1 Lact. inst. 5, 1

1Non est aput me dubium quin hoc opus nostrum, quo singularis ille rerum conditor et huius inmensi rector adseritur, si quis attigerit ex istis inepte religiosis, ut sunt nimia superstitione inpatientes, insectetur etiam maledictis et vix lecto fortasse principio adfligat proiciat exsecretur seque inexpiabili scelere contaminari atque adstringi putet, si haec aut legat patienter aut audiat. 2ab hoc tamen si fieri potest humanitatis iure postulamus, ut non prius damnet quam universa cognoverit. nam si sacrilegis et proditoribus et veneficis potestas defendendi sui datur nec praedamnari quemquam incognita causa licet, non iniuste petere videmur, ut si quis erit ille qui inciderit in haec, si leget, perlegat, si audiet, sententiam differat in extremum. 3sed novi hominum pertinaciam: num-quam inpetrabimus. timent enim ne a nobis revicti manus dare aliquando clamante ipsa veritate cogantur. 4obstrepunt igitur et intercedunt, ne audiant, et oculos suos opprimunt, ne EPITOME 3 – 9. 12-899, 15] c. 47, 2-4. AUCTOBES § 2-6] Tertull. Apolog. c. 1 (I pag. 118 s.); unum gestit – cessant et odisse; cf. Minuc. Fel. c. 27, 8. EXPILATORES § 1. 3 s.] cf. Saluian. de gub. dei V § 20. BRHSPVj 3 post dubium hoc constantine imp. RS, constantine imperator maxime V; cf. Prolegomena quiin H 4 ille bis V inmensi] mentis H 5 attigerit (at in ras. ex ob? m. 3) B, attingerit H ex istis] existit S intepte1 B', ineptis R ineptae religionis HS ut] et Bt, corr. B3 su*nt ex sus ut vid. (nt in ras. m. 3) B, sint Vile 6 inrpatientes R1 insectetur (~ m. 3) B, insectatur H ut (et BI) B3 7 adfligat V inexplebili Bl, corr. B2, inexpiaubili (a in ras. m. 1 ?) S, inexpiabilis P 9 ob P 11 si] etsi H benefic*is (i er.) B, veneflciis P 12 defenadendi suL B2 d*atur (e er.) B incognita causa licet non om. P 13 iuste V fuerit B 14 legset P et perlegat H audiat H, auditet (p ex a) V 17 dare (a ex e m. 3) P 18 intercidunt H lumen videant quod offerimus: quo plane ipsi diffidentiam suae perditae rationis ostendunt, cum neque cognoscere neque congredi audent, quia sciunt se facile superari. 5et idcirco disceptatione sublata

ut ait Ennius. et quia student damnare tamquam nocentes quos utique sciunt innocentes, constare de ipsa innocentia nolunt: quasi vero maior iniquitas sit probatam innocentiam damnasse quam inauditam. 6sed ut dixi verentur, ne si audierint, damnare non possint, et ideo cultores dei summi hoc est iustos homines torquent interficiunt exterminant. nec causas odiorum reddere ipsi possunt qui tam vehementer oderunt: 7quia ipsi errant, irascuntur iis qui veram viam secuntur, et cum corrigere se possint, errores suos insuper crudelibus factis coacervant, innocentium cruore maculantur et dicatas deo mentes evisceratis corporibus extorquent. 8cum talibus nunc congredi et disputare contendimus, hos ad veritatem ab inepta persuasione traducere, qui sanguinem facilius hauserint quam verba iustorum. quid igitur? operamne perdemus? 9minime. nam si lucrari hos a morte, ad quam concitatissime AUCTORES 5] Enn. ann. 272. EXPILATORES 10-16] Lucifer Calar., Moriendum esse pro dei filio c. 2 (pag. 286, 21-26): dicatos deo homines torques interficis exterminas – mentes euisceratis corporibus extorquens. BRHSPVJ 1 offerimus] offendunt BI, in ras. corr. B3 quod BHSY diffidentia BH sui H 3 audeant BH et om. H 5 sapientiae P vi] cui B res om. H 7 cumstare V ipsorum Heumannus 8 vero] vestra jB1, vestro B3 9 ne si] nisi H 10 possint] audeant possint R, possunt Y 11 hoc est] aut H 12 CralUsas H7 13 quia] quam B Wrant V3 iis R, his BHSV, his P viam veram P sequuntur HSP 14 se ipsi R, se (exp. m. S) V; cum ... corrigere te possis Lucifer possent (e ex i) R1 15 cognitagerunt Bx, co#***acerbant B3, coacerbant H 16 'cuisceratis B7, deuisceratis Y 17 nunc congredi et] non comcredunt, H* hos] nec H verirtałtem R2 18 in*epta (c er.) B transducere II post traducere s. I. cupimus R1 sansuinem H, sanguine P auserint P 19 perdamus Bl, corr. B*, perderemus V 20 si] nec Heumarmus tendunt, non potuerimus, si ab illo itinere devio ad vitam lucemque revocare, quoniam ipsi saluti suae repugnant, nostros tamen confirmabimus, quorum non est stabilis ac solidis radicibus fundata et fixa sententia. nutant enim plurimi ac maxime qui litterarum aliquid attigerunt. 10nam et in hoc philosophi et oratores et poetae perniciosi sunt, quod incautos animos facile inretire possunt suavitate sermonis et carminum dulci modulatione currentium. 11ob eamque causam volui sapientiam cum religione coniungere, ne quid studiosis inanis illa doctrina possit officere, ut iam scientia litterarum non modo nihil noceat religioni atque iustitiae, sed etiam prosit quam plurimum, si is qui eas didicerit, sit in virtutibus instructior, in veritate sapientior. 12praeterea etiamsi nulli alii, nobis certe proderit: delectabit se conscientia, gaudebitque mens in veritatis se luce versari, quod est animae pabulum incredibili quadam iucunditate perfusum. 13verum non est desperandum, fortasse non canimus surdis. nec enim tam in malo statu res est, ut desint sanae mentes, quibus et veritas placeat et monstratum AUCTORES 16] Verg. Buc. X 8. BRHSPV] 1 vitam] vitam dirigere B 2 iucemque B3 inuocare Bt, in ras. corr. B3, revocari H post revocare s. I. non valemus R1 saluti* (s er.) H saluti suae repugnant] salutis vere pugnant V 3 confortabimus B, sed vox frequens illa aetate (cf. locos Vtdgatae ap. Roenschium, Itala u. Vulg. pag. 185) ab interpolatore inducta videtur non om. P 4 fida H mutant -- attigerunt om. P 5 adierunt B, attigerlunt H7, atti*gerunt (n er.) S, adtingerunt V in hoc et Heumannus in om. V 7 vanitate Y moderatione B', in ras. corr. B5 8 currentium] curuantur Bl, in ras. corr. B3, currentium mella sunt haec venena (uenenum S) tegentia (agelltia S) RS; malim decurrentium conl. VI21, 4; IV18,12 9 coniungere] fungere V 10 efficere B1 (corr.Bs)S scientia H non om. S 11 religioni (i fin. ex e m. 2) R 12 verba si is – sapientior eicit Heumannus in om. edd. instructior] strictior P in] et in edd. 13 sapientior] stientior sic H etiamsi] quamsi B prodeerit B 14 se i om. P conscientia H gaudebit P veritates PY se om. V O 15 rest Sl* iocunditate H, iuconditate (0 ex u m.2?) P, iuconditate (corr. m. 2) V 16 iiie+rum (iuj m. 3) B nuncanimus HV 17 post statu 1 vel 2 litt. eras. H est] est aut plus inpuris (imp- S) spiritibus quam sancto licet RS 18 et (ante veritas) om. B sibi rectum iter et videant et sequantur. 14circumlinatur modo poculum caelesti melle sapientiae, ut possint ab inprudentibus amara remedia sine offensione potari, dum inliciens prima dulcedo acerbitatem saporis asperi sub praetexto suavitatis occultat. 15nam haec in primis causa est cur aput sapientes et doctos et principes huius saeculi scriptura sancta fide careat, quod prophetae communi ac simplici sermone ut ad populum sunt locuti. 16contemnuntur itaque ab iis qui nihil audire vel legere nisi expolitum ac disertum volunt nec quicquam haerere animis eorum potest nisi quod aures blandiore sono mulcet, illa vero quae sordida videntur, anilia. inepta vulgaria existimantur. 17adeo nihil verum putant nisi quod auditu suave est, nihil credibile nisi quod potest incutere voluptatem: nemo rem veritate ponderat, sed ornatu. 18non credunt ergo divinis, quia fuco carent, sed ne illis quidem qui ea interpretantur, quia sunt et ipsi aut omnino rudes aut certe parum docti. nam ut plane sint eloquentes, perraro contingit: cuius rei causa in aperto est. 19eloquentia enim saeculo servit, populo se iactare et in rebus malis placere gestit, siquidem veritatem saepius expugnare conatur, ut vim suam monstret: opes expetit, honores concupiscit, summum denique gradum dignitatis exposcit. AUCTORES 1-4] cf. Lucr. I 936 ss. BRHSPVJ 1 rectum] regnum R' hter (u er.) B, iter del. R1 iter et] iret H circumliviatur B, circumlinrilatur S1 2 pabulum B caeleste B, caelestis H, caelestirsl 82 sapientiae melle caelesti P 3 amara remedia] amare media P otfeusione] ulla offensione R potari] amputari B 4 aceruitatem BI V I, corr. B2 V'l, aceruitate H asperi] aspensa H, om. P surblpraetexrtol (b et to m. 2) P pra*textu (u ex o m. 2 ?) S suavitatis C-is ex -es m. 2) R occultae Bl, corr. B3 6 principis P 7 ut om. BP 8 coutempnentur V itaque] neque R iis edd., his C 9 eicultum B dissertum Bar (pr. s er.) P, disrglertum V2, desertum H inhaerere C-her- RH) RHV in animis H 10 blandiori RH mulget R', mulcent P 11 videantur H inhia, in mg. anilia m. 1 ?, V 12 ideo P veri H auditus vane V credibile] credibile est B 13 rem] se S veritate ( m. 2?) P 15 fuco (f in ras. ex s ? nI. 3) B ea, B3, eam RP 16 et] aut R aut ante omnino] et R docti nam] doctrinam Rt, s. I. eonsecuti add. R1 17 contigit RP 18 est eloquentia. eloquentia S 2n conatur] videatur H 21 denique] eque B gradum] gaudium P XVIIII. Lact. 1. 26 20ergo haec quasi humilia despicit, arcana tamquam contraria sibi fugit, quippe quae publico gaudeat et multitudinem celebritatemque desideret: 21eo fit ut sapientia et veritas idoneis praeconibus indigeat. et si qui forte litteratorum se ad eam contulerunt, defensioni eius non suffecerunt. 22ex iis qui mihi noti sunt Minucius Felix non ignobilis inter causidicos loci fuit. huius liber, cui Octavio titulus est, declarat quam idoneus veritatis adsertor esse potuisset, si se totum ad id studium contulisset. 23Septimius quoque Tertullianus fuit omni genere litterarum peritus, sed in eloquendo parum facilis et minus comptus et multum obscurus fuit. ergo ne hic quidem satis celebritatis invenit. 24unus igitur praecipuus et clarus extitit Cyprianus, quoniam et magnam sibi gloriam ex artis oratoriae professione quaesierat et admodum multa conscripsit in suo genere miranda. 25erat enim ingenio facili copioso suavi et, quae sermonis maxima est virtus, aperto, ut discernere non queas, utrumne ornatior in eloquendo an felicior in explicando an potentior in persuadendo fuerit. 26hic tamen placere ultra verba sacramentum ignorantibus non potest, quoniam mystica sunt quae locutus est et ad id praeparata, ut a solis fidelibus audiantur: denique a doctis huius saeculi, quibus forte scripta BRHSPVJ 1 haec quasi] doctrina si H quasi om. R 2 fugit quippe quae] fugitque P caelebritatem P 3 ifiit B2 4 forte om. R litteratorum B ad eam se S 5 eius om. B sufficerint (pr. i ex e m. 2) H, sufferunt P iis R, his cett. 6 noti sunt] notist ft add. i i m. 2) S ignorabilis Pl, ra del. m. reccntiss. 7 octauus Bl, octauo* B3 8 se] vere P id om. BRH 9 septimtfus H2, septim (i. e. -mus) S, Et septimus V tertulianus RH omni (i ex e tn. 2) H 10 peritus] repletus ut vid. Bl, in ras. corr. B3 sed] et H parum ont. H 11 minus] nimium H et multum et H obscurum P1, corr. p2, obscurrws V2 fuit delet Heumanmis ergo ne hic quidem] Ne quidem per tot. sed apud doctos non H nchta B3 12 celebritatis (-is ex -es m. 2) R "Unus1 PJ 13 et magnam] maximam H 14 quaesiebat V et om. B, s. I. qui mira add. B3 multa] mata sic Y 15 enim] cum H copiosus H, cupioso vse suavi et quae sermonis] suavitate sermonis quae H cf. Addenda 16 ser- Mi moni R, sermones P non queas] nequeas P 17 facilior SYfJC ff*li*»or, e et ci er.) edd., sed propter antecedens ingenio facili reiciendum est 18 an] aut S suadendo B tam (~ m. 2) R 19 sacramenti H eius innotuerunt, derideri solet. 27audivi ego quendam hominem sane disertum, qui eum inmutata una littera Coprianum vocaret, quasi quod elegans ingenium et melioribus rebus aptum ad aniles fabulas contulisset. 28quodsi accidit hoc ei cuius eloquentia non insuavis est, quid tandem putemus accidere eis quorum sermo ieiunus est et ingratus? qui neque vim persuadendi neque subtilitatem argumentandi neque ullam prorsus acerbitatem ad revincendum habere potuerunt.