4 Lact. inst. 2, 4

1Quid igitur maiestatis possunt habere simulacra, quae fuerunt in homunculi potestate vel ut aliud fierent vel ut omnino ne fierent? idcirco aput Horatium Priapus ita loquitur:

2quis non sit hoc tanto custode securus? fures enim tam stulti sunt, ut Priapi tentiginem timeant, cum aves ipsae, quas terrore falcis aut inguinis abigi existimant, simulacris fabre factis id est hominum plane similibus insidant nidificent inquinent. 3sed Flaccus ut satirici carminis scriptor derisit hominum vanitatem, verum u qui faciunt, seriam rem facere se opinantur. 4demque poeta maximus, homo in ceteris prudens, in hoc solo non poetice, sed aniliter desipit, cum in illis emendatissimis libris etiam fieri hoc iubet:

5adorant ergo mortalia aut a mortalibus facta: frangi enim cremari perire possunt. nam et tectis vetustate labentibus saepe comminui solent et consumpta incendio dilabuntur in cinerem et plerumque, nisi sua illis magnitudo subvenerit aut custodia diligens saepserit, in praedam furibus cedunt. 6quae igitur insania est ea timere, pro quibus aut ruinae aut ignes aut furta timeantur? quae vanitas ab iis aliquam sperare tutelam, quae tueri semet ipsa non possunt? quae perversitas ad eorum praesidia decurrere, quae ipsa cum violantur inulta sunt, nisi EPITOME 14-109, 5] c. 20, 5-7. AUCTORES 12 s.] Verg. Georg. IV 110 s. 20 – 109, 1] cf. Cypriaa. ad Demetr. c. 14. BRSHPV] 1 deus ow. H ego P2 fu**rum (tu er.) F avium quae BarRac 2 maxime Rt 3 quid S secuturus (exp. Mt. 2) P 4 tcntigenem S ipsae] apse V 5 abici R, avigi H, abigi''/ ex a,bigm V existimat P 6 hominem V insidant (i. e. -deant) S, Linsidant) V* nidificant Bac inquinant B', corr. B3 7 satyrici BRV, satorici H hominem V 8 verum] utrum Bl, corr. B3, OM. P ii edd., hii BRP, hi SHY qui faciunt] hominum R 10 a.uimaliter B desipiit V iu OM. B 12 fu**rum (tu er.) V falces ligna H 13 helespontiaci B tutele S priapi ras. ex priaput «< Mtd. P 14 ut B<S*H, taut V2 a V2 15 testis H 16 labuntur BP 17 aut om. R custidia JX' 18 c*edunt (a er.) B 19 ignis P 20 vanitas] peruersitas S iis R1, his BR2SHV, hiis P sperare tutelam aliquam P 21 semet ipsa] similitudo V a colentibus vindicentur? ubi ergo veritas est? 7ubi nulla vis adhiberi potest religioni, ubi nihil quod violari possit apparet, ubi sacrilegium fieri non potest. quidquid autem oculis manibusque subiectum est, id vero quia fragile est, ab omni ratione immortalitatis alienum est. 8frustra igitur homines auro ebore gemmis deos excolunt et exornant, quasi vero ex his rebus ullam possint capere voluptatem. 9qui usus est pretiosorum munerum nihil sentientibus? an ille qui mortuis? pari enim ratione defunctorum corpora odoribus ac vestibus pretiosis inlita. et convoluta humi condunt qua deos honorant, qui neque cum fierent sentiebant neque cum coluntur sciunt; nec enim sensum consecratione sumpserunt. 10non placebat Persio quod aurea vasa templis inferantur, supervacuum putanti esse inter religiones quod non sanctitatis, sed avaritiae sit instrumentum. 11illa enim satius est deo, quem recte colas, inferre pro munere

egregie sapienterque sensit. 12verum illut ridicule subdidit, hoc esse aurum in templis, quod sint Veneri donatae a virgine pupae; quas ille ob minutiem fortasse contemserit. 13non videbat enim simulacra ipsa et effigies deorum Polycleti et EPITOME 5-12] c. 20, 7. AUCTORES 17 s.] II 73 s. 20 s.] 11 69 8. B(G)RSHPV] 1 ibi (ante ergo) ras. ex ubi R 2 vis] navis F adhibere Bac 3 uM (corr. w. 2) J! 5 deos ante homines B 6 tCjbore P gemmis] egetemmis J!', et gemmis corr. R2 7 capere possint P qui=B, quis SP edd. usus B' 8 praetiosior* j (!! ? er.) B illi B1, corr. B3 9 ac vestibus otK. V 10 inlita et] inlitant B2 quS (~er.) <S', quia r 12 sensu H sumserunt B' (p 8. l. ct(M. B3) R 13 supervacua SH putant J! 14 o <S)[a]nctitatis incipit codtCM C pag. 17 (11), cuius m verss. 1 – 12 pleraque legebantur 15 siwt R2 instrumenta R illa] tum illa B 16 pro munere OMt. P 17 composita B, conposit[ae] C, compositos P animos BP, (a>[n]imos C recesus J!, recessos (b ex u ? m.2?) P 18 incoctum] m coetu B, [in]co[etu] 0 generosum JB<? pectu S honestum (y 19 sapientfque <S illut om. P 21 minutias B, minut[insj G, minutitiem FF 22 et] [M] G polycliti (pr. i ex e) B3, policliti S, polucliti H Euphranoris et Phidiae manu ex auro atque ebore perfectas nihil aliut esse quam grandes pupas non a virginibus, quarum lusibus venia dari potest, sed a barbatis hominibus consecra.tas. 14merito igitur etiam Renum stultitiam Seneca deridet. non inquit bis pueri sumus ut vulgo dicitur, sed semper: verum hoc interest, quod maiora nos ludimus. 15ergo his ludicris et ornatis et grandibus pupis unguenta et tura et odores inferunt, his opimas et pingues hostias immolant, quibus est quidem os, sed carens officio dentium, his peplos et indumenta pretiosa, quibus usus velaminis nullus est, his aurum et argentum consecrant, quae tam non habent qui accipiunt quam qui illa dona-runt. 16nec inmerito Dionysius Siciliae tyrannus post victoriam Graecia potitus deos tales contempsit spoliavit inlusit, siquidem sacrilegia sua iocularibus etiam dictis prosequebatur. 17nam cum Iovi Olympio aureum amiculum detraxisset, laneum iussit inponi dicens aestate grave esse aureum, hieme frigidum, laneum vero utrique tempori aptum. 18idem auream barbam detrahens Aesculapio incongruens et inicum esse ait, cum Apollo pater eius inberbis adhuc esset ac levis, priorem filium quam patrem barbatum videri. 19item pateras et exuvias et parva quaedam sigilla, quae simulacrorum protentis manibus tenebantur, detrahebat EPITOME 8-11] c. 20, 7. 12-112, 6] c. 20, 8. AUCTORES 5] frg. 121. § 16-20] Cic. de nat. deor. III 34,83s. (ad Lact. § 20 cf. Cic. § 84: potestatem – filio tradidit) et V&Ier. Maxim. I 1 cxt. 3 (ad Lact. § 16 cf. Val. M.: iocosis dictis prosequi). B(G)RSHPV] 1 fidiei P ebur sic S 6 ver.Gj Fx 7 ornatibus J?, screna-tis P gradibus F punis P2, puppis F ungenta H 8 his] et P opimes R 9 *os (m er.) B, hos S carens V2 10 peplon B pretiosa] pr*etiosa (a er.) consecrant B usus otM. H 11 consecrant] conferunt B quae tam] quod tam 'in' (N. l. w. 3) tUjSum (u in ras. tM. 3) B tam (t. e. tamen) F 13 victoria P 14 io**cularibus B 15 o Batur nam cum incipit codicis C pag. 18 (12) paene tota lecta olimpio C, olympo R 16**amiculum B detraxisset P2 grMPsF 17 aureum R, aurum BGSHP, in ro.t. V2 tpmpori] pt tempori H 18 item BG, idem (supra d eras. t ?) P esculapio C 19 et otM. H inicum R, inimicum BarGSH, iniquum Pr eiust (&Ep. w. 2) P inbarbis G, inverbis SP 20 levis (u in ras. ex Q ? m. 3) B, lenis GRS 21 exubias GH, exsuuias R et accipere se illa, non auferre dicebat: perquam enim stultum esse et ingratum nolle accipere ab iis ultro porrigentibus, a quibus bona sibi homines precarentur. 20haec ille fecit inpune, quia rex et victor fuit, quin etiam secuta est eum solita felicitas: vixit enim usque ad senectutem regnumque per manus filio tradidit. in eo igitur, quia homines sacrilegia vindicare non poterant, oportuit deos ipsos sui vindices esse. 21at si humilis quid tale commiserit, huic praesto sunt flagella ignes eculei cruces et quidquid excogitare iratis ac furentibus licet. sed cum puniunt deprehensos in sacrilegio, ipsi (! 22e deorum suorum potestate diffidunt. cur enim non ipsis potissimum relinquant ulciscendi sui locum, si eos posse aliquid arbitra-ntur? 23quin etiam putant illorum numine accidisse, ut praedones rerum sacrarum conprehensi tenerentur, et saeviunt non tam ira quam metu, ne si deorum iniuriam non vindicaverint, in ipsos expetant poenae: incredibili scilicet vanitate, qui nocituros sibi deos putent ob aliena scelera, qui ipsis a quibus viola.ti spolia-tique sunt per se ipsos nihil nocere potuerunt. at enim saepe ipsi quoque in sacrilegos vindicaverunt. 24potest id vel casu accidisse, quod aliquando, non semper, sed tamen paulo post quomodo id acciderit ostendam. 25nunc interim quaero cur illi tot ac tanta sacrilegia in Dionysio non vindicaverint, qui non furtim, sed palam ludibrio deos habuit. cur 21 paulo post] c. 7, 7. 14 ss. B(G)RSHPV] 1 illa S 2 esset 'et' sic B iis scr, his B1GRSHV, dis corr. B3, hiis (exp. M. 2) P ultra H 4 qui S fuit OMt. P qui S eum] cum S 5 mana se C, manum R 6 filiorum (exp. Mt. 2) P homines quia P 7 at V, corr. R2, in ras. corr. P2, ac BR1SH, [ac] G, ad P' 8 humiles jB', corr. B3 quid] qui C, quispiam quid RS; ott quis ? conmiserit (n ea' m) B3 9 aculei Bar 10 in sacrilegio deprehensos BG 11 difidunt C enim] etiam H 12 relincunt B1, relinqunt B2V1 (s. l. corr. V21), relinquunt C 13 qui P 14 sacrLajrum B2 in sacrarũ Jesinit codtCM C pag. 18 (12) tenebantur F seuiuunt F von OM. II 15 ira V vindicarint S, vindicaveruat V 16 in OM. H ipso F exv pectant R1PV, exppttant (t. e. -tur) R2 poenas B', corr. B3, paene jR', -ne̢ R2, popnam P 17 putant F' qui] pum B 18 nocere nichil <S' 19 saepe MM. R ipse jR' 20 quod om. P sed] sed si B 21 'quo'modo B2 22 illa HPV di'0'aysio B3 vindicarint SH, indicaverint r 23 pa*lam (u er.) R hunc tam potentem sacrilegum a templis a caerimoniis ab imaginibus suis non arcuerunt? cur etiam sacris rebus ablatis prospere navigavit? quod ioco ipse testatus est, ut solebat. 26'videtisne' inquit comitibus suis naufragium timentibus 'quam prospera sacrilegis navigatio ab ipsis diis inmortalibus tribuatur?' sed hic fortasse a Platone didicerat deos nihil esse. 27quid Gaius Verres, quem Tullius accusator eius eidem Dionysio et Phalaridi et tyrannis omnibus comparat? nonne omnem Siciliam compilavit sublatis deorum simulacris ornamentisque fanorum? 28otiosum est persequi singula, unum libet commemorare in quo accusator omnibus eloquentiae viribus, omni denique conatu vocis et corporis deploravit de Cerere vel Catinensi vel Hennensi: quarum alterius tanta fuit religio, ut adire templi eius secreta penetralia viris nefas esset, alterius antiquitas tanta., ut omnes historiae loquantur ipsam deam fruges in Hennae solo primum repperisse filiamque eius virginem ex eodem loco raptam. 29denique Gracchanis temporibus turbata. re publica. et seditionibus et ostentis cum repertum esset in carminibus Sibyllinis antiquissimam Cererem debere placari, legati sunt Hennam missi. 30haec igitur Ceres vel religiosissima, quam videre maribus ne adorandi quidem gratia licebat, vel antiquissima, quam senatus populusque Romanus sacrificiis donisque placaverat, ex arcanis ac vetustis AUCTORES 2-6] cf. Cic. de nat. deor. III 34,83; Valer. Maxim.I1 ext. 3 6] Platone] cf. Cic. ibid. I 12, 30-13, 34 7] Verr. V 56, 145. 12 dcploravit] Verr. IV 45; 48-51. 13 tdterius] cf. ibid. 45, 99. 14 alterius] cf. ibid. 48, 106. 17 – 20] cf. ibid. 49, 108 (cf. Valer. Max. I 1, 1). BRSHPV] 1 cerimoniis BSPV 2 Mcnpnmt B1S, arguerunt B2? (g exc) cum rcH. latis R1, ruio'Iatis R2 3 avigavit V 5 sacri⌈legi⌉s f ipsos F' 7 quid OM. P Gaius BH, otM. JX, C. 5', G. PV; similis varietas est § 30.31.33. quam S1 cojparat B 10 odiosum B unum libet] ct P 12 cpreTe* f 13 hetnensi (t in ras. ex n) B'', hemapnsi H quorum B\\ in roa. corr. B2 14 adirc* (t er.) B eius templi P 15 loqunntur H 16 Hennae] wetaeae B, henna P solo] si solo P 17 ex ' er. R captam H grachanis S, gracc'h'anis P 18 ostis H 20 npgati f, corr. P2 hetnam (t in r<M. ex n) B2 21 religiosissima∗ (s er.) R ma∗∗ribus (io er.) B 22 antiquissimam H 23 sacrificiisque F ac] et B ppnptrabHibus H penetralibus a Gaio Verre inmissis latronibus semis inpune sublata est. 31idem vero cum adfirmaret se a Siculis ut causam provinciae susciperet oratum, his usus est verbis: sese ia.m ne deos quidem in suis urbibus ad quos confugerent habere, quod eorum simulacra sanctissima Gaius Verres ex delubris religiosissimis sustulisset: quasi vero si Verres ex urbibus delubrisque sustulerat, de caelo quoque sustulisset. 32unde apparet istos deos nihil habere in se amplius quam materiam de qua sint fabricati. 33nec inmerito ad te, Marce Tulli, hoc est ad hominem Siculi confugerunt, quoniam triennio sunt experti deos illos nihil valere: essent enim stultissimi, si ad eos ob defendendas iniurias hominum confugissent, qui Gaio Verri nec pro se ipsis irati esse potuerunt. at enim Verres ob haec facinora damnatus est. 34non ergo dii vindicaverunt, sed Ciceronis industria, qua vel defensores eius oppressit vel gratiae restitit. 35quid quod aput ipsum Verrem non fuit illa damnatio, sed vacatio, ut quemadmodum Dionysio deorum spolia gestanti dii inmortales bonam dederant navigationem, sic etiam Verri bonam quietem tribuisse videantur, in qua sacrilegiis suis tranquille frui posset? 36nam frementibus postea bellis civilibus sub obtentu damnationis ab omni periculo ac metu remotus aliorum graves casus ac miserabiles exitus audiebat et qui cecidisse solus universis stantibus videbatur, is vero universis cadentibus stetit solus, donec illum et AUCTORES 3] divin. in CMcH. 1, 3. BRBHPV] 1 Gaio Verre] *uerre (C er.) R, cncrrc r sublatus F', nM et s. l corr. V2 2 prouintia R 3 ne oMt. V 4 confugerent (pr. e ex i) B habere. ("nt s. l. er.) J3 5 dcorum R simula⌈cra⌉ B2 6 ft] deos ex B reli⌈gi⌉osissimis (gi Mt..3 ?) P 7 quotque (d er.) H 8 sustnttsset edd., sustulerat C; c/'. III 6, 5 in se habere SH 9 sint ftsr ex N m. 1 ?) B, sunt R, sint' P2? necis merito S 11 tualcre, F" 12 ob] ad H 13 ipsi⌈s⌉ P2 iratis F 14 crgo] enim P 15 que (a w. 2) B 17 vagatio P ⌊ut⌋ V2 18 immortł (ł ex al. litt. m. 2) P dederant bonum B1, bonam B2 dpdemnt (-r S) <S'H, dcdetrjUut P' 19 etiam oMt. P 20 sacrilegi⌈i⌉s R2 sacrilegii sui HP tranquillus B fructu tranquille frui P 22 M ante mptu] ct B alt. ac] et SP 24 his SV ca*dentibus (e er.) P XVIIII. Lacł. 1. 8 opibus sacrilegio partis et vita satiatum ac senectute confectum proscriptio triumviralis auferret, eadem scilicet quae Tullium violatae deorum maiestatis ultorem. 37quin etiam felix in eo ipso fuit, quod ante suam mortem crudelissimum exitum sui accusatoris audivit, diis videlicet providentibus ut sacrilegus ac praedo ille religionum suarum non ante moreretur quam solacium de ultione cepisset.