergo in itinere celebrando nihil prodest viam nosse, nisi conatus ac vires suppetant ambulandi, ita vero scientia nihil prodest, si virtus propria deficiat. 8nam fere etiam u qui peccant, etsi non perfecte, tamen quid sit bonum et malum sentiunt, et quotiens aliquid improbe faciunt, peccare se sciunt et ideo celare nituntur. 9sed cum eos boni et mali natura AUCTORES 1 s. Marcus – secutus] cf. de off. II 17, 60; III 2, 7. 11] de off. III 2, 7 ss. BBHSPVJ 1 iis R quos H 2 panetium BHSPV, pane et vinum R sthoicum H ea quae H 4 viderbi'mus B, docebimus R In1 B divina dignatio H 6 scire om. R 7 quordJ (ante minus), d m. 1, 0 ex i et minus del. m.3 P miniw ex min (i. e. -nus) S1 10 malum1 B1 et 8. I. P, om. V filosofte1 B1 11 in tertio om. R supradictri B1 post operis add. libro edd. 12 intus om. BH ad] et R 13 nos] **nos (an er.) B transisse Bcorr. B3 ab] ad Bae, corr. m. 1 vel 2 ad] ab P1, corr. P3 14 sua ex qua corr. B3, sui HP cui'que (' i. e. us n. 3) P post esti 8. I. virtus est add. Bi, nunc erasum 15 est (ante quia) om. B posita] possit B', corr. B1 est] res B post audiendo s. I. est add. B1 16 tota, nostra est om. RS 16 volumptate Bl, corr. B3 bona H, bene (ex boni) p3 17 celebrando C, male a quibusdam temptatum; cf. indicem tUrborum prodeest B 18 raCl BS subpetant PV veri edd. 19 prodeest B ii edd., hi C 21 sentiant B1, corr. B2 quoties P 22 boni natura et mali SI I non fallat, cupiditate mala vincuntur, ut peccent, quia deest illis virtus, id est cupiditas recta et honesta faciendi. 10ex hoc igitur apparet aliut esse scientiam boni malique, aliut virtutem, quod potest esse scientia sine virtute, sicut in plurimis philosophorum fuit. in quo, quoniam recte ad culpam pertinet non fecisse quae scieris, recte voluntas prava et vitiosus animus, quem ignoratio excusare non potest, punietur. 11ergo sicut virtus non est bonum ac malum scire, ita virtus est bonum facere, malum non facere. et tamen scientia sic cum virtute coniuncta est, ut scientia praecedat virtutem, virtus sequatur scientiam, quia nihil prodest cognitio, nisi et actio subsequatur. Horatius igitur paulo melius:

sed inepte, quod eam contrario terminavit, ut si diceret: 'bonum est quod malum non est'. cum enim quid sit virtus nescio, ne vitium quidem quid sit scio. utrumque igitur indiget definitione, quia natura rei talis est, ut utrumque aut intellegi aut non intellegi sit necesse. 13verum nos faciamus quod ille debuit. virtus est iram cohibere, cupiditatem conpescere, libidinem refrenare: id est enim vitium fugere. nam fere omnia AUCTORES 13] ep. I 1, 41. BRHSPVj 1 fallit S 2 illte1 B9 cupitas P 3 scientia r m. 2) B 4 quia B2 (quod Bl) S, quid H scientia* (m er.) B virtute* (m er.) B 6 volumptas BI, corr. B3, voluptas S 7 quem] qurale B* 8 ita ut (exp. m. 2) P fest1 S2 9 sicrclum B2 sic cum – scientia om. R scientia* (m er.) B 10 scientia (~ m. 3) B 11 prodeest B cognitio nisi et] cognitionised B', corr. B3 consequatur BH, subsequatur scientiam (scientiam s. I. add. P2) SP 12 ho* Hatius (no er.) H 13 fugire Bl, corr. BJ proma Bl, primS B3 'librariorum errore aut verba et sapientia prima adiecta sunt aut verba stultitia caruisse (Horat. vers. 42) omissa* vix recte Fritzschius, immo stultitia caruisse omisisse Lact. ipse videtur; cf. 9-12; 498, 16 14 eam rel contrario PJ 16 ne vitium – scio om. R utrum P1 (corr. Pl)V igitur om. R ind(i)glet (et in ras. ex 2 litt., quarum prior a, m. 3) B liri definitione (in in ras. tn. 2, exp. m. 3) B 17 ut om. B ut aut utrumque H 18 sit necesse est (exp. m. 3) B quid B1, corr. B1 19 debuit om. B\\ noluit B7 conspicere B', ras. et s. I. corr. B3 20 vitium bis pI, alt. del, PJ fugire Bl, co-rr. B3 XVIIII. Lact. 1. 32 quae fiunt iniuste atque inprobe, ab his oriuntur adfectibus. 14si enim commotionis huius quae ira dicitur impetus retundatur, omnes hominum contentiones malae sopientur, nemo insidiabitur, nemo prosiliet ad nocendum. 15item si cupiditas temperetur, nemo terra marique grassabitur, nemo exercitum ducet, ut rapiat et vastet aliena. 16item si ardor libidinum conprimatur, omnis aetas et sexus retinebit suam sanctitatem, nemo quidquam pudendum aut patietur aut faciet. 17ergo universa scelera et flagitia his commotionibus virtute sedatis ex hominum vita moribusque tollentur. quae sedatio commotionum et adfectuum hanc habet rationem, ut omnia recta faciamus. 18omne igitur virtutis officium est non peccare. quo profecto fungi non potest qui deum nescit, quoniam ignoratio eius a quo bona oriuntur, inprudentem inpingat in vitia necesse est. 19itaque ut brevius et significantius utriusque rei summa officia determinem, scientia est deum nosse, virtus colere: in illo sapientia, in hoc iustitia continetur.