Satura XIII Iuv. 13

exemplo quodcumque malo committitur, ipsi

displicet auctori: prima est haec ultio, quod se

iudice nemo nocens absolvitur, improba quamvis

gratia fallaci praetoris vicerit urna.

5quid sentire putas omnes, Calvine, recenti

de scelere et fidei violatae crimine? sed nec

tam tenuis census tibi contigit, ut mediocris

iacturae te mergat onus, nec rara videmus

quae pateris; casus multis hic cognitus ac iam

10tritus et e medio fortunae ductus acervo.

ponamus nimios gemitus, flagrantior aequo

non debet dolor esse viri nec vulnere maior,

tu quamvis levium minimam exiguamque malorum

particulam vix ferre potes spumantibus ardens

15visceribus, sacrum tibi quod non reddat amicus

depositum; stupet haec qui iam post terga reliquit

sexaginta annos Fonteio consule natus?

an nihil in melius tot rerum proficis proficit P: proficis Ψ and Housman. usu?

Magna quidem, sacris quae dat praecepta libellis,

20victrix fortunae sapientia; ducimus autem

hos quoque felices, qui ferre incommoda vitae

nec iactare iugum vita didicere magistra,

quae tam festa dies, ut cesset prodere furem,

perfidiam, fraudes atque omni ex crimine lucrum

25quaesitum et partos gladio vel pyxide nummos?

rari quippe boni: numera, vix sunt totidem quot

Thebarum portae vel divitis ostia Nili.

nona nona . So Ψ and Housman: non FG: P Büch. and Owen have the unmeaning nunc . aetas agitur peioraque saecula ferri

temporibus, quorum sceleri non invenit ipsa

30nomen et a nullo posuit natura metallo.

nos hominum divumque fidem clamore demus

quanto Facsidium laudat vocalis agentem

sportula. dic, senior bulla dignissime, nescis

quas habeat veneres aliena pecunia? nescis

35quem tua simplicitas risum vulgo moveat, cum

exigis a quoquam ne peieret et putet ullis

esse aliquod numen templis araeque rubenti?

quondam hoc indigenae vivebant more, priusquam

sumeret agrestem posito diademate falcem

40Saturnus fugiens, tunc cum virguncula Iuno

et privatus adhuc Idaeis Iuppiter antris;

nulla super nubes convivia caelicolarum,

nec puer Iliacus formosa nec Herculis uxor

ad cyathos, et iam siccato nectare tergens

45bracchia Vulcanus Liparaea nigra taberna.

prandebat sibi quisque deus, nec turba deorum

talis ut est hodie, contentaque sidera paucis

numinibus miserum urguebant Atlanta minori

pondere, nondum aliquis aliquis is read by Ψ, but omitted by P. Housman conjectures imi . See Journal of Phil. No. 67, p. 42. sortitus triste profundi

50imperium, aut Sicula torvos cum coniuge Pluton,

nec rota nec Furiae nec saxum aut vulturis atri

poena, sed infernis hilares sine regibus umbrae.

inprobitas illo fuit admirabilis aevo,

credebant quo grande nefas et morte piandum,

55si iuvenis vetulo non adsurrexerat et si

barbato cuicumque puer, licet ipse videret

plura domi fraga et maiores glandis acervos;

tam venerabile erat praecedere quattuor annis,

primaque par adeo sacrae lanugo senectae.

60Nunc si depositum non infitietur amicus,

si reddat veterem cum tota aerugine follem,

prodigiosa fides et Tuscis digna libellis,

quaeque coronata lustrati debeat agna.

egregium sanctumque virum si cerno, bimembri

65hoc monstrum puero et mirantiSo Ψ and Housman: Büch. follows the mirandis of P. sub aratro

piscibus inventis et fetae comparo mulae,

sollicitus, tamquam lapides effuderit imber

examenque apium longa consederit uva

culmine delubri, tamquam in mare fluxerit amnis

70gurgitibus mitis et lactis vertice torrens.

Intercepta decem quereris sestertia fraude

sacrilega. quid si bis centum perdidit alter

hoc arcana modo? maiorem tertius illa

summam, quam patulae vix ceperat angulus arcae?

75tam facile et pronum est superos contemnere testes,

si mortalis idem nemo sciat! aspice quanta

voce neget, quae sit ficti constantia vultus:

per Solis radios Tarpeiaque fulmina iurat

et Martis frameam et Cirrhaei spicula vatis,

80per calamos venatricis pharetramque puellae

perque tuum, pater Aegaei Neptune, tridentem;

addit et Herculeos arcus hastamque Minervae,

quidquid habent telorum armamentaria caeli.

si vero et pater est, „comedam,“ inquit flebile, „nati

85sinciput elixi Pharioque madentis aceto.“

Sunt in fortunae qui casibus omnia ponant

et nullo credant mundum rectore moveri

natura volvente vices et lucis et anni,

atque ideo intrepidi quaecumque altaria tangunt,

90est alius metuens ne crimen poena sequatur;

hic putat esse deos et peierat, atque ita secum:

„decernat quodcumque volet de corpore nostro

Isis et irato feriat mea lumina sistro,

dummodo vel caecus teneam quos abnego nummos,

95et phthisis et vomicae putres et dimidium crus

sunt tanti, pauper locupletem optare podagram

nec dubitet Ladas, si non eget Anticyra nec

Archigene; quid enim velocis gloria plantae

praestat et esuriens Pisaeae ramus olivae?

100ut sit magna, tamen certe lenta ira deorum est;

si curant igitur cunctos punire nocentes,

quando ad me venient? sed et exorabile numen

fortasseexperiar, solet his ignoscere, multi

committunt eadem diverso crimina fato:

105ille crucem sceleris pretium tulit, hic diadema.“

Sic animum dirae trepidum formidine culpae

confirmat, tunc te sacra ad delubra vocantem

praecedit, trahere immo ultro ac vexare paratus,

nam cum magna malae superest audacia causae,

110creditur a multis fiducia, mimum agit ille,

urbani qualem fugitivus scurra Catulli:

tu miser exclamas, ut Stentora vincere possis,

vel potius quantum Gradivus Homericus: „audis,

Iuppiter, haec, nec labra moves, cum mittere vocem

115debueris vel marmoreus vel aeneus? aut cur

in carbone tuo charta pia tura soluta

ponimus et sectum vituli iecur albaque porci

omenta? ut video, nullum discrimen habendum est

effigies inter vestras statuamque Vagelli.“

120Accipe quae contra valeat solacia ferre

et qui nec cynicos nec stoica dogmata legit

a cynicis tunica distantia, non Epicurum

suspicit exigui laetum plantaribus horti,

curentur dubii medicis maioribus aegri:

125tu venam vel discipulo committe Philippi.

si nullum in terris tam detestabile factum

ostendis, taceo, nec pugnis caedere pectus

te veto nec plana faciem contundere palma,

quandoquidem accepto claudenda est ianua damno,

130et maiore domus gemitu, maiore tumultu

planguntur nummi quam funera, nemo dolorem

fingit in hoc casu, vestem diducere summam

contentus, vexare oculos umore coacto:

ploratur lacrimis amissa pecunia veris.

135Sed si cuncta vides simili fora plena querella,

si decies lectis diversa parte tabellis

vana super vacui dicunt chirographa ligni,

arguit ipsorum quos littera geminaque princeps

sardonychum, loculis quae custoditur eburnis,

140ten, o delicias! extra communia censes

ponendum, quia tu gallinae filius albae,

nos viles pulli, nati infelicibus ovis?

rem pateris modicam et mediocri bile ferendam,

si flectas oculos maiora ad crimina, confer

145conductum latronem, incendia sulpure coepta

atque dolo, primos cum ianua colligit ignes;

confer et hos, veteris qui tollunt grandia templi

pocula adorandae robiginis et populorum

dona vel antiquo positas a rege coronas;

150haec ibi si non sunt, minor exstat sacrilegus qui

radat inaurati femur Herculis et faciem ipsam

Neptuni, qui bratteolam de Castore ducat;

an dubitet solitus totum conflare Tonantem?

confer et artifices mercatoremque veneni,

155et deducendum corio bovis in mare, cum quo

clauditur adversis innoxia simia fatis,

haec quota pars scelerum, quae custos Gallicus urbis

usque a lucifero donec lux occidat audit?

humani generis mores tibi nosse volenti

160sufficit una domus: paucos consume dies et

dicere te miserum, postquam illinc veneris, aude.

quis tumidum guttur miratur in Alpibus, aut quis

in Meroe crasso maiorem infante mamillam?

caerula quis stupuit Germani lumina, flavam

165caesariem et madido torquentem cornua cirro?

nempe quod haec illis natura est omnibus una.

ad subitas Thracum volucres nubemque sonoram

Pygmaeus parvis currit bellator in armis,

mox inpar hosti raptusque per aera curvis

170unguibus a saeva fertur grue. si videas hoc

gentibus in nostris, risu quatiare; sed illic,

quamquam eadem adsidue spectentur proelia, ridet

nemo, ubi tota cohors pede non est altior uno.

„Nullane peiuri capitis fraudisque nefandae

175poena erit?“ abreptum crede hunc graviore catena

protinus et nostro (quid plus velit ira?) necari

arbitrio: manet illa tamen iactura, nec umquam

depositum tibi sospes erit, sed corpore t runco

invidiosa dabit minimus minimus PΨ: Housman conj. solum . solacia sanguis.

180„at vindicta bonum vita iucundius ipsa.“

nempe hoc indocti, quorum praecordia nullis

interdum aut levibus videas flagrantia causis;

quantulacumque adeo est occasio sufficit irae.

Chrysippus non dicet idem nec mite Thaletis

185ingenium dulcique senex vicinus Hymetto,

qui partem acceptae saeva inter vincla cicutae

accusatori nollet dare. plurima felix

paulatim vitia atque errores exuit omnes,

prima docet rectum sapientia, quippe minuti

190semper et infirmi est animi exiguique voluptas

ultio, continuo sic collige, quod vindicta

nemo magis gaudet quam femina. Cur tamen hos tu

evasisse putes, quos diri conscia facti

mens habet attonitos et surdo verbere caedit

195occultum quatiente animo tortore flagellum?

poena autem vehemens ac multo saevior illis

quas et Caedicius gravis invenit et Rhadamanthus,

nocte dieque suum gestare in pectore testem.

Spartano cuidam respondit Pythia vates

200haut inpunitum quondam fore quod dubitaret

depositum retinere et fraudem iure tueri

iurando; quaerebat enim quae numinis esset

mens et an hoc illi facinus suaderet Apollo.

reddidit ergo metu, non motibus; et tamen omnem

205vocem adyti dignam templo veramque probavit

extinctus tota pariter cum prole domoque,

et quamvis longa deductis gente propinquis.

has patitur poenas peccandi sola voluntas.

nam scelus intra se tacitum qui cogitat ullum,

210facti crimen habet. Cedo si conata peregit:

perpetua anxietas nec mensae tempore cessat,

faucibus ut morbo siccis interque molares

difficili crescente cibo, sed vina misellus

expuit, Albani veteris pretiosa senectus

215displicet; ostendas melius, densissima ruga

cogitur in frontem velut acri ducta Falerno.

nocte brevem si forte indulsit cura soporem,

et toto versata toro iam membra quiescunt,

continuo templum et violati numinis aras

220et, quod praecipuis mentem sudoribus urguet,

te videt in somnis; tua sacra et maior imago

humana turbat pavidum cogitque fateri.

hi sunt qui trepidant et ad omnia fulgura pallent,

cum tonat, exanimes primo quoque murmure caeli,

225non quasi fortuitus nec ventorum rabie sed

iratus cadat in terras et iudicet ignis.

illa nihil nocuit, cura graviore timetur

proxima tempestas velut hoc dilata sereno.

praeterea lateris vigili cum febre dolorem

230si coepere pati, missum ad sua corpora morbum

infesto credunt a numine, saxa deorum

haec et tela putant, pecudem spondere sacello

balantem et Laribus cristam promittere galli

non audent; quid enim sperare nocentibus aegris

235concessum? vel quae non dignior hostia vita?

mobilis et varia est ferme natura malorum:

cum scelus admittunt, superest constantia; quod fas

atque nefas, tandem incipiunt sentire peractis

criminibus, tamen ad mores natura recurrit

240damnatos fixa et mutari nescia, nam quis

peccandi finem posuit sibi? quando recepit

eiectum semel attrita de fronte ruborem?

quisnam hominum est quem tu contentum videris uno

flagitio? dabit in laqueum vestigia noster

245perfidus et nigri patietur carceris uncum

aut maris Aegaei rupem scopulosque frequentes

exulibus magnis, poena gaudebis amara

nominis invisi, tandemque fatebere laetus

nec surdum nec Teresian quemquam esse deorum.