11 Lact. inst. 6, 11

1Conservanda est igitur humanitas, si homines recte dici velimus. id autem ipsum, conservare humanitatem, quid aliut est quam diligere hominem, quia homo sit et idem quod nos sumus? 2-discordia igitur ac dissensio non est secundum hominis rationem verumque illut est Ciceronis, quod ait hominem naturae oboedientem homini nocere non posse. ergo si nocere homini contra naturam est, prodesse igitur homini secundum naturam sit necesse est. 3quod qui non facit, hominis se appellatione despoliat, quia humanitatis officium est necessitati hominis ac periculo subvenire. 4quaero igitur ab iis qui flecti et misereri non putant esse sapientis, si homo ab aliqua bestia conprehensus auxilium sibi armati hominis inploret, utrumne succurrendum putent an minime. non sunt tam inpudentes, ut negent fieri oportere quod flagitat, quod exposcit humanitas. 5item, si aliquis circumveniatur igni, ruina opprimatur, mergatur mari, flumine rapiatur, num putent hominis esse non auxiliari. non sint ipsi homines, si putent – nemo enim potest eiusmodi periculis non esse subiectus – , immo vero et hominis et fortis viri esse dicent servare periturum. 6si ergo in eiusmodi casibus, quia periculum vitae homini EPITOME 9 s.] c. 55, 4 primum – prodesse. AUCTORES 7] de off. III 5, 25. B(G)RHPV] 1 commertio (o final. ex a m. 2) P copulati G adsueti. (s er.) B 4 vellemus Bl, vellimus sic B3, volumus R 5 et om. G 6 atque R 7 verumrq.' Bz est om. B quod ex quo ortum, ipsum autem quo ait spurium esse vult Heumannus, sed cf. pag. 243, 9 8 obedienti P, oboedienti V 9 natura Bl (corr. B3) G prodeesse B 10 natura G 11 dispoliat GH 12 ac] a G subueniri PV 13 iis edd., his C et] ac H putawt P sapientjjs P 15 utrumne. (c er.) P 16 ῖ|p[r]udentes JBl 17 quod] et quod H quod exposcit – si aliquis om. R igni – mergatur om. R 18 oprimatur G num] non Bl (corr. B3) P, idem fuisse vid. in G 19 homines (ante esse) B1, corr. B2 20 huiusmodi G 21 homines Bl (corr. Brj G fortes Bl (corr. B2) G dicunt BG in dicunt desinit codicis G pag. 136 (71) 22 [casibu] TP quia om. m. 1, quae s. l. m. 3, in qui corr. eadem man. B, qui R, qui* (a er.) P hominu H adferunt, succurrere humanitatis esse concedunt, quid causae est cur, si homo esuriat sitiat algeat, succurrendum esse non putent? quae cum sint paria natura cum illis casibus fortuitis et unam eandemque humanitatem desiderent, tamen illa discernunt, quia non re ipsa vera, sed utilitate praesenti omnia metiuntur. 7illos enim quos periculo subripiunt sperant sibi gratiam relaturos, egentes autem quia non sperant, perire arbitrantur quidquid eiusmodi hominibus inpertiant. 8hinc est illa Plauti detestanda sententia:

9at enim poeta fortasse pro persona locutus est. quid? Marcus Tullius in suis officialibus libris nonne hoc idem suadet, non esse omnino largiendum? sic enim dixit: largitioque quae fit ex re familiari, fontem ipsum benignitatis exhaurit. ita benignitate benignitas tollitur: qua quo in plures usus sis, eo minus in multos uti possis. 10et idem paulo post: quid autem est stultius quam quod libenter facias, curare ut id diutius facere non AUCTORES 10 s.] Trin. II 2, 58 s. 15. 19] de off. H 15, 52. 54. BRHPV] 1 succurre H concedent (alt. e ex u) B1 3 siwt B* pari B 6 metiuntur (e in ras. et tiu ex tua corr. m. 3) B 7 egentes B2P2, egentis BIRHpIV 8 inpartiant R hiVc B1 9 sententia' (' est distinctio) B 10 maImP me; retur (1 utl 2 litt. er.) P aedat. B, dedit R de mendico male meretur qui ei dat quod edit aut bibat Plavius 11 illut B, illud edt. peritet P1, pariet V; perdit Plautus rev J53 illi qui (exp. m. 3) producit B prodit Plautus vit am B3 12 misericordiam P1 (cord del. P2) V 13 «*quid (Id ? er., i ex 0 m. 3) B 14 eidem R 15 largitioque quae RV cum Cic., largitio quae (txp. m. 3) quae (a tnunw erat, restituit m. 3) B, largitioq (q del. m. 3) quae P, largitio quae H 16 exaurit R elbaurit – benignitas om. Pl (exhaurit ita bonitate benignitas in inf. mg. P2) V 17 qu*a (1 er.) B quo eras. et cum corr. P1 18 pluris Bl, corr. B1 usus] visus R sis eo minus] sisehominus Par (b er.) V multis B possis fi ex e m. 2) P 19 et] sed R quid] quam P1 (corr. PJ) V stultus BlPl (corr. B2P2) r 20 diu**tius (t ex i m. 3) B, diu.tius (1 er.) P possis? videlicet professor sapientiae refrenat homines ab humanitate monetque ut rem familiarem diligenter custodiant malintque arcam quam iustitiam conservare. 11quod cum intellegeret inhumanum esse ac nefarium, mox alio capite quasi actus paenitentia sic ait: nonnumquam tamen est largiendum nec hoc benignitatis genus omnino repudiandum et saepe idoneis hominibus egentibus de re familiari inpertiendum. quid est idoneis? 12nempe iis qui restituere ac referre gratiam possint. si nunc Cicero viveret, exclamarem profecto: hic, hic, Marce Tulli, aberrasti a vera iustitia eamque uno verbo sustulisti, cum pietatis et humanitatis officia utilitate metitus es. 13non enim idoneis hominibus largiendum est, sed quantum potest non idoneis. id enim iuste, id pie, id humane fit. quod sine spe recipiendi feceris. haec est vera illa et germana iustitia, cuius solidam et expressam effigiem nullam tenere vos dicis. 14ipse pluribus locis clamas mercennariam non esse virtutem faterisque in libris legum tuarum liberalitatem gratuitam esse his verbis: nec est dubium quin is qui liberalis benignusque dicitur, officium, non fructum sequatur. cur ergo idoneis potius largiris, nisi ut postea mercedem recipias? 15te igitur auctore ac praeceptore iustitiae quisquis idoneus non erit, nuditate siti fame conficietur nec homines copiosi et AUCTORES 5] de off. II 15, 54. 15 s.] cf. pag. 504,6. 17 pluribus locis] de legg. I 18, 48; cf. p. Arch. 11, 28; p. Mil. 35, 96. 19] de legg. I 18, 48. B(G)RHPV] 2 familiarem om. P1 (add. P2) V 6 nec hoc – repudiandum om. P1 (in inf. mg. add. P2) V repudiandum] refutandum est B; repudiandum est codd. Cic. 7 egentibus] indigentibus codd. Cic. 8 quid] quidem B3 iis RP3, is P1, his BHV 9 re**stituere (si er.) P vuuc] non P1, corr. P2 10 hic hic] nihil Bl, expunx. B', corr. B3 Marce] m** (~ m. 2, en er.) P 12 officia et utilitatem B 13 potest] poetae BJ, potis B3, pote R 14 id pie] inpie B', corr. B2 16 eftigiam Bl, corr. B1 17 mercenariam R 18 tuarum] istarum B 19 qujnj H2 *is (h er.) B, iis R, iLs H2 benignusue codd. Gic. 21 potius om. H mercedem postea B 22 auctore P2 ac] aut B 23 soiti P configitur Bx, corr. B3, confietur P1 (corr. P2) V hinc fere incepit codicis G pag. 197 (153) ter scripta, cuius in verss. 3-12 et 26-31 perpauca legi poterant cupiosi H usque ad delicias abundantes subvenient ultimae necessitati. 16si virtus mercedem non exigit, si propter se, ut dicis, expetenda est, ergo iustitiam matrem principemque virtutum suo pretio, non tuo commodo aestima, ei potissimum tribue a quo nihil speres. 17quid personas eligis? quid membra inspicis? pro homine tibi habendus est quisquis ideo precatur, quia te hominem putet. 18abice umbras illas imaginesque iustitiae atque ipsa veram et expressam tene. largire caecis debilibus claudis destitutis; quibus nisi largiare moriendum est. inutiles sunt hominibus, sed utiles deo, qui eos retinet in vita, qui spiritu donat, qui luce dignatur. 19fove quantum in te est et animas hominum ne extinguantur humanitate sustenta. qui succurrere perituro potest, si non succurrerit, occidit. 20verum isti quia neque naturam retinent neque praemium in eo quod sit sciunt, dum perdere timent, perdunt et in id quod maxime canent incidunt, ut quidquid largiuntur aut pereat omnino aut ad tempus brevissimum prosit. 21nam qui exiguam stipem miseris negant, qui(a) conservare humanitatem sine damno suo AUCTORES 2 s. si virtus – expetenda est] de legg. I 18,48: ergo item – expetitur. 7] cf. pag. 504, 8. EXPILATORES 12 qui – occidit] Prouerb. 66 (Publil. Syr. ed. Woelfflin pag. 100). B(G)RHPV] 1 dilicias H subueniunt P1 (tcrt. u part. ras. in e corr. P3) V 2 per se codd. Cic. dicis edd., dicitis C expeitenda P 3 iustitia ( nt. 2) B 4 tuo] suo Bl (corr. B3) RH aestimas RH et ei H tribues R, tribuis H a om. R 5 menbra Y 6 idreło PJ> do V qui R 7 pute*t (n er.) B imaginasque Pl, corr. P3 9 quiinus bus] quis R largiare – est] largiaremuiuendumest finus m. 2) B largire H 10 utile*s* (e et t er.) B qui – donat] qui eis (i ex o m. 2) ** (in er.) vita (~ m. 2) qui spiritu (~ m. 2) donat B 11 spiritum H foue – animas] fouere quantum tibi est et (et in ras. ex ei ? m. 3) animas B 12 et om. R humanitati Bx, corr. Bl sostenta Bx, corr. B' 13 succurre porituro R succurrit BR 14 neque om. R natura B retinent Bx (reifevent Bz) P7, rei tenent PIH, rei non tenent R, reitenetot V 15 sJt. P1 'perdunt1 P1 16 iucidunt] incurrunt H iut B* quidquid (alt. i ex 0) R 'a'ut (ante pereaty B3 17 a tempus R 18 negawt B3 quia scripsi, qui C edd.; quod si retinetur, volunt scribenbendum est humanitate R sine] nisi H damn*o (a er.) B nolunt, patrimonia sua effundunt, ut aut peritura et fragilia sibi conparent aut certe maximis suis damnis nihil consequantur. 22quid enim dicendum est de iis qui populari levitate ducti vel magnis urbibus suffecturas opes exhibendis muneribus inpendunt, nisi eos dementes atque furiosos, qui praestent id populo quod et ipsi perdant et nemo eorum quibus praestatur accipiat? 23itaque ut est omnis voluptas caduca et brevis, oculorum maxime et aurium, aut obliviscuntur homines et alterius damna pro ingratis habent aut etiam offenduntur, si non est libidini vulgi satisfactum, ut etiam homines stultissimi malum sibi malo conparaverint, aut si adeo placuerant, nihil amplius quam inanem favorem paucorumque dierum fabulas adsequantur: sic cotidie levissimorum hominum patrimonia in res supervacuas prodiguntur. 24num ergo illi sapientius, qui utiliora et diuturniora civibus suis exhibent munera, ii scilicet qui publicis operibus extructis memoriam nomini suo quaerunt? ne isti quidem recte: bona sua in terra sepeliunt, quia nec memoria quicquam mortuis confert nec opera eorum sempiterna sunt, siquidem aut uno tremore terrae dissipantur et corruunt aut fortuito consumuntur incendio aut hostili aliquo impetu diruuntur B(G)RHPV] 1 nolunt C, volunt edd., sed verba quia – nolunt causam. continent cur patrimonia sua effundant; cf. sine damno suo et maximis suis damnis patrimo P1 (corr. P2) V fragiliw B7, firjagilia PJ 2 consequarnltur B7, adsequantur R 3 iis R, his cett. in populari levi deainit codicis G pag. 137 (153), sequitur pag. 138 (154) ter scripta, in qua nihil legi poterat 4 extoibendis B2, in exhibendis R 5 dementes] dementes esse Heumannus 6 retl (ante nemo) B2 7 Lati*que (m ante q er.) P ut] quid PV volumtas R rcaducal B3 urevis BM 9 offunduntur V 'si non est1 PJ 10 lividi BI, libidilii1 corr. B2, libidine H *ut (a er.) P etiam (exp. m. 3) B, iam RP 11 conparaverint (i ras. ex u) B, conparaver V aderol (e in ras. ex o ? et o s. 1. m. 2) P placuerint edd. 12 quamqua H adsequantur B, adsecuntur f-quuntur HV) RHPV; conparaverint; aut si adeo – adsequuutur edd. 13 si RH superuas R 14 et om. R 15 exrMbent BW ii edd., hi HPV, om. BR 16 memoria R nominisaequent Bx, nominisuoqu'a'e'ru'nt B3 17 sepe*liunt (1 er.) B quia om. R 18 immortuis R conferie,t B1 opera. (m er.) B 19 et] aut Bl, *et B3 currunt BI, corr. B2 20 fortuitu P consummuntur PF dirruntur R, diriuntur' P1, corr. P3 aut certe vetustate ipsa dissoluta labuntur. 25nihil est enim, ut ait orator, opere et manu factum quod non conficiat et consumat vetustas. at haec iustitia et lenitas florescet cottidie magis. 26illi ergo melius, qui tribulibus suis aut clientibus largiuntur – aliquid enim praestant hominibus et prosunt – sed non est illa vera et iusta largitio. beneficentia enim nulla est ubicumque necessitas non est. 27perit ergo quidquid gratiae causa tribuitur non indigentibus aut cum faenore redit, et beneficentia non erit. quod etsi gratum est iis quibus datur, iustum tamen non est, quia si non fiat, nihil mali sequitur. 28unum igitur certum et aerum liberalitatis officium est egentes atque inutiles alere.