1Longum est universas virtutis species promere, ut de singulis doceam, quam necesse sit sapientem ac iustum virum longe ab illis bonis abhorrere: quibus quia fruuntur iniusti, deorum cultus veri et efficaces esse creduntur. 2quod ad praesentem pertinet quaestionem, satis est si ex una virtute id probemus quod intendimus. nempe magna et praecipua virtus est patientia, quam pariter et vulgi publicae voces et philosophi et oratores summis laudibus celebrant. 3quodsi negari non potest quin summa sit virtus, necesse est iustum et sapientem virum in potestate esse hominis iniusti, ut capiat patientiam. patientia est enim malorum quae aut inferuntur aut accidunt cum aequanimitate perlatio. 4ergo iustus ac sapiens quia virtutem capit, habet in se patientiam: qua carebit omnino, si nihil patietur adversi. 5contra qui in rebus prosperis agit, inpatiens est et virtute maxima caret: inpatientem dico, quia nihil patitur. innocentiam quoque servare non potest, quae et ipsa iusto et sapienti viro propria virtus est, 6sed et nocet saepe et concupiscit aliena et rapit quae cupierit per iniuriam, quia virtutis expers vitio peccatoque subiectus est et fragilitatis oblitus animo insolenter elato tumet. inde iniusti ac deum nescientes et divitiis et potentia et honoribus florent. haec enim cuncta iniustitiae praemia sunt, quia et perpetua esse non possunt et per cupiditatem violentiamque quaeruntur. 7iustus vero ac sapiens quia illa omnia humana, ut est a Laelio dictum, sua bona divina iudicat, nec alienum quicquam concupiscit, ne quem contra ius humanitatis laedat omnino, nec ullam potentiam honoremve desiderat, ne cui faciat iniuriam – scit enim cunctos ab eodem deo et eadem condi- 8cione generatos iure fraternitatis esse coniunctos – , sed et suo contentus et parvo, quia fragilitatis suae memor, non amplius quaerit quam unde vitam sustentet, et ex eo ipso quod habuerit inpertit etiam non habenti, quia pius est; pietas autem summa virtus est. 9accedit quod voluptates caducas vitiosasque contemnit, quarum causa opes adpetuntur, quoniam continens est ac libidinum victor. idem nihil tumoris atque insolentiae gerens non extollit se altius nec erigit superbum caput, sed placidus et concors et communis et planus est, quia condicionem suam novit. 10cum ergo iniuriam nulli faciat nec aliena cupiat nec sua quoque si vi auferantur defendat, cum sciat etiam inlatam iniuriam moderate ferre, quia virtute praeditus est, necesse est iustum hominem subiectum esse iniusto et contumeliis adfici ab insipiente sapientem, ut et ille peccet, quia 11iniustus est, et hic in se virtutem habeat, quia iustus est si quis autem volet scire plenius cur malos et iniustos deus potentes beatos divites fieri sinat, pios contra humiles miseros inopes esse patiatur, sumat eum Senecae librum cui titulus est 'Quare bonis viris multa mala accidant, cum sit providentia'. in quo ille multa non plane inperitia saeculari, sed sapienter ac paene divinitus elocutus est. 12deus inquit homines pro liberis habet, sed corruptos et vitiosos luxuriose ac delicate patitur vivere, quia non putat emendatione sua dignos. bonos autem, quos diligit, castigat saepius et adsiduis laboribus ad usum virtutis exercet nec eos caducis ac mortalibus bonis conrumpi ac depravari sinit. 13unde nemini debet mirum videri si pro nostris saepe delictis castigamur a deo. immo vero cum vexamur ac premimur, tum maxime gratias agimus indulgentissimo patri, quod corruptelam nostram non patitur longius procedere, sed plagis ac verberibus emendat. ex quo intellegimus esse nos deo curae, quibus, quoniam peccamus, irascitur. 14nam cum posset populo suo et opes et regna largiri sicut dederat ante Iudaeis, quorum nos successores ac posteri sumus, idcirco eum voluit sub aliena dicione atque imperio degere, ne rerum prosperarum felicitate corruptus in luxuriam laberetur ac dei praecepta contemneret sicut illi maiores nostri, qui saepe terrenis ac fragilibus his bonis enervati aberrarunt a disciplina et legis vincla ruperunt. 15providit ergo quatenus cultoribus suis praestaret quietem, si mandata servassent, et tamen eos emendaret, si praeceptis non obtemperassent. 16itaque ne tam corrumperentur otio quam patres eorum licentia, premi eos voluit ab iis in quorum manibus eos conlocavit, ut et labentes confirmet et corruptos ad fortitudinem reparet et fidos experiatur ac temptet. 17quomodo enim potest imperator militum suorum probare virtutem, nisi habuerit hostem? et illi tamen adversarius exsurgit invito, quia mortalis est et vinci potest, deo autem quia repugnari non potest, ipse adversarios nomini suo excitat, non qui contra ipsum deum pugnent, sed contra milites eius, ut deuotionem ac fidem suorum vel probet vel conroboret, donec pressurae verberibus diffluentem corrigat disciplinam. 18est et alia causa cur adversus nos persecutiones fieri sinat, ut dei populus augeatur: nec est difficile monstrare cur aut quomodo id fiat. 19primum fugantur a deorum cultibus plurimi odio crudelitatis: qui enim talia sacrificia non horreant? deinde placet quibusdam virtus ac fides ipsa. nonnulli suspicantur deorum cultum non sine causa malum putari a tam multis hominibus, ut emori malint quam id facere quod alii faciunt, ut vivant. 20aliquis cupit scire quodnam sit illut bonum quod ad mortem usque defenditur, quod omnibus quae in hac vita iucunda sunt et cara praefertur, a quo nec bonorum nec lucis amissio nec dolor corporis nec viscerum cruciamenta deterrent. 21valent haec plurimum, sed illae maxime causae nostrorum numerum semper auxerunt: audit circumstans populus inter ipsa tormenta dicentes non sacrificare se lapidibus humana manu factis, sed deo vivo qui sit in caelo. multi hoc verum esse intellegunt et in pectus admittunt. 22deinde, ut fieri solet in rebus incertis, dum inter se invicem quaerant quae sit huius perseverantiae causa, multa quae ad religionem pertinent divulgata ac per rumorem vicissim aucupata discuntur: quae quia bona sunt, placeant necesse est. 23praeterea ultio consecuta, sicut semper accidit, ad credendum vehementer inpellit. ne haec quidem levis causa est quod inmundi daemonum spiritus accepta licentia multorum se corporibus inmergunt, quibus postea eiectis omnes qui resanati fuerint adhaerent religioni cuius potentiam senserunt. 24hae tot causae in unum conlatae magnam deo multitudinem mirabiliter adquirunt.