4 Lact. inst. 6, 4

1Una est itaque virtutis ac bonorum via, quae fert non in Elysios campos, ut poetae loquuntur, sed ad ipsam mundi arcem,

2est enim criminatoris illius, qui pravis religionibus institutis avertit homines ab itinere caelesti et in viam perditionis inducit. 3cuius viae species et figura sic est conposita in aspectum, ut plana et patens et omni genere florum atque fructuum delectabilis esse videatur. in ea enim posuit deus omnia quae pro bonis habentur in terra, opulentiam dico, honorem quietem voluptatem inlecebras omnes, sed cum his pariter iniustitiam crudelitatem superbiam perfidiam libidinem cupiditatem discordiam ignorantiam mendacium stultitiam ceteraque vitia. exitus autem huius viae talis est. 4cum ventum fuerit ad extremum, EPITOME 4-11] c. 54, 3. AUCTORES 5 (in Elysios campos). 7 s.] Verg. Aen. VI 542 s. EXPILATOBES 1 s. 5-8] Lucifer pag. 315, 12 s. 14 s. BRHSP(ab 8) Y] 2 aeternas addidi ex Lucifero pag. 315, 12 necesse est ad occasum et tenebras deferri aeternas, commendatur etiam verbis supra pag.488,22 perenni luce potietur utrumque B1 (corr. B3) V proprietatem H 4 virtutfs J33 ac om. R non B3 5 *elysios (a er.) B, elyseos V1 loquuntur (alt. u del. m. 3) B, locuntur R radl B3 7 ad Bl, corr. B3 leva B1 (corr. B3) HS 8 exercet om. V penas S inpia (n ex mjjB3, sic saepius mittet (e ex i) B7 a mittit denuo incipit cod. P: cf. ad pag. 485,11 9 enim om. S pravis (i ras. ex u) B 10 ab itinere] a via R 11 vitae (exp. m. 3) P species et figura bis PI, alt. del. P3 figuraV (m er., 'distinctionem add. m. 2) B aspectu HPV, recte? 12 plena V potens B', corr. B3, patiens (exp. m. 3) P et omni] omni H, _in omni P fluctu BI, fructuruml B2 13 posuit deus] posita sunt B1 tt (poswita sunt B3) P 14 terram P1, m del. P3 opelentiam (a ex u) V dico om. R 15 sed cum] secum H et iniustitiam H iniusticiam crudelitatem superbiam in inf. mg. P1 16 superbia (~ m. 2) B *per- fidiam (a er.) V 17 mendacium in mg. HJ 18 huius P2 vi*ae (t er.) H unde iam regredi non licet, cum omni sua pulchritudine tam subito praeciditur, ut non ante quis fraudem prospicere possit quam praecipitatus in altitudinem profundam cadat. 5quisquis enim praesentium bonorum specie captus et in his consequendis ac fruendis occupatus non praeviderit ea quae post mortem secutura sunt seque a deo averterit, is vero ad inferos deiectus in aeternam damnabitur poenam. 6via vero via caelestis difficilis et clivosa proposita est vel spinis horrentibus aspera vel saxis extantibus impedita, ut cum summo labore ac pedum tritu cumque magna cadendi sollicitudine sit cuique gradiendum. 7in hac posuit iustitiam temperantiam patientiam fidem castitatem abstinentiam concordiam scientiam veritatem sapientiam ceterasque virtutes, sed simul cum his paupertatem ignominiam laborem dolorem amaritudines omnes. 8quisquis enim spem suam porrexerit longius et meliora maluerit, carebit his terrae bonis, ut expeditus ac levis difficultatem viae superet. nec enim potest qui se adparatu regio circumdederit aut divitiis oneraverit, angustias illas vel ingredi vel tenere. 9unde intellegitur idcirco malis et iniustis facilius provenire quae cupiant, quia prona et declivis est eorum via, bonis autem EPITOME 6 s.] 54, 3. B(G)RHSPV] 1 unde om. P pmlcritudine* (m fWil. er.) B', pulchritudine P3 2 praeciditur (alt. i ras. ex u) B ante quis] antiquis H 3 iin aJtitudine jiij (in a m. 3, alt. in m. 2) B profundum B1 V1, corr. B3V' quisquis] quia B1, corr. B3 4 praesentiam Bl, corr. B7 in 0111. P iis R 5 frugendis P1, g del. P3 viderit S eS ( er.) S 6 se*que (d er.) B abeo ex adeo B2 erterit sic R is] in BI, corr. B' 7 deiectos HM aeternia,m H2 damnavitur B', corr. B1, damnaibituri V3 poena B 9 seiis V1 ut] aut B 10 tritum (exp. m. 2) P, trita (a ex u) V1 sollicitudine* (m er.) B 11 hac (c ex s? m. 2) B 13 ceteraaque P5 virtutes] veritates V sed] seu H iis R 15 sua R porrexerit B1, provexerit R, porrexerit (er ex it ? m. 2) P 16 ab His terre bonis ill. cipit codicis G pag. 115 (103) paene tota lecta terrestribus H *ut (a er.) B 17 religio (exp. m. 3) P, regii vel regu, vix regio G 18 honeraverit B, honoraverit G, onoraverit RS™, corr. m. 1 et 2, honoraverint (h linea del. et alt. o ex e corr. m. 2, n exp. m. 1) P teneri B1, corr. B2 19 faciii'us B1 20 proclivis B, declibi(s) G, deciiuTs PJ quae optent difficile procedere, quia difficili et arduo itinere gradiuntur. 10iustus ergo quoniam durum asperumque iter ingressus est, contemptui derisui odio sit necesse est. omnes enim quos cupiditas aut voluptas praecipites trahit, invident ei qui virtutem capere potuit et inique ferunt id habere aliquem quod ipsi non habent. 11erit itaque pauper humilis ignobilis subiectus iniuriae et tamen omnia quae amara sunt perferens, (s)et si patientiam iugem ad summum illum gradum finemque perduxerit, dabitur ei corona virtutis et a deo pro laboribus quos in vita propter iustitiam pertulit inmortalitate donabitur. 12hae sunt viae quas deus humanae vitae adsignavit: in quibus singulis et bona ostendit et mala, sed ordine praepostero atque converso. in sua enim monstravit temporaria prius mala cum aeternis bonis, qui est ordo melior, in altera temporaria prius bona cum aeternis malis, qui est ordo deterior, ut quicumque praesentia mala cum iustitia delegerit, maiora et certiora consequatur bona quam fuerunt illa quae sprevit, EXPILA TORES 2 s. (durum – necesse est). 6 ss. (pauper – perferens)] Lucifer pag. 316, 12 – 16: durum – perferentes. B(G)RHSPVJ 1 obtent R, obtinent V difficile (post quia; R et] vel H 2 durum asperumque] durumque P 3 contemptui licet derisui. odioque aput te sint Lucifer pag. 316,13; an propter hoc aput te fort. ap. Lact. aliquid velut apud alios excidisse coniciendum est? si*t (n er.) B omnis//// JET2 4 aut] ac BG voliijtas G trait S 5 id habere] inhabere Bl, corr. B2 aliquiem (sic) ex aliquid R 7 iniuriae et] iniuria ▼ esset R superferens B, [sup]erferens G 8 set scripsi, et C ingens et s linea dtl., sic S 9 fineque V perduxerit B3 10 labore P pertulit om. P immortalitatem B1 (Inmortalitate* B3) Har 11 donantur Bl, corr. B3 sunt] sunt enim H 12 ostendit] posuit R 13 sua BRl I Oi*D (sua R m. 2 vel al. m. poster.) BP1 V, [sua] G, suam H, *ua P1, una edd., sed cf. in via sua c. 7, 3 e[n]i(mon)[st]<r)[avit] G monstraurit B2 constituit R temporalia BRH, temporal[i]a G, tempora S 14 alia R temporalia GH, temporara, sed alt. ra del. m. 2 S 15 in deterior ut desinit codicis G pag.115 (103), sequitur pag.116 (104), cuius in verss.1-12 nonnulla legi poterant ut om. H 16 praesentia* (m er.) P iniustitia BarG, iustia R 17 consequetur H, consequantur (exp. m. 3) P quam] quae G fuerint P q- BI, quae B2 spresprebit Bl, **** sprevit B*, spravit R', spraeuit R2 quisquis] quit (s er.) P quisquis autem praesentia bona praeposuerit iustitiae, in maiora et longiora incidat mala quam fuerunt illa quae fugit. 13haec enim vita corporalis quia brevis est, idcirco et mala eius et bona brevia sint necesse est, illa vero spiritalis quae huic terrenae contraria est quoniam sempiterna est, idcirco et bona eius et mala sempiterna sunt. 14ita fit ut et bonis brevibus mala aeterna et malis brevibus bona aeterna succedant. itaque cum simul 'proposita sint homini bona et mala, considerare unum quemque secum decet quanto satius sit perpetuis bonis mala brevia pensare quam pro brevibus et caducis bonis mala perpetua sustinere. 15nam sicut in hoc saeculo cum est propositum cum hoste certamen, prius laborandum est, ut sis postmodum in otio, esuriendum sitiendum, aestus frigora perferenda, humi quiescendum vigilandum periclitandum est, ut salvis pignoribus et domo et re familiari et omnibus pacis ac 16victoriae bonis perfrui possis, sin autem praesens otium malueris quam laborem, malum tibi maximum facias necesse est – praeoccupabit enim adversarius non resistentem, vastabuntur agri, diripietur domus, in praedam uxor ac liberi venient, ipse interficiere aut capiere: quae omnia ne accidant, praesens EPITOME 7 – 11] c. 54,3 tenenda – vitam. B(G)BHSPV] 1 proposuerit B 2 incidet H, incedet V 3 corporalis] temporalis H est om. H 6 firet B3 et (ante bonis) om. B* D (add. B3) G ut vid. 7 aeterna mala R pr. aeterna succedat (n s. I. m. 2; exp. m. 3) B et malis – aeterna om. SP et malis brevibus in ras. ex succedant ut vid. V2 8 simul P, semel cdt. homini] omni homini S 9 secum otn. V sit] est R bonis om. S 12 prius] potius R rest} PJ ut sit (stc) postmodum s. I. B3 13 in otio] initio B1, corr. B3, intio P essuritiendum sitiendum V 14 periclitamdum R 15 pigneribus HP Da dono (na minus cert., add. m. 2) S et (ante omnibus) erasum restituit m. 3 B omnittfs BJ 17 quam – facias] qua laborem tum maximum malum tibi facias H 18 praeoccupavit Bl (corr. B1) RH vastabitur H', corr. H3 19 diripie*tur (n er.) B, diripiernttur P1 domos B', corr. B3 ac] aut H a [Beri ve](nient ipse) incipit codicis G pag. 117 (85), cuius in verss. 1-10 pleraque legi poterant liberi (alt. i add. m. 3) P veniunt Bl, corr. B3 20 interfictere BS*P3, (i)[n]terfi[ce]re G, interficere RV lautpereque B1, aut|capierequrae in ras. et s. I. corr. B3 cape[r]e G, capiare H, capfare S1 ne] ut ne R commodum differendum est, ut maius longiusque pariatur – : 17sic in omni hac vita, quia nobis adversarium deus reservavit, ut possemus capere virtutem, omittenda est praesens voluptas, ne hostis opprimat, vigilandum, stationes agendae, militares expeditiones obeundae, fundendus ad ultimum cruor, omnia denique amara et gravia patienter ferenda, eo quidem promptius, quod nobis imperator noster deus praemia pro laboribus aeterna constituit. 18et cum in hac terrena militia tantum homines laboris exhauriant, ut ea sibi pariant quae possunt eodem modo perire quo parta sunt, certe nobis nullus labor recusandus est, quibus id adquiritur quod nullo modo possit amitti. 19voluit enim deus, qui hominem ad hanc militiam genuit, expeditos in acie stare et intentis acriter animis ad unius hostis insidias vel apertos impetus vigilare, qui nos, sicut periti et exercitati duces solent, variis artibus captat pro cuiusque natura et moribus saeviens. 20aliis enim cupiditatem insatiabilem inmittit, ut opibus suis tamquam conpedibus inligatos a via veritatis excutiat, alios inflammat irae stimulis, ut ad nocendum potius intentos a dei contemplatione detorqueat, alios inmoderatis libidinibus inmergit, ut voluptati et corpori servientes ad EPITOME 1-8] cf. c. 61, 5. B(G)RHSPV] 1 est om. B pta,riatur B1 2 hac] a B', corr. B3 quia] que 81, quą 82 deum B', in ras. corr. B7 reseruavit] statuit R, reseruabit Pl (corr. P3) V 3 voluntas (n ex p) B3 4 expeditiones (di ex ti ? m. 2) B 5 obeundiaei B* fundendus (Tund in ras. et s ex m, corr. m. 2) B 6 graviora S ptiosius S, prompttfus P3 7 pro om. S 8 et] ut R militi'a P3 tanto H laboris (l ras. ex e) P 9 exauriant B1 (corr. B2) SV eas S modom ex modum P3 10 parata B1 corr. (parta ? B1) R, pasta S 11 ad quibus in mg. add. quo H1; vix (a) quibus scribendum 12 post enim habet nos R, sine dubio e coniectura additum, fort. nos post expeditos inserendum est; an cum tdd. nos omittendum est et homines scribendum? 13 unus Sl, unias dd. et s. I. inuisibilis corr. m. al. antiqua P 15 excitati P capta H 16 alis H 17 conpendibus P1 (alt. n expunx. P3) V 18 excutiait B1, excitiat P1, corr. PJ inflammatirae (tirae ex tus ? m. 3) B 19 a* (d er.) B a dei contemplatione] ad incontemplatione S alius B\\ corr. B* inmordelratis B3, inmoderatos Vac 20 *utll ex tum B3 volu*ptati (m er.) B et om. H hinc fere incepit codicis G pag. 118 (86), cuius in verss. 3-10 nonnualla, in verss. 29 – 31 perpauca legi poterant virtutem respicere non possint, aliis vero inspirat invidiam, ut suis ipsi tormentis occupati nihil cogitent aliut nisi eorum quos oderint felicitatem. 21alios inflat ambitionibus: ii sunt qui ad gerendos magistratus omnem vitae suae operam curamque convertunt, ut fastos signent et annis nomen inponant. 22quorundam cupiditas tendit altius, non ut provincias temporali gladio regant, sed ut infinita et perpetua potestate dominos se dici velint universi generis humani. 23quos autem pios viderit, variis inplicat religionibus, ut impios faciat. iis vero qui sapientiam quaerunt, philosophiam in oculos inpingit, ut specie lucis excaecet, ne quis conprehendat ac teneat veritatem. 24sic hominibus obstruxit aditus omnes et obsaepsit vias publicis laetus erroribus. quos ut discutere possemus ipsumque auctorem malorum vincere, inluminavit nos deus et armavit vera caelestique virtute. de qua nunc mihi disserendum est.